مهارت‌های رو به زوال
مهدیه تقوی راد
20خرداد ماه، روز جهانی صنایع‌دستی است؛ روزی برای دستباف ها و هنرهای پر نقش و نگار که نمی‌توان برای آنها قیمتی را متصور شد. هر رنگ و هر نقش داستانی در دل خود دارد که تنها کافی است با گوش جان به آن دل بسپاری تا شاهد روایتگری‌شان باشید. تهران هم از این ثروت رنگارنگ بی‌نصیب نبوده و صنایع‌دستی و مهارت‌ها و فنون هنری دارد که در بن این کلانشهر ریشه دوانده و تاکنون نسل به نسل دست به‌دست شده است و رگه‌هایی از آن در گوشه و کنار این شهر دیده می‌شود.
سیم‌های زیبایی بخش
مینای خانه بندی یا مینای سیمی، هنری است که با استفاده از مفتول‌های بسیار نازک منجر به خلق محصولات هنری می‌شود. هنرمند میناکار در این روش سیم‌ها را به شکلی که می‌خواهد در می‌آورد و آنها را روی صفحه کار می‌چسباند و بعد با یک لایه شیشه محصول می‌پوشانده. محصول آماده شده را در کوره تا دمای یک هزار درجه سانتی‌گراد حرارت می‌دهند تا مفتول‌ها ذوب و کار یک دست شود. بعد از این مرحله رنگ‌های پودری مخصوص میناکاری روی سطح کار پاشیده می‌شود و بعد برای دوام رنگ‌ها محصول را مجددا در کوره حرارت می‌دهند تا قطعات مینا به جوش بیاید. بعد برای باز شدن رنگ مفتول‌های سیاه شده آنها را در اسید قرار می‌دهند تا به رنگ اولیه خود دربیایند. تفاوت این نوع میناکاری با مینای نقاشی این است که در مینای نقاشی گل و بوته‌ها را با هنر نقاشی استاد میناکار ترسیم می‌کنند اما در مینای خانه بندی این گل و بوته‌ها حاصل کنار هم نشستن صدها سیم بسیار نازک مسی است.
محافظ حصیری
به‌گفته تهران شناسان، حصیرهای سنتی در گذشته زینت بخش پنجره‌ها و بالکن‌های خانه‌های باصفای قدیمی بود و جلوی ورود نور شدید و حرارت آفتاب و حتی بسیاری از حشرات به خانه‌ها را می‌گرفت. اما با مدرن شدن زندگی‌های شهری، دیگر بساط حصیربافی‌ها و حصیر فروشی‌ها در شهرها کم رونق شد اما هنوز هم هستند کارگاه‌هایی که در دل پایتخت بنا به نیاز مشتری حصیر می‌بافند. حصیر هم مانند قالی روی دار بافندگی و تک تک با دست بافته می‌شود و برای هر سانتی مترش (هر نی حصیر) باید قلوه‌های آهنی به تعداد نخ‌ها در هم گره بخورد تا در پایان یک پرده یا قواره حصیر آماده استفاده شود. از پرده‌های حصیری می‌توان برای فضای باز خارج از خانه و حتی داخل خانه استفاده کرد. در تهران چوب حصیر به‌علت بافت‌های درونی خاصی که دارد می‌تواند گرمای هوا را جذب کند. به همین دلیل از حصیرهای سنتی می‌توان به‌عنوان یک پوشش مناسب برای کولر‌ها در برابر آفتاب استفاده کرد.
تراش روی شیشه
تراش شیشه یکی از متداول‌ترین و زیباترین هنرهایی است که روی شیشه انجام می‌شود. در این هنر با استفاده از سنگ‌های مخصوص که درجه سختی آنها بیش از سختی شیشه است، طرح‌های مختلف روی شیشه نقش می‌بندد تا هنرمند تراشکار به شیشه جانی دوباره ببخشد. در تراش شیشه ابتدا محل طرح موردنظر مشخص و سپس با نگه‌داشتن ظرف شیشه‌ای در دست و نزدیک کردن آن به سنگ تراش، نقوش دلخواه روی شیشه حک می‌شود. پس از تراش، نