امیر خداداد همدانی-دبیرگروه فرهنگ
کودکان قهرمانان خود را از میان شخصیت‌های کارتون‌ها و محصولات نمایشی مانند انیمیشن انتخاب می‌کنند و از آنها برای خود بت می‌سازند و همه تلاش و آرزویشان این است که مانند آنها رفتار کنند. در این میان، شناخت، تحلیل و انتخاب تولیدات رسانه‌ای ازجمله انیمیشن، برای پدر و مادرها کار آسانی نیست، زیرا از یک طرف از برخی پشت‌پرده‌های اقتصادی و البته فکری سازندگان انیمیشن‌ها، مطلع نیستند و از طرفی هم نمی‌توانند نسبت به علایق فرزندان خود بی‌تفاوت باشند. حال رعایت برخی چارچوب‌ها می‌تواند به والدین در این راستا کمک کند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:
1 حتما نسبت به روحیات و ظرفیت‌های روحی فرزندتان آگاهی پیدا کنید.
2 برای انتخاب یک محصول مناسب، سایت‌های مختلف مرتبط با اطلاعات محصول مورد نظرتان را بررسی کنید و اطلاعات حداقلی از نکات مربوط به آن محصول کسب کنید.
3 قبل از تماشای محصول مورد نظر نکات تربیتی محصول را بخوانید و متناسب با روحیه فرزندتان محصولی را برای مشاهده انتخاب کنید تا کمترین آسیب و بیشترین اثرگذاری مثبت را برای فرزندتان داشته باشد.
4 در حین تماشای اثر فرزندتان را همراهی کنید و با او به تماشای فیلم یا انیمیشن بنشینید تا درصورت نمایش شاخصه‌های منفی با او گفت‌وگو کنید و از شدت تأثیر منفی آن بکاهید.
البته علاوه‌بر عمل به این نکات باید دانست که ما کودکان را فارغ از شرایط زندگی، ویژگی‌های منحصر به فرد و روحیات متفاوتی که دارند تا حدود زیادی شبیه به یکدیگر می‌بینیم و توقع واکنش‌های یکسان از آنان داریم درصورتی که کودکان به‌واسطه جنسیت، سن، شرایط ویژه زندگی، نوع زیست و... درک متفاوتی از اتفاقات دارند. ظرفیت آنها می‌تواند در مواجهه با مسائل واحد متفاوت باشد. این مسئله در مورد واکنش‌هایی که از فرزندانمان بعد از تماشای یک مجموعه تلویزیونی یا فیلم و انیمیشن دریافت می‌کنیم هم صادق است. به‌طور مثال والدین توقع دارند فرزندانشان در هر بازه سنی رفتار تعریف‌شده و مشخص متناسب با آن بازه را داشته باشند. در غیر این صورت رفتار فرزندشان را خارج از چارچوب طبیعی می‌دانند؛ در صورتی که کودکان به‌واسطه شرایط و روحیات متفاوتی که دارند ممکن است رفتارهایی کاملا متضاد و خارج از چارچوب تعریف‌شده والدین‌شان داشته باشند.
بروز و ظهور چنین رفتارهایی در بعضی موارد کاملا طبیعی است و در موارد خاص دیگر نیاز به مدیریت بهتر پدر و مادر دارد. کودکانی که احساس ترس خود را در مواجهه با یک صحنه ترسناک بروز می‌دهند الزاما شخصیت ترسو و ضعیفی ندارند بلکه ممکن است شرایط محیطی و ویژهای آنها را به سمت چنین واکنشی کشانده باشد. متقابلا بی‌توجهی و حتی احساس خوشایندی که از کودک‌مان بعد از تماشای یک صحنه ترسناک دریافت می‌کنیم، حاصل روحیه جسور و شجاعت بی‌مثال فرزندمان نیست. بهتر است پدر و مادرها ضمن آگاهی به تفاوت‌های فردی کودک‌شان نسبت به سایرین به آگاهی درستی از واکنش فرزندشان در نسبت با احساسات‌شان برسند.
به‌عنوان نمونه در چند دهه اخیر نمایش خشونت در محصولات رسانه‌ای افزایش چشمگیری داشته است و این مسئله به‌ویژه در انیمیشن‌ها موجب شده که خشونت از سطح بزرگسالی به دوره کودکی انتقال یابد. این درحالی است که کودکان مهارت‌های شناختی، ذهنی و اجتماعی لازم برای درک، توجیه و مقابله با خشونت را ندارند. دنیایی که فیلم و انیمیشن‌ها در ذهن کودکان ترسیم می‌کنند، دنیایی خشن، ناایمن، بدون عاطفه، مادی، زشت و پر از جنگ و نزاع و درگیری و... است. این امر یکی از دلایلی است که امروزه سن ارتکاب جرائم و اعمال بزهکارانه و جنایی در مقایسه با گذشته کاهش داشته است. البته میزان بروز و شیوع آن افزایش یافته است.
در رسانه، خشونت در قالب رفتارهای پرخاشگرانه، تحمیل اراده به دیگران، پیشبرد هدف و قصدی معقول و نامعقول با توسل به زور، هر نوع گفتار و رفتار غیرمتعارف و آزاردهنده، حرکت قهرآمیز ناشی از اراده خاص و نیز اعمال نیروی فیزیکی به جسم یا بدن برای آزار و آسیب رساندن به فرد و یا افرادی تجلی می‌یابد و موجب تهییج هیجان، ترس و اضطراب و... در مخاطب می‌شود. شدت شاخص خشونت نیز با ملاک‌هایی مانند ماهیت مهاجم، ماهیت قربانی، دلیل ابراز خشونت، استفاده از سلاح، وسعت خشونت و میزان بی‌پردگی، عواقب خشونت، طنز یا جدی بودن و... مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
سرانجام اینکه تشخیص احساسات و تأثیری که رسانه بر کودک‌مان داشته گاهی به سهولت و بعد از دریافت سریع و مستقیم از احساس فرزندمان شکل می‌گیرد و گاهی به سختی و طی زمان پس از تغییر رفتارها در او مشخص می‌شود. ما بعد از کسب آگاهی به روحیه، ظرفیت و احساسات فرزندانمان می‌توانیم ضمن مدیریت احساس‌شان مناسب‌ترین انتخاب را برای خوراک رسانه‌ای آنها داشته باشیم.
بایسته‌های خوراک‌رسانه‌ای برای کودک
در همینه زمینه :
