عبور از تله‌های برجامی

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

نشست دوره‌ای شورای‌امنیت سازمان ملل درباره اجرای قطعنامه2231و برجام در شرایطی طی روزهای اخیر برگزار شد که به‌نظر می‌رسد طرف‌های غربی همچنان در مواجهه با جمهوری‌اسلامی رویکرد «سناریوسازی» و «تله‌گذاری» را در دستورکار دارند و برخلاف ادعاهای مطرح شده، از اراده لازم برای بازگشت به مذاکرات برخوردار نیستند.
این نشست درحالی در مقر سازمان ملل متحد برگزار شد که طرف‌های غربی راهبرد افزایش فشارهای توأمان به ایران و روسیه را همچنان در دستورکار دارند و می‌کوشند با فضاسازی‌های پرحجم، جنگ در اوکراین را به تله‌ای پیش‌پای ایران در مذاکرات برجامی تبدیل کنند؛ رویکردی که طی سال‌های گذشته در حوزه‌های متعدد در اولویت آنان قرار داشته‌است.پیگیری چنین سیاست خصمانه‌ای در قبال جمهوری‌اسلامی در شرایطی است که راهبردهای اتخاذشده ازسوی تهران طی حدود 23ماه‌گذشته، زمینه‌ساز عبور موفقیت‌آمیز ایران از تله‌های برجامی گوناگونی شده که حوزه‌های متکثر، از اقتصاد گرفته تا سیاست‌خارجی و توان دفاعی جمهوری‌اسلامی را هدف گرفته بود.

کشاندن پای ایران به بحران اوکراین
با آغاز بحران در اوکراین، تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) و به‌ویژه آمریکا تلاش ویژ‌ه‌ای را به‌منظور متهم کردن ایران به مشارکت ایران در جنگ اوکراین به‌کار گرفته‌اند؛ رویکردی که بیش‌از همه‌چیز، هدف تحت‌فشار قرار دادن جمهوری‌اسلامی در مذاکرات برجامی را پیگیری می‌کرد. دولت‌های غربی با طرح ادعاهایی درباره کمک‌های پهپادی و تسلیحاتی ایران به روسیه در جنگ اوکراین، کوشیدند پای تهران را به مناقشه‌ای بکشانند که درنهایت می‌توانست به‌ اهرم فشاری در دست غرب در گفت‌وگوهای برجامی تبدیل شود؛ این درحالی است که مقام‌های ارشد ایران و روسیه طی ماه‌های گذشته درپی بحران اوکراین، همواره اتهام‌های وارد شده دراین زمینه را رد کرده‌اند. دراین مدت مقام‌ها و دیپلمات‌های ایرانی با تشریح موضع ایران در بحران اوکراین، مبنی بر «مخالفت با جنگ» و «حل‌وفصل اختلاف‌ها با گفت‌وگوهای سیاسی» تأکید کرده‌اند که نه‌تنها تهران مشارکتی در جنگ اوکراین ندارد، بلکه آماده میانجیگری در این زمینه است. مباحث مطرح شده درجریان نشست اخیر شورای‌امنیت نشان می‌دهد اگرچه طرف‌های غربی هنوز از موفقیت «اهرم فشار جنگ اوکراین علیه ایران» ناامید نشده‌اند، اما رویکردهای متوازن ایران دراین حوزه، سبب عبور از تله‌های غربی شده‌است.‌

شکست پروژه «مقصرنمایی» ایران
در پی خروج یک‌طرفه آمریکا از برجام و به‌دنبال آن سیاست‌های یک بام و دوهوای تروئیکای اروپایی در مواجهه با این موضوع و در ادامه بی‌عملی آنها در اجرای تعهدهای برجامی‌شان، سیاست «مقصرنمایی ایران» همواره در دستورکار آنان قرار داشته ‌است و کوشیده‌اند با فضاسازی‌های گسترده، ایران را مقصر عدم‌احیای برجام معرفی کنند. برهمین اساس هم بوده‌است که طرف‌های غربی طی ماه‌های گذشته کوشیده‌اند اینگونه جلوه دهند که «مطالبات ایران» زمینه‌ساز گره‌افکنی در مذاکرات برجامی شده‌است؛ این‌درحالی‌است که دولت‌سیزدهم در همان مقطع ابتدای آغاز دور هفتم رایزنی‌ها برای احیای برجام، تأکید کرد که «لغو مؤثر تحریم‌ها»، «راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها» و «دریافت تضمین‌های معتبر» را در دستورکار دارد؛ موضوعی که رایزنی‌ها برای تحقق آنها جریان داشت تا اینکه 2مسئله«ناآرامی‌ها در ایران» و «جنگ اوکراین» به ابزاری برای گروکشی برجامی ازسوی طرف‌های مقابل تبدیل شد. از آن مقطع تاکنون دولت‌های غربی و به‌ویژه آمریکا تلاش کرده‌اند ایران را مقصر بازنشدن گره‌های برجامی جلوه دهند؛ این درحالی‌است که مقام‌های ایرانی، بارها اعلام کرده‌اند‌که تهران درصورت عمل‌گرایی طرف مقابل، آماده به نتیجه رساندن مذاکرات است؛ راهبردی که در جریان نشست اخیر شورای‌امنیت هم ازسوی ایران مورد تأکید قرار گرفت.‌

استفاده ابزاری از اغتشاشات پاییز1401
اغتشاشات پاییز1401در ایران، یکی از مهم‌ترین تله‌های غربی پیش‌روی جمهوری‌اسلامی ایران بود که مدیریت راهبردی وضعیت، زمینه‌ساز شکست سرمایه‌گذاری‌های غربی دراین زمینه شده‌است. همزمان با اوج گرفتن اغتشاشات در ایران، طی پاییز سال‌گذشته بود که طرف‌های غربی با فضاسازی‌های گسترده و طرح ادعاهای حقوق‌بشری، گفت‌وگوهای برجامی را، آن‌هم در شرایطی که گمانه‌زنی‌ها از نتیجه‌گیری قریب‌الوقوع حکایت داشت، مسکوت گذاشتند و بارها اعلام کردند: «مذاکره درباره برجام با ایران در شرایط کنونی در دستورکار نیست». اتخاذ چنین رویکردی ازسوی طرف‌های غربی و به‌ویژه آمریکایی‌ها نشان داد آنان استفاده ابزاری از حوادث‌ ایران را به‌منظور تحت فشار قراردادن جمهوری‌اسلامی باهدف امتیاز دادن به طرف‌های مقابل در دستورکار قرار داده‌اند؛ پروژه‌ای که با فروکش کردن ناآرامی‌ها در ایران، با شکست مواجه شد و شاهد چرا‎غ سبز طرف مقابل برای ازسرگیری مذاکرات بودیم. برهمین اساس هم بود که گمانه‌زنی‌ها از ادامه رایزنی به‌منظور پیشبرد گفت‌وگوها حکایت دارد و دیدارهای اخیر دیپلمات‌های ایرانی با همتایان خود از تروئیکای اروپایی، آن‌هم در کشورهای منطقه، شاهدی براین مدعاست که طرف‌های مقابل در پیشبرد پروژه ابزارسازی علیه ایران با بهره‌برداری از اغتشاشات پاییز1401ناکام بوده‌اند.‌


عبور از محاصره تحریم‌ها
در دستورکار قرار گرفتن سیاست همسایگی و دیپلماسی متوازن ازسوی جمهوری‌اسلامی طی حدود 23ماه‌گذشته، زمینه‌ساز عبور موفقیت‌آمیز ایران از تله‌ای غربی با محوریت تحریم‌ها شده‌است. تروئیکای اروپایی و به‌ویژه آمریکا در ماه‌های گذشته تلاش کردند با اعمال پرحجم تحریم‌ها علیه ایران با بهانه‌های حقوق‌بشری و پهپادی، دست تهران را در رایزنی‌های برجامی خالی کنند تا درنهایت جمهوری‌اسلامی به خواسته‌های طرف مقابل تن دهد؛ این‌درحالی‌است که بررسی کارنامه دیپلماسی 2سال گذشته دولت‌سیزدهم، نشان‌دهنده این برآورد است که ایران توانسته با گسترده‌تر کردن دامنه مناسبات همسایگی و منطقه‌ای خود، از حلقه تحریم‌ها عبور و اکنون با دستی پرتر از همیشه، برای پیشبرد مذاکرات برجامی اعلام آمادگی کند. با توجه به چنین دستاوردهایی هم بود که ایران در نشست اخیر شورای‌امنیت سازمان‌ملل اعلام کرد درصورت درپیش گرفتن رفتار واقع‌بینانه ازسوی طرف‌های مقابل، احیای برجام در دسترس است؛ موضوعی که نمودی از رفتار برجامی ایران از موضع قدرت است و نشان می‌دهد طرف‌های غربی و به‌ویژه آمریکا در ابزارسازی از تحریم‌ها به‌منظور تحت فشار قرار دادن جمهوری‌اسلامی ناکام بوده‌اند؛ موضوعی که ماه‌های گذشته با اعتراف‌های صریحی ازسوی طرف‌های مقابل نیز همراه بوده‌است.

