کاروانسراهای کل‌عزیز و پل حاج‌حیدر و قصه «دویازِی مُن»
موضوع: کاروانسرا
ویژگی: قدمت
کن به‌دلیل مرکزیت و موقعیت جغرافیایی که داشت محل تردد بسیاری از کاروان‌های قدیمی بود؛ کاروان‌هایی که به نیت زیارت یا دادوستد از این روستای قدیمی می‌گذشتند و هنوز هم بقایای معروف‌ترین کاروانسرای آن وجود دارد. محدوده جغرافیایی کن بسیار گسترده بود. در شمال این روستای تاریخی خرده‌روستاهای زیادی همچون سولقان، سنگان، کشار، رندان، طالون و امامزاده داوود و کیگا قرار دارد که اهالی آنها برای ورود به شهر باید از کن می‌گذشتند. از طرفی روستاهایی که در مسیر جاده چالوس قرار داشتند هم برای رسیدن به شهر تهران باید از کن عبور می‌کردند. در اغلب روزها کاروان‌های زیارتی و تجاری در این محله توقف می‌کردند و بعد از استراحت دوباره به راه خود ادامه می‌دادند.
حسن درویش، از اهالی قدیمی محله کن، می‌گوید: «یکی از این کاروانسراها کاروانسرای «کل عزیز» بود که در محدوده محله میانده و بالان بود. چون این کاروانسرا روبه‌روی خانه مردی به نام کل‌عزیز قرار داشت به این نام شهره شده بود. کاروانسرای دیگری که بسیار معروف بود و هنوز هم بقایایی از آن وجود دارد، دوازده‌ایوان در میدان پشتی روستای کن بود و از سولقان، سنگرود و گچسر کاروان‌هایی می‌آمدند و شب آنجا می‌ماندند. کن مثل باراندازی بود که اهالی روستاهای غرب تهران برای مراوده با شهر باید از آن می‌گذشتند و بسیاری از دادوستدها همچون فروش بار میوه باغ‌ها و محصولات کشاورزی و دامپروری در همین محدوده کن انجام می‌شد یا از مسیر کن به شهر می‌رسید. در محدوده غرب تهران، در حوالی بیمارستان نیکان، درگذشته پل سنگی قرار داشت. آنجا راه ارتباطی کاروان‌هایی بود که از زنجان و قزوین وارد تهران می‌شدند. در کنار این پل که به پل حاج حیدر هم معروف بود، کاروانسرا وجود داشت. این منطقه خیلی سرسبز و خرم بود.»
عبدالله درویش، یکی دیگر از اهالی محله کن، درباره کاروانسرای دوازده‌ایوان کن که به زبان محلی «دویازِی مُن» معروف است می‌گوید: «با عبور از پل حاج‌محمدعلی کنی و کوچه‌باغ‌ها به محلی به نام «دویازِی مُن» می‌رسیدند. در این محل درختان فراوان بود و رودخانه و آسیاب وجود داشت. اتاق‌هایی در این محله در کنار هم ساخته شده بود که جلوی هرکدام ایوانی برای استراحت قرار داشت. در قسمت جنوبی آن‌هم طویله‌هایی برای نگهداری اسب، قاطر و الاغ بود. تا اواخر دهه٣۰ این ترددها و استراحت‌کردن رهگذران در این محل و مسیر ادامه داشت اما پس از آن، با روند نوسازی محله، این محدوده تغییر هویت پیدا کرد تا جایی که اتاق‌ها تخریب شدند.»
