میراث نمک

صابرعرفانی| خراسان رضوی- خبرنگار:

کفه نمک با نام علمی «پالایا» از آثار طبیعی و بی‌نظیر کشور در بردسکن است که در گذشته به شکل سنتی و به عنوان معدن نمک بهره‌برداری شده است. این منطقه طبیعی در جنوب شهرستان بردسکن و در ۱۲ کیلومتری جنوب روستای رحمانیه در بخش شهرآباد قرار دارد. این پهنه نمکی از سطح دریاهای آزاد ۸۰۵ متر ارتفاع دارد و با وسعت تقریبی ۷۸۸۸ هکتار متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی است که در جهت شمال شرقی ـ جنوب غربی جنوب شهرستان بردسکن واقع شده است. به طور کلی اتفاقات زمین‌شناسی منطقه موجب پدید آمدن چشم‌اندازی زیبا از طبیعت بیابانی ـ کویری و رسوبات تبخیری نمکی شده ‌است.  جلوه‌های زیبای بلورهای نمک در حال شکل‌گیری، تراکم ساختاری بلورهای نمک بر روی شنزارها، ایجاد چاله‌های نمکی و حوضچه‌های آب حاصل از تعریق خاک از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد این زیستگاه طبیعی است و آن را در کشور و منطقه به یک زیستگاه منحصر به فرد تبدیل کرده ‌است.  طبیعت زیبا و منحصر به فرد کفه نمکی بردسکن در ۸ دی ۱۳۹۰ به عنوان نخستین اثر طبیعی از استان خراسان رضوی در فهرست آثار طبیعی ایران با شماره ۱۵۷ به ثبت رسید. 


یک ژئوتوریسم منحصربه فرد 

مسئول اداره حفاظت از محیط‌زیست بردسکن درباره این اثر ملی می‌گوید: پلایا در علم ژئومورفولوژی که مباحث ریخت‌شناسی زمین را مورد بحث قرار می‌دهد، عمیق‌ترین بخش یک حوزه آبخیز است. در این نقطه شیب زمین تقریبا صفر است. در محیط تبخیری انتهای حوضه رسوبی، ممکن است یک کفه نمکه یا کفه رسی را تشکیل بدهد که هر 2 مورد کفه نمکه و کفه رسی در شهرستان بردسکن وجود دارد. 
مسئول اداره حفاظت از محیط زیست بردسکن ادامه می‌دهد: به لحاظ ژئومورفولوژی (ریخت‌شناسی زمین) شهرستان بردسکن با وجود این 2 پدیده، حضور گسل معروف درونه در آن و عوارض کوهستانی تا کویری، یک باغ زمین‌شناسی قابل توجه برای علاقه‌مندان طبیعت و متخصصان زمین‌شناسی است. 

ژئوتوریسم که شاخه‌ای از اکوتوریسم (گردشگری طبیعت) است قابلیت مطرح شدن در این شهرستان را دارد. تنها این بخش از گردشگری در شهرستان با گردشگری آثار تاریخی که آن هم در این شهرستان غنی است، برابری می‌کند. نمونه‌هایی چون کفه نمکه یا کفه رسی درونه، بارخان، کویر ملک بابو، دره‌های مینیاتوری زروقت، آثار گسل درونه و ... نمونه‌های کوچکی از این جاذبه‌ها هستند که در قالب گردشگری پایدار و مبتنی بر حفظ محیط زیست می‌توانند هم به اشتغال و اقتصاد و هم حفظ طبیعت کمک کنند. 

شفیعیان می‌افزاید: اهالی و مردمی که از عواید ناشی از گردشگری این چنینی آگاه باشند در حفظ این آثار هم مشارکت بهتری خواهند داشت. شرط گردشگری پایدار در تمام برنامه‌ریزی‌های مدیران باید مد نظر قرار گیرد. از همین منظر هم به کفه نمکه بردسکن باید 
نگریسته شود. 

مسئول اداره حفاظت از محیط زیست بردسکن درباره راهکارهای حفاظت از این اثر طبیعی می‌گوید: باید تردد خودروها به صورت آفرود یا هر فعالیتی که پوسته نمکه را می‌شکند در کفه نمکه به عنوان یک اثر ملی و طبیعی، محدود شود و در بهره‌برداری نمک هم فرصت بازسازی مجدد داده شود. گردشگران باید در خصوص رعایت نکات حفاظت کفه و انتقال پسماندها به خارج از آن توجیه شوند. کفه‌ها و تالاب‌ها چون در انتهای حوضه آبخیز هستند دارای اکوسیستم حساسی هستند. هرگونه فعالیت در بالادست ممکن است در اینجا دارای اثری سو باشد لذا حفاظت نباید محدود به داخل حریم کفه باشد؛ مثلا برداشت آب در دشت و دشت‌سرهای بالا، اثر مستقیم دارد. 

شفیعیان ادامه می‌دهد: اکوسیستم مناطق کویری، حساسیت بالایی دارد. حالا اگر جایی مانند پلایا و مرداب را در این عرصه مدنظر قرار بدهیم این حساسیت دو چندان خواهد بود. اطلاع‌رسانی و هشدار به مردم در مورد این حساسیت خیلی موثر است. مردم نسبت به حفاظت از طبیعت نسبت آگاهی بیشتر و به تبع آن همکاری بیشتری دارند. تلاشی که رسانه‌ها در این مورد دارند حتما اثربخش است. 


لزوم ورود سرمایه‌گذار به منطقه

مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بردسکن هم درباره این اثر ملی می‌گوید: کفه نمکی بردسکن یکی از آثار و جاذبه‌های ارزشمند طبیعی کشور است که از 7 سال پیش به عنوان اثر طبیعی کشور به ثبت رسیده است. این کفه به جهت وضعیت بی‌نظیر و چشم‌اندازهای طبیعی کویری مورد توجه گردشگران و علاقه‌مندان داخلی و خارجی در طول سال قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه این عارضه طبیعی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار و در کشور منحصر به فرد است، قابلیت ثبت جهانی را دارد. 


اقامت در بردسکن

«احمد صابری‌زارع» درباره وضعیت جذب گردشگر در این منطقه می‌گوید: این کفه به لحاظ جغرافیایی با شهرهای بجستان و بخشی با خلیل‌آباد و طبس مسیری مشترک دارد اما به عنوان کفه نمکی بردسکن شناخته می‌شود. سالانه گردشگران خارجی و نیز علاقه‌مندان داخلی زیادی به این منطقه می‌آیند، اما متاسفانه تا امروز پیرامون زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه به صورت جدی کاری انجام نشده است. در وهله اول نیازمند ورود سرمایه‌گذار هستیم تا بتوانیم یک مجتمع گردشگری و تفریحی کویری را در این منطقه احداث شود.  صابری‌زارع می‌افزاید: گردشگرانی که در حال حاضر قصد بازدید از کفه نمکی بردسکن را دارند،  باید برای اقامت به بردسکن مراجعه کنند. در بردسکن یک اقامتگاه و نیز 3 اقامتگاه بوم‌گردی فعال داریم. 5 اقامتگاه بوم‌گردی دیگر نیز با اخذ مجوز در دست اقدام است. در مجموع زیرساخت‌های گردشگری در بردسکن مناسب است، اما خوب با کفه نمکی حدود 45 کیلومتر فاصله دارد.  در حاشیه کویر آثار تاریخی دیگری هم وجود دارد که ما 2 مسیر تاریخی از بردسکن منتهی به کفه را تعریف کرده‌ایم. 
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بردسکن با اشاره به امکانات محدود در این منطقه ادامه داد: ‌ تنها توانسته‌‌ایم یک کانکس سرویس بهداشتی در آن جا مستقر کنیم. باید گفت واقعا منطقه ظرفیت زیادی دارد؛ مثلا در 12 کیلومتری کفه‌های نمکی قلعه رحمانیه است که اگر با یک سرمایه‌گذاری، می‌توان مجموعه اقامتی بوم‌گردی را در روستای رحمانیه ایجاد کنیم. 

او ادامه می‌دهد: گردشگران داخلی غالبا به منطقه بردسکن، کاشمر و خلیل‌آباد می‌آیند. گروه‌های علاقه‌مند دانشجویی یا طبیعت‌گرد و نیز گاهی گردشگران خارجی نیز به این منطقه می‌آیند؛ بیشتر این بازدیدها در فصل تابستان است. در بهار با توجه به بارش باران دریاچه نمکی در این کفه تشکیل می‌شود که به جذابیت این منطقه می‌افزاید. اگر امکانات و توجه بیشتری به این منطقه شود و اعتبارات ملی برای تجهیز آن تخصیص شود، کفه‌های نمکی بردسکن قابلیت ثبت جهانی را نیز دارد.