قرص درمان سرطان؛ ساخت ایران

زهرا خلجی- روزنامه‌نگار

داروهای خارجی درمان سرطان فارغ از هزینه‌های سرسام‌آور یا به‌دلیل تحریم در دسترس نیست یا به سختی پیدا می‌شود و این بزرگ‌ترین معضل بیماران مبتلا به سرطان است. اما شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به مدد تلاش و تجربه متخصصان موفق شده‌اند در سال‌های اخیر نیاز کشور را به واردات داروهای خارجی کم کنند. یکی از این شرکت‌ها که در پارک علم و فناوری پردیس مستقر است، موفق شده داروی درمان سرطان لنفوم را به بازار دارویی کشور معرفی کند. این شرکت دانش‌بنیان فعالیت خود را از سال1381آغاز کرده و تاکنون ۴۰محصول دانش‌بنیان را به بازار دارویی کشور عرضه کرده است که همگی برای نخستین بار و با فناوری بومی تولید شده‌اند. بین این داروها، مهم‌ترین قرص ایبروتینیب (ibrutinib) است که در بیست و یکمین اجلاس سالانه پارک فناوری پردیس رونمایی شد.
دکتر سحر بهمنی، مدیرعامل شرکت زیست تخمیر، متخصص داروسازی و هدایت‌کننده تیم تحقیق و توسعه ساخت این داروی مهم داخلی است. او در سال99 موفق به کسب رتبه دوم کارآفرین برگزیده شهری با رأی مردم شد. او در گفت‌وگو با همشهری درباره جزئیات ایبروتینیب و سایر داروهای در دست توسعه این شرکت توضیحات بیشتری داد.

فرایند ساخت قرص ایبروتینیب تا رسیدن به محصول نهایی و عرضه آن  به بازار دارویی کشور به‌طور تقریبی چه مدت زمان برد؟
ساخت ایبروتینیب پروژه‌ای تقریبا 5ساله بود، از سال 97که ایده آن به‌عنوان یک پروژه بنیادی در شرکت مطرح شد. برنامه‌ریزی آن از تولید ماده مؤثره دارویی که فرایند ساخت جداگانه‌ای دارد تا رسیدن به محصول نهایی انجام شد. طی 5سال این فرایند انجام و تکمیل شد تا در نهایت به شکل داروی فعلی در داروخانه‌های کشور عرضه شد و در اختیار بیماران قرار گرفت.

چطور شد که  ایده اولیه ساخت این دارو و به‌طور مشخص به‌عنوان درمان سرطان لنفوم به ذهن تیم تحقیق و توسعه آن رسید؟
به‌طور کلی باید گفت که افراد بسیاری در کشورمان به این بیماری مبتلا هستند و تا پیش از این درگیر درمان‌هایی بودند که بسیار پرهزینه و گران بود. این دارو هم در دنیا به‌عنوان درمان سرطان لنفوم مطرح شده بود؛ به‌طوری که مصرف آن حداقل 5سال به عمر فرد مبتلا اضافه می‌کند. از آنجا که مولکول منتخب برای ساخت این قرص، علائمی از درمان این بیماری نشان داده بود به همین دلیل برای تولید قرص درمان سرطان لنفوم انتخاب شد.

پس می‌توان گفت که این دارو مشابه خارجی نیز دارد؟
بله، مشابه‌های خارجی زیادی دارد و همه آنها مجوز و تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا را دارند. البته واردات آن هم برای کشور بسیار هزینه بر است و برای بیماران هم گران است.

با این تفاسیر می‌توانید بفرمایید که  ایران چندمین کشور سازنده ایبروتینیب است؟
باید بگویم که در حال حاضر ایران جزو 5کشور اول سازنده این داروی بسیار مهم است.

متخصصان درمان سرطان و بیماران در داخل کشور تا چه اندازه برای استفاده از این داروی کاملا ایرانی، اشتیاق داشته‌اند و در مجموع استقبال از آن چگونه بوده است؟
از آنجا که جامعه هدف همین افراد هستند و این قرص هم تأییديه سازمان غذا و داروی ایران را دارد، بسیار مورد اعتماد و استفاده بوده وهست.

این قرص با چه اسم تجاری و چه دوزهایی در دسترس بیماران قرار گرفته  است؟
ایبروتینیب با اسم تجاری بروکا در دوزهای 140 و 420میلی‌گرم در داروخانه‌های کشور موجود است.

