تأمین به‌موقع مالی چرخ محرک پروژه‌های شهری

حمیدرضا آزادواری*

امروزه تأمین مالی یکی از مسائل مهم در توفیق و ثمردهی پروژه‌های شهری است. اینکه در طول اجرای پروژه‌های شهری، تأمین منابع مالی و تزریق آن به‌موقع انجام شود، موضوعی است که نقشی غیرقابل انکار در بهره‌برداری به‌موقع پروژه‌ها دارد که در اجرای پروژه زیرگذر متوسلیان - باغستان در منطقه 21، با هدایت‌های شهردار محترم منطقه در یک سال اخیر، به بهترین نحو ممکن انجام شد. در این پروژه که بیش از 120میلیارد تومان هزینه در برداشته است، بیش از 70درصد تأمین منابع مالی در یک‌سال اخیر صورت گرفت که تنها در یک مورد، بیش از 70میلیارد ریال برای رفع معارض‌های تیرهای برق فشار قوی، لوله‌های گاز و خطوط مخابرات هزینه شد.
بررسی روش‌های سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و پروژهای مختلف شهری اجرا شده در اقصی‌نقاط دنیا می‌تواند تا حد زیادی در تأمین منابع مالی پروژه‌های شهری مفید واقع شود. در شهرداری منطقه 21تلاش بسیار برای تأمین ‌بموقع منابع مالی برای پیشرفت پروژه‌های شهری داریم. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران و برنامه‌ریزی شهر، دستیابی به توسعه پایدار شهری است. با توجه به رشد شدید شهرنشینی تقاضا برای کالاها و خدمات در شهرها از افزایش قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و در این راستا تأمین نیازهای شهروندان مستلزم وجود منابع مالی کافی است. اما نکته حائز اهمیت در بحث تأمین و اصلاح منابع مالی شهرداری‌ها، پایداری منابع درآمدی است، به‌طوری که این درآمدها باید علاوه بر داشتن قابلیت اتکا و استمرارپذیری، به تهدیدی برای توسعه پایدار شهری نیز تبدیل نشوند.
طی سال‌های گذشته بخش عمده‌ای از درآمدهای حاصله توسط شهرداری‌های کشور با مفاهیم پایدار و مطلوب بودن فاصله داشته است. تأمین منابع مالی شهرداری‌ها عمدتا از منابع ناپایدار کسب می‌شوند درحالی‌که منابع پایدار همچون عوارض نوسازی، مالیات بر زمین و مستغلات و درآمدهای حاصله از فروش خدمات به‌طور نسبی مغفول مانده‌اند. از سویی تمرکز بر در‌آمدهای ناپایدار ازجمله عوارض فروش تراکم عوارض تخلفات ساختمانی و جرایم ماده صد در سنوات گذشته سهم خود در کل درآمدهای شهرداری افزایش داده‌اند.
امروزه در دنیا دیگر به شهرداری به‌عنوان پیمانکاری بزرگ که باید برخی از فعالیت‌های عمرانی و خدماتی شهر را انجام دهد، نگریسته نمی‌شود بلکه شهرداری مؤسسه‌ای مدنی و برخاسته از مردم است که وظیفه فعالیت در جهت توسعه پایدار شهری و توسعه انسانی را برعهده دارد. به همین دلیل است که شهرداری‌ها باید در کنار فعالیت‌های سنتی و مرسوم خود به فعالیت‌های فرهنگی، بهزیستی و زیست‌محیطی بپردازند. در کشور ما شهرداری به‌عنوان نهاد محلی و برخاسته از متن مردم منطقه و متولی اصلی اداره امور خدماتی، عمرانی و نوسازی شهری، ناچار است در قبال ایفای وظایف قانونی خود، به‌دلیل عدم‌وابستگی مالی به دولت و بودجه عمومی، به طرق مختلف و بر پایه قانون، عوایدی را کسب و به مصرف امور مورد نظر برساند. این در حالی است که این نهاد در عین استقلال مالی از لحاظ سیستم نظارتی، در وضعیت بینابینی قرار دارد و از استقلال کافی برخوردار نیست.موضوع درآمدهای شهرداری مقوله بسیار مهمی است چرا که اگر شهرداری درآمد داشته باشد خدمات بهتری می‌تواند ارائه دهد و در نتیجه ارائه خدمات بهتر، استقلال شهرها از حکومت مرکزی اتفاق می‌افتد. اهمیت این موضوع در آن است که اساسا زمینه‌ای نیز برای تمرین دمکراسی به وجود می‌آید تا قبل از سیاست خودکفایی شهرداری‌ها در ایران مندرج درقانون بودجه سال 1362، بیشتردرآمد شهرداری‌ها مبتنی برمنابع دولتی بود. ولی درپی سیاست‌های تعدیل اقتصادی، سهم پرداخت‌های مالی دولت به شهرداری‌ها کاهش جدی یافت. رشد سریع جمعیت شهری به همراه واگذاری برخی از وظایف دولت به شهرداری‌ها (که انتظار می‌رود در آینده وظایف بیشتری نیز به شهرداری‌ها واگذار شود) موجب افزایش شدید نیازهای مالی شهرداری‌ها شده است. همانطور که گفته شد بخشی از این نیازها را از طریق مالیات‌های محلی، وجوه انتقالی از دولت مرکزی و دیگر منابع درآمدی‌شان برآورده می‌کنند. اما این منابع درآمدی نمی‌توانند تمام نیازهای سرمایه‌گذاری و عمرانی شهرداری‌ها را پوشش دهند. از این‌رو، در این روند شهرداری‌ها برای تأمین منابع مالی مورد نیاز به‌دنبال یافتن منابع جدیدی بودند که متأسفانه به‌علت‌های مختلف، چندان موفق نشدند ولی این مسئله مانع از روی آوردن شهرداری‌ها به بازارهای مالی و مشارکت با بخش خصوصی به‌منظور تجهیز منابع مالی نشد. در مجموع این نهاد محلی تمام تلاش خود را برای کسب منابع جدید و عدم‌وابستگی به منابع سنتی به عمل آورد. می‌توان گفت در سال‌های اخیر، شهرداری‌های ایران پا به عرصه نوینی در زمینه کسب منابع درآمدی گذاشته‌اند.