خلیج گرگان به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود؟

فرزاد علیزاده- فعال محیط‌زیست

آشوراده، تنها جزیره ایرانی دریای خزر و بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله در شهرستان بندرترکمن استان گلستان است که سال ۱۳۴۸ به‌عنوان منطقه حفاظت‌‌شده در شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید مصوب شد و سال ۱۳۵۳ به پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافت. همچنین سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از سایت‌های کنوانسیون رامسر ثبت شد و متعاقب آن سال ۱۳۵۵ در فهرست یونسکو قرار گرفت. این جزیره با هزار نفر جمعیت، به‌علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و سیل در سال ۱۳۷۲ خالی از سکنه شد؛ عاملی که محیط طبیعی آن را در وضعیتی نسبتاً دست‌نخورده نگه داشت و علاوه بر پرندگان مهاجر، به مأمنی برای تخم‌گذاری ماهیان دریای خزر و زیستگاه اصلی بسیاری از گونه‌های دریایی بدل کرد.



تاثیر سدسازی روسیه بر بحران خشکیدگی خلیج گرگان
پناهگاه حیات‌وحش میانکاله بهترین تالاب ایران محسوب می‌شود و زمین‌های تالابی آن به لحاظ اهمیت اکولوژیکی، محل زادوولد و تخم‌گذاری گونه‌های نادری همچون شِنگ، انواع سلیم کنار آبزی، گلاریول، طاووسک، چنگر، انواع ماهی‌خورک‌ها، چرخ‌ریسک‌ها، اردک سرسبز، خوتکا، اردک سر حنایی، بوتیمار، انواع حواصیل، سارگپه‌ها، سنقر و...  است. تغییرات اقلیمی و در نتیجه آن گرم‌ترشدن کره زمین همچنین عقب‌نشینی و پس‌رفت آب در سواحل دریای خزر طی سال‌های اخیر منجر به کاهش شدید آب در خلیج گرگان شده است.این کاهش چشمگیر با آغاز به‌کار 18سد روی رودخانه ولگا که مهم‌ترین تأمین‌کننده آب دریای خزر است، همراه و به 40سد قبلاً احداث شده اضافه شد. این اقدام به کاهش ۲۲ درصدی ورود آب به دریای خزر طی 4سال اخیر منجر  شد و روند خطرناک خشک‌شدن خلیج گرگان را سریع‌تر کرد.خلیج گرگان به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله ساحل جنوبی پناهگاه را احاطه کرده است و پناهگاه حیات‌وحش میانکاله زیستگاه دائمی و موقتی ۲۵۰ گونه از پرندگان آبزی، کنار آبزی و شکاری است که از این تعداد بخش قابل‌توجهی از آنها در فهرست سرخ (IUCN) قرار دارند، و این یعنی در آستانه تهدید به انقراض هستند.ل ازم به ذکر است که بدانیم خلیج گرگان به‌عنوان بخشی اساسی از اکوسیستم پناهگاه زیستگاه ماهیان خاویاری است و حدود 40درصد خاویار ایران از این خلیج و جزیره آشوراده به‌دست می‌آید.

آمار نگران کننده
طی سال‌های گذشته به‌دلیل عقب‌نشینی غیرطبیعی آب دریای خزر خلیج گرگان هم خشک شد. آب دریای خزر معمولاً هر ۲۵ سال عقب‌نشینی و سپس پیشروی می‌کند و اما طی 6سال گذشته که وارد دوره پیشروی آب دریا شده‌ایم، آب دریا همچنان پس‌روی می‌کند.این عقب‌نشینی در برخی نقاط از سواحل دریای خزر به رقم باورنکردنی 1000متر هم رسیده است.سطح آبی خلیج گرگان تا همین چند سال پیش 40‌هزارهکتار بود؛ اما عکس‌های هوایی در سال 1400نشان می‌داد که سطح آب خلیج گرگان به چیزی حدود 37‌هزارهکتار تنزل پیدا کرده است. این خشکی در سال 1401به 30‌هزارهکتار کاهش یافت و به‌نظر می‌رسد امسال این خشکیدگی در سطح خلیج گرگان به چیزی حدود 27 هزار هکتار رسیده باشد.به همین دلیل، سال گذشته طرح لایروبی کانال ارتباطی آشوراده برای تأمین آب به خلیج گرگان کلید خورد‌؛ طرحی که از همان ابتدا با مخالفت فعالان محیط‌زیست مواجه شد؛ چرا که تجربه تلخ احیای دریاچه ارومیه و طرح‌های غیرکارشناسی مربوط به آن کاملاً مشهود بود.اما این طرح عمرانی که فاقد مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی است  و به‌نظر می‌رسد که با اصرار مقامات دولتی در استان گلستان و در پشت پرده با نگاه گردشگری در حال اجراست، می‌رود که خلیج گرگان را نیز به سرنوشت شوم دریاچه ارومیه دچار کند.

حقابه نمی‌رسد
حقابه خلیج گرگان که می‌بایست از ده‌ها رودخانه آب شیرین ورودی به آن تأمین می‌شد به‌واسطه کشاورزی، مرغداری‌ها، مزارع پرورش ماهی و.... وارد این خلیج نمی‌شود و به‌نظر می‌رسد تنها راهکار کوتاه‌مدت برای تأمین آب خلیج گرگان، پمپاژ آب از بخش غربی میانکاله باشد؛ بخشی که در استان مازندران قرار دارد؛ اما طرح آن تأمین اعتبار نشد  و در کمال شگفتی لایروبی پرهزینه و بی‌حاصل کانال آشوراده در دستور کار قرار گرفت.

مظلومیت میانکاله
 پناهگاه حیات‌وحش میانکاله که آشوراده هم جزئی از آن است بین 2 استان مازندران و گلستان مشترک است اما براساس قوانین مدیریت مناطق چهارگانه، مدیریت یکپارچه آن به اداره محیط‌زیست مازندران واگذار شده است؛ امری که فقط روی کاغذ نوشته شده است و به‌هیچ‌عنوان اجرا نمی‌شود. تصمیمات درخصوص آشوراده با این بهانه که از نظر تقسیمات جغرافیایی در استان گلستان قرار گرفته است با ورود استانداری گلستان و در فضایی غیرکارشناسی بدون درنظرگرفتن نظر اداره محیط‌زیست مازندران گرفته می‌شود.