آیا قیمت تمام‌شده و همچنین تعیین شده این دارو برای بیماران مناسب است؟
این دارو در حال حاضر با قیمت هر بسته 20میلیون تومان به فروش می‌رسد که اگرچه دارویی گران به‌نظر می‌رسد، ولی در مقایسه با نمونه خارجی آن، چنین رقمی تقریبا بین 20 تا 50 برابر کمتر است. از این نظر این دارو برای بیماران بسیار به صرفه‌تر خواهد بود. اگرچه ما برای قراردادن این قرص تحت پوشش بیمه تلاش کرده‌ایم، اما هنوز در این خصوص از نتیجه خبری ندارم.

باتوجه به قیمت بسیار پایین نسبت به نمونه خارجی می‌توان گفت صرفه‌جویی ارزی زیادی هم با تولید آن در داخل شده است؟
بله، می‌توانیم بگوییم با بی‌نیازی از واردات ایبروتینیب ما چیزی در حدود 10میلیون دلار توانسته‌ایم صرفه جویی ارزی داشته باشیم.

آیا شرکت شما با توجه به پیشینه تولید داروهای مختلف، برای درمان سایر سرطان‌ها و همچنین بیماری‌های خاص برنامه‌های ویژه‌ای هم دارد؟
در پاسخ به این پرسش باید بگویم که استراتژی ما در این شرکت استراتژي توسعه است. فاز شروع به فعالیت این شرکت برای افزایش و بهبود سلامت جامعه با توسعه و فرهنگ‌سازی‌ استفاده از داروهای پروبیوتیک بوده است. در عین حال باید گفت که این مسیر در حال ادامه است و همپا با رشد این شرکت، از 5سال گذشته در سایر زمینه‌های دیگر ازجمله تولید دارو برای بیماری‌های خاص مرتبط با سیستم ایمنی و سرطان و آرتریت روماتویید در حال فعالیت هستیم.
برنامه ما این است که این داروها به طریقی در کشور تولید شوند که از واردات حتی واردات ماده مؤثره آن نیز بی‌نیاز شویم. بنابراین در این شرکت ابر پروژه داروهای مرتبط با بیماری‌های خاص در دستور کار تیم تحقیق و توسعه قرار دارد و تعدادی از آنها مانند ایبروتینیب به مرحله نهایی رسیده و در بازار دارویی کشور کاملا جا افتاده است. سایر داروهای در دست تحقیق و توسعه نیز طی یک یا 2سال آینده به نتیجه نهایی خواهند رسید.

درباره تیم سازنده پشت این داروی مؤثر و کاملا بومی بفرمایید و اینکه این تیم را چه افراد و متخصصانی تشکیل می‌دهند؟
تیمی متشکل از همکاران داروساز با تخصص‌هایی ازجمله شیمی دارویـــــی، داروسازی صنعتی و همـــــچنین شیمی‌دان‌ها با تخصص‌های شیمی عالی و شیمی تجزیه در این شرکت کار ساخت این داروها را برعهده دارند.

مکث
سرطان لنفوم چیست؟
لنفوم نوعی سرطان است که سلول‌های خونی انسان به نام لنفوسیت‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. لنفوسیت‌ها نوعی گلبول سفید هستند که با مبارزه علیه عفونت و بیماری از سیستم ایمنی بدن ما حمایت می‌کنند. آنها بیشتر در سیستم لنفاوی ما زندگی می‌کنند و تعداد بسیار کمی در خون ما یافت می‌شود. از آنجا که آنها بیشتر در سیستم لنفاوی ما زندگی می‌کنند، لنفوم اغلب در آزمایش خون مشخص نمی‌شود. سیستم لنفاوی بدن انسان مسئول پاکسازی خون از سموم و مواد زائد است و شامل غدد لنفاوی، طحال، تیموس، لوزه‌ها، آپاندیس و مایعی به نام لنف است. سیستم لنفاوی همچنین جایی است که لنفوسیت‌های سلول B ما آنتی بادی‌های مبارزه با بیماری را می‌سازند. لنفوم‌ها را سرطان خون، سرطان سیستم لنفاوی و سرطان سیستم ایمنی می‌نامند. از آنجا که لنفوسیت‌ها با عفونت و بیماری مبارزه می‌کنند، بخشی از سیستم ایمنی بدن انسان هستند. هنگامی که آنها به سلول‌های لنفوم سرطانی تبدیل می‌شوند، انسان نمی‌تواند به راحتی با عفونت مبارزه کند، این بر توانایی سیستم ایمنی برای حفظ سلامتی و محافظت از بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها تأثیر می‌گذارد. داده‌ها نشان می‌دهد که از هر 100هزار نفر در سراسر جهان 3نفر بر اثر نوعی لنفوم غیرهوچکین جان خود را از دست می‌دهند.