ایران برنده نبرد با سرطان

گروه تندرستی

گزارش‌های متعددی از پیشرفت‌های چندوجهی ایران در درمان سرطان وجود دارد. تحول در درمان سرطان مربوط به 2دهه اخیر است و ایران هم توانسته همپای سایر کشورها، پیشرفت داشته باشد، از تولید داخلی داروهای های‌تک گرفته تا دسترسی به فناوری‌های پیشرفته مانند کارتی‌سل‌تراپی و رادیولوژی تهاجمی - فناوری‌هایی که پیش‌تر تنها در اختیار کشورهای توسعه یافته بودند- همگی بیانگر جهش قابل‌توجه ایران در حوزه انکولوژی است. این پیشرفت‌ها همزمان با توسعه پروژه‌های ساخت و نصب دستگاه‌های پرتودرمانی و ایجاد مراکز جامع انکولوژی در استان‌ها، به توزیع عادلانه‌تر خدمات و کاهش نیاز بیماران به سفرهای درمانی منجر شده است. این در حالی است که آمار ابتلا به سرطان در ایران مطابق الگوی جهانی رو به افزایش است، به همین دلیل حرکت به‌سوی درمان‌های نوین و داروهای نسل جدید بیش از هر زمان دیگری ضرورت پیدا کرده است؛  به‌ویژه با توجه به شیوع بالای سرطان پستان در زنان و سرطان‌های معده و روده بزرگ در مردان که همچنان در صدر بیماری‌های بدخیم کشور قرار دارند.

توانمندی 95درصدی در تولید دارو
به‌گفته اکبر عبداللهی‌اصل، مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو «در حال حاضر حدود 95درصد داروهای ضدسرطان توسط تولیدکنندگان داخلی تأمین و تنها بخش محدودی از داروهای خاص از طریق واردات تهیه می‌شود.» بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی دو، سه سال اخیر روند تولید داروهای مهم ضد‌سرطان در کشور شتاب بیشتری به‌خود گرفته، از سرطان سینه، ریه، خون، پروستات و تخمدان گرفته تا سرطان‌های پوست که منجر به کاهش هزینه‌ تامین دارو و افزایش دسترسی بیماران شده است. تنها در یک مورد با تولید ۵قلم محصول حدود 8میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی گزارش شده است. فروردین امسال هم همزمان با سالروز ملی فناوری هسته‌ای از جدیدترین رادیوداروی درمان سرطان در کشور رونمایی شد؛ دارویی که به‌طور مستقیم روی سلول‌های سرطانی اثر می‌گذارد و بدون آسیب‌رساندن به سایر سلول‌های بدن (برخلاف سایر روش‌های درمانی نظیر شیمی‌درمانی) با انتشار پرتوهای بتا، باعث القای مرگ سلولی در سلول‌های درگیر سرطان می‌شود. با وجود روند افزایش موارد ابتلا به سرطان سینه در زنان هم توسعه دسترسی به داروهای درمانی این حوزه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. بر این اساس اوایل مهر امسال یک داروی ایرانی که باعث کاهش تکثیر سلول‌های سرطانی پستان می‌شود، رونمایی شد. تولید بومی رادیو داروی «رِنیوم ۱۸۸» برای درمان سرطان‌های پوستی هم‌اکنون ایران را به دومین تولیدکننده این دارو در جهان تبدیل کرده است. علاوه بر این داروهای بیوتکنولوژیک و بیولوژیک در روش‌های ایمنی‌درمانی، سلول‌درمانی و ژن‌درمانی هم که در دنیا برای برخی سرطان‌های خون تأیید شده‌اند در ایران هم به مرحله تولید رسیده است. علاوه بر این، چندین محصول دیگر در حوزه «ویروس‌درمانی» در مرحله فاز یک بالینی و اخذ مجوز در سازمان غذا و دارو قرار دارند. این محصولات برای درمان سرطان‌های مثانه، تخمدان و پروستات طراحی شده‌اند.

تولید نانوداروها همگام با کشورهای پیشرو 
ایران در تولید داروهای نانویی درمان سرطان هم‌رتبه کشور‌های پیشروی جهان قرار گرفته است. عماد احمدوند، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و تولید دارو‌های نانویی در این‌باره می‌گوید: «در گذشته فاصله فناوری دارویی ایران با کشور‌های پیشرو قابل توجه بود، اما امروز شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی همگام با برترین‌های جهان در حال توسعه دارو‌های نانویی برای درمان سرطان هستند. برخی از این دارو‌ها در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ وارد بازار شده و به‌صورت بالینی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.» 

موفقیت درمان‌ها 
لاپاراسکوپی و جراحی‌های روباتیک و پیچیده هم در داخل کشور بومی‌سازی شده‌اند. ایران اکنون در فهرست کشورهایی قرار گرفته که توانایی انجام جراحی‌های پیچیده شکمی و انکولوژیک با روش‌های لاپاراسکوپی و کم‌تهاجمی را دارند. این نکته را احسان سلطانی، دبیر علمی کنگره جراحی سرطان ایران هم پیشتر تأیید کرده و گفته بود: «در ایران به لحاظ تکنیکالی و نیروی انسانی در درمان سرطان‌ها نه‌تنها از دنیا عقب نیستیم بلکه در زمینه تکنیک‌های نوین جراحی از کشورهای منطقه جلوتر هستیم.» 

جایگاه سوم در درمان سرطان‌ بدخیم کودکان 
 فاز انسانی درمان با فناوری «کارتی‌سل‌تراپی» یا ژن‌درمانی برای درمان سرطان‌های بدخیم خون در کودکان تقریبا از 1401در ایران آغاز شد. نخستین بیمار کارتی‌سل در ایران یک پسر ۵ ساله مبتلا به «لوسمی حاد» بود که به شیمی‌درمانی پاسخ نداده بود. به تأکید متخصصان این روش هم نتایج امید به درمان سرطان‌های بدخیم را در کودکان افزایش داد و هم برای برخی بیمارانی که به شیمی‌درمانی یا سایر درمان‌ها مقاوم هستند، کاربردی است. البته که این فناوری هنوز در مسیر رشد قرار دارد و یک راه‌حل کامل و نهایی برای همه بیماران نیست. به‌گفته امیرعلی حمیدیه، رئیس پژوهشکده ژن، سلول و بافت دانشگاه علوم پزشکی تهران «این روش در حال حاضر در قله ایمنی درمانی است. سرطان با سلول‌های خود بدن درمان می‌شود و کاهش عوارض خاص را به‌دنبال دارد. بسیاری از تجهیزات سلولی (مثلا محیط کشت) هم در داخل کشور تولید شده‌اند، درحالی‌که قبلاً باید وارد می‌شدند.» نکته‌ای که نشان می‌دهد ایران در بخشی از زنجیره فناوری سلول‌درمانی هم خودکفا شده است. محصول دارویی این روش در سایر کشورها بیش از 400هزار دلار قیمت دارد و در ایران با هزینه یک پنجم نمونه‌های خارجی در حال تولید است. بررسی‌ها هم نشان می‌دهد که در دنیا دو شرکت چندملیتی بزرگ این روش را در اختیار دارند و ایران با بومی‌سازی این روش (هم فناوری، هم هزینه تولید، هم فاز بالینی) در جایگاه سوم جهان برای درمان سرطان‌های بدخیم خون در کودکان قرار گرفته است.

توزیع عادلانه خدمات
  طی سال‌های اخیر ساخت یا تجهیز مراکز رادیوتراپی در سایر نقاط کشور ازجمله تبریز، خراسان‌شمالی، بجنورد، ایلام و... رقم خورده است. این اقدامات منجر به توزیع عادلانه‌تر خدمات پرتودرمانی و افزایش سطح دسترسی بیماران در مناطق محل سکونت خودشان برای خدمات درمانی سرطان شده است.

 ایران با تولید بیش از ۷۰نوع رادیودارو‌ در میان ۵ کشور برتر جهان قرار دارد؛ زیرا تولید بومی رادیودارو‌ها وابستگی ایران به واردات را کاهش داده و درآمد صادراتی را به حدود ۷۰میلیون دلار در سال ۲۰۲۵ رسانده است.

در سال ۲۰۲۲ دانشمندان ایرانی موفق شدند با استفاده از ژن‌درمانی برای نخستین بار در ایران، سرطان خون را درمان کنند. این موفقیت، ایران را در میان محدود کشورهای دارای فناوری ژن درمانی پیشرفته برای درمان سرطان خون قرار داد.

نخستـــیــن کارآزمــــــــایی بالینی ساخت واکسن ضد‌سرطان ایرانی مبتنی بر ویروس مهندسی‌شده سرخک در تیر امسال انجام شد. نتایج اولیه پس از مراحل آزمایشگاهی و حیوانی نشان می‌دهد واکسن ضدسرطان طراحی‌شده توسط محققان ایرانی روی بیماران مبتلا به تومور مغزی بدخیم، نه‌تنها از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده، بلکه موجب کاهش اندازه و حذف تومور نیز شده است. این پژوهش، نخستین کارآزمایی بالینی از این نوع در منطقه محسوب می‌شود و موفقیت آن می‌تواند نقطه عطفی در درمان سرطان باشد.

در حال حاضر ایران رتبه دوازدهم جهانی از لحاظ محصولات ژن درمانی و سلول درمانی است و براساس هدفگذاری انجام شده، قرار است تا پایان برنامه هفتم به یکی از ۵کشور برتر دنیا در این حوزه تبدیل شود.

95درصد داروهای ضدسرطان و شیمی‌درمانی در داخل کشور تولید می‌شود و تنها بخش محدودی از داروهای خاص وارداتی است.