تلاش‌های بی‌ثمر برای خلع‌سلاح ایران
از کار انداختن بال‌های قدرت نظامی ایران، به‌ویژه در حوزه‌های پهپادی و موشکی، از محوری‌ترین رویکردهایی بوده که طرف‌های غربی برجام طی سال‌های گذشته تلاش‌های پیگیرانه‌ای را برای تحقق آن به‌کار گرفتند، اما نشست اخیر شورای‌امنیت سازمان‌ملل، جلوه‌ای از شکست این پروژه غربی به‌حساب می‌آید. مدت‌هاست که تروئیکای‌اروپایی و به‌ویژه آمریکا تلاش می‌کنند با تهدیدنمایی از دستاوردهای موشکی و پهپادی ایران، این توانمندی‌ها را تهدیدی اساسی برای صلح و ثبات منطقه‌ای و جهانی جلوه دهند؛ راهبردی که امروز بی‌ثمر بودن آن بیش‌از هر زمان دیگری نمایان شده‌است. قطعنامه ۲۲۳۱ که در سال ۲۰۱۵ و در تأیید برجام به تصویب رسید، محدودیت‌هایی را برای برنامه‌ موشکی ایران درنظرگرفت؛ محدودیت‌هایی که مهرماه پیش‌رو به پایان می‌رسد؛ این درحالی‌است که تروئیکای اروپایی طی روزهای اخیر خواستار ادامه تحریم‌های موشکی ایران شده است؛ موضعی که در بیانیه مشترک اخیر آنان نیز مورد اشاره قرار گرفته‌است. با وجود این، اما موفقیت‌های اخیر ایران در حوزه‌های موشکی و پهپادی که رونمایی از موشک بالستیک هایپرسونیک، نمودی از آن به‌شمار می‌رود، نشان داد غربی‌ها در استفاده از اهرم‌فشار برجام به‌ منظور تله‌سازی برای مهار قدرت موشکی و پهپادی ایران ناکام بوده‌اند.

راهبرد منزوی‌سازی ایران
منزوی کردن جمهوری‌اسلامی ایران در مناسبات منطقه‌ای و جهانی، ازجمله تله‌های غربی پیش‌پای ایران به‌حساب می‌آید؛ راهبردی که تلاش می‌کرد با معطل نگه‌داشتن برجام و بهره‌گیری از ابزارهای دیگر در کنار آن، تهران را از معادلات منطقه‌ای و جهانی کنار بگذارد و درنهایت افزایش نقش‌آفرینی ایران را به پذیرش شرایط غرب به‌منظور احیای برجام منوط کند. درچنین شرایطی اما در دستورکار قرار گرفتن دیپلماسی متوازن منطقه‌ای و جهانی ازسوی ایران، طی 23ماه‌گذشته از دولت‌سیزدهم، با موفقیت‌هایی همراه بود که سبب ازکار افتادن تله «منزوی‌سازی ایران» شد. در چارچوب راهبردهای مدنظر تهران در استفاده از «دیپلماسی فعال» بود که شاهد آغاز عصر جدیدی در تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه در غرب‌آسیا بودیم که ازسرگیری روابط تهران – ریاض شاهدی براین مدعاست.
ازسوی دیگر اعلام عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای، که طی روزهای اخیر اعلام شد، وجه دیگری از دستاوردهای به‌ثمر نشسته در بی‌اثرسازی پروژه منزوی‌سازی ایران ‌است. انجام 15سفر خارجی از سوی رئیس دولت‌سیزدهم و امضای حدود 130سند و تفاهمنامه همکاری و میزبانی از تعداد قابل‌توجهی از سران کشورهای دنیا طی 2سال گذشته نشان داد تله غربی‌ها نتوانسته است ایران را منزوی کند.