از قاشق‌زنی تا بخت‌گشایی با جوراب و شال!

قاشق‌زنی را اغلب به‌عنوان یکی از رسوم چهارشنبه آخر سال می‌شناسند، اما برخلاف این باور، اهالی قدیمی محله پامنار این رسم را در شب یلدا هم داشتند. وقتی تاریخ تهران را به‌دنبال دلیل انجام این کار مرور می‌کنیم، به نیت بخت‌گشایی و عاقبت‌به‌خیری برای جوانان می‌رسیم. علی‌اکبر کاظمی، نزدیک به 8دهه را پشت سر گذاشته و از اهالی قدیمی محله پامنار است. او درباره این رسم می‌گوید: «شب یلدا وقتی خورشید غروب می‌کرد و چراغ‌های خانه‌ها روشن می‌شد، جوانان محل دست به‌کار می‌شدند و با قاشق و ظرف به در خانه‌های اهالی می‌رفتند و از صاحبخانه‌ها تنقلات سفره شب یلدا را طلب و آنها هم در حد توان و وسعشان، ظرف آنها را پر می‌کردند.» اما به‌گفته اهالی، این رسم به شکل دیگری هم انجام می‌شد. با این تفاوت که جوانان بعد از غروب آفتاب جوراب‌های پشمی را از پشت‌بام خانه‌های اهالی آویزان می‌کردند و افراد خانه هم از آنچه در سفره شب چله فراهم کرده بودند، درون جوراب می‌ریختند و با تکان دادن جوراب، آن را بالا می‌کشیدند. رسم دیگری به نام «شال‌اندازی» هم در میان ساکنان قدیمی تهران رواج داشت که به مرور به‌دست فراموشی سپرده شد. نادر موسوی، از اهالی محله محمودیه، درباره این رسم می‌گوید: «پسر مجردی که قصد ازدواج داشت از پشت‌بام هر خانه‌ای که دختر دم‌بخت داشت و آن دختر را پسندیده بود، شال یا پارچه‌ای را آویزان می‌کرد. اغلب هدیه‌ای مثل انگشتر، روسری و... هم به این پارچه گره می‌زدند. اگر خانواده دختر و خود دختر با این وصلت موافق بودند، هدیه را برداشته و جای آن هدیه دیگری می‌گذاشتند و اگر مخالف بودند، به هدیه دست نمی‌زدند یا شیء بی‌ارزشی به شال می‌بستند تا خواستگار با بالا کشیدن آن متوجه جواب منفی خواستگاری شود.»