عبور قطار توسعه مترو از دست‌انداز تورم!

 مهدی اسماعیل‌پور؛ روزنامه‌نگار

شبکه متروی تهران امسال افتتاحیه‌های متعدد و ارزشمندی را پشت سر گذاشته است؛ با افتتاح 3ایستگاه دیگر در خط 6شامل ایستگاه‌های بهارشیراز، آیت‌الله کاشانی و شهدای کن، آمار ایستگاه‌های بهره‌برداری شده در سال1402 با 9ایستگاه بالاتر از میانگین 25سال گذشته(به لحاظ تعداد ایستگاه) خواهد بود. افتتاحیه‌های شبکه مترو در سال1402 با بهره‌برداری از ایستگاه علامه جعفری در بخش توسعه غربی خط4 آغاز شد. پس از آن هم 5ایستگاه دیگر در خطوط 6 و 7 و امتداد خط یک به بهره‌برداری رسید که مهم‌ترین و شاخص‌ترین آنها ایستگاه شهر پرند به همراه 19کیلومتر مسیر ریلی تا ایستگاه فرودگاه امام خمینی(ره) است. در ادامه هم قرار است 3ایستگاه دیگر تا قبل از پایان سال افتتاح شود تا در مجموع برای سال1402 شاهد افتتاح 9ایستگاه در شبکه متروی تهران باشیم. علاوه بر این 9ایستگاه جدید، در سال1402 نخستین پست برق مستقل خط6 به‌همراه چند ورودی جدید در خطوط 3، 4، 6 و 7 نیز به بهره‌برداری رسید یا در نوبت افتتاح است. همچنین آغاز حفاری مکانیزه خط10 مترو و شروع عملیات اجرایی خط11 (تا قبل از پایان سال) را هم باید در کارنامه امسال شرکت متروی تهران لحاظ کرد.

افزایش 30 تا 52درصدی هزینه‌های ساخت مترو
برای اینکه بیش از پیش به ارزش افتتاحیه‌های سال1402 شبکه متروی تهران پی ببریم، کافی است تا آمار و ارقام مربوط به هزینه‌های ساخت هر کیلومتر از خطوط مترو در سال1402 را بررسی و آن را با اعداد و ارقام سال گذشته (1401) مقایسه کنیم. این قیاس یک‌ساله از افزایش سرسام‌آور و چند برابر شدن هزینه‌های ساخت مترو حکایت دارد. هزینه‌های توسعه شبکه مترو از 10بخش و آیتم اصلی شامل حفاری و احداث تونل غیرمکانیزه (و یا حفاری و احداث تونل با دستگاه حفار مکانیزه TBM)، ساخت کیوسک و ایستگاه، روسازی، هواکش و خروجی اضطراری، دپو و پارکینگ، ریل سوم، تامین توان برقی، سیگنالینگ و تهویه ویژه تشکیل می‌شود. در سال‌جاری هریک از این موارد نسبت به سال قبل بین 30 تا 52درصد افزایش هزینه را شامل شده است. با توجه به اینکه در ساخت و توسعه خطوط مترو صحبت از ارقام چندصدمیلیارد تومانی در میان است، افزایش 30 تا 52درصدی هزینه‌ها در اجرای یک پروژه، پول درشت و قابل‌توجهی می‌شود. به شکل دقیق‌تر، احداث و تجهیز یک کیلومتر مسیر تونلی مترو به همراه ساخت یک ایستگاه و تامین یک رام قطار، به نرخ امروز رقمی بین 2500 تا 2700 میلیارد تومان هزینه دربر دارد.

کاهش هزینه‌ها تا 25درصد
در همین رابطه محسن هرمزی، مدیرعامل شرکت متروی تهران در مورد روند افزایش هزینه‌های صنعت مترو و راهکارهای شهرداری تهران برای تداوم توسعه این شبکه می‌گوید: «در چنین شرایطی که نه می‌توان توسعه و تجهیز شبکه خطوط مترو را متوقف کرد و نه هزینه‌های آن را با اتکا بر بودجه نقد شهرداری تهران تامین کرد، شهرداری و شرکت مترو 2نوع رویکرد و برنامه اصلی را در پیش گرفته‌اند که با اجرای صحیح آنها می‌توان درمجموع هزینه‌های ساخت، توسعه و تجهیز خطوط جدید مترو را تا 25درصد کاهش داد. نخستین رویکرد، حرکت به سمت بهره‌مندی بیش از پیش از فناوری‌های روز دنیاست.»

روش‌هایی برای کاهش هزینه‌ها
هرمزی افزود: «یکی از این روش‌ها، اجرای حفاری مکانیزه با دستگاه حفار مکانیزه (TBM) است. هرچند هزینه خرید یک دستگاه TBM بیش از هزار میلیارد تومان است اما از آنجا که پیمانکار خود موظف به تهیه و تامین دستگاه‌ها و تجهیزات اجرای پروژه است، در نتیجه شهرداری تهران نیازی به خرید دستگاه حفار مکانیزه ندارد. استفاده از روش حفاری مکانیزه می‌تواند هزینه‌های ساخت را 20 تا 25 درصد کاهش دهد. دومین آیتم، به کار‌گیری مصالح نوین به جای مصالح سنتی و مرسوم است. اعمال این امر هم حدود 5درصد کاهش هزینه ساخت را به‌دنبال خواهد داشت. همچنین با اصلاح روش‌های لاینینگ، 15 تا 20درصد هزینه‌های ساخت مترو کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر اینها با تقلیل زمان کل ساخت خطوط جدید، ساخت و سازهای آتی کمتر مشمول تورم سالانه شده و هزینه تمام‌شده درنهایت 30 تا 35درصد کمتر می‌شود.

روش‌های جدید تأمین منابع مالی
مدیرعامل شرکت متروی تهران در ادامه به ایده‌های جدید تامین منابع مالی اشاره کرده و می‌گوید: «با اتکا به بودجه نقد شهرداری تهران، امکان توسعه سریع شبکه خطوط متروی پایتخت وجود ندارد و باید به‌دنبال روش‌های نوین در تامین منابع مالی بود؛ موضوعی که شهرداری تهران و شرکت مترو مدت‌هاست به آن توجه داشته و روی این موضوع مطالعه و برنامه‌ریزی کرده‌اند. یکی از روش‌های نوین تامین منابع مالی، تهاتر املاک یا همان بودجه غیرنقد است. استفاده از توان بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاران این صنف هم مورد دیگری است که می‌شود پروژه‌های ساخت‌و‌سازی‌ شبکه متروی تهران و دیگر ابرپروژه‌های شهری را با تکیه بر آن پیش برد. اجرای طرح TOD (توسعه‌مبتنی‌بر حمل‌ونقل عمومی) و همچنین استفاده از ظرفیت مجتمع‌های ایستگاهی راهکارهای بعدی است که می‌توان از طریق آنها منابع مالی جدیدی برای پروژه‌های توسعه‌ای مترو و دیگر پروژه‌های عمرانی کلان پایتخت تعریف‌کرد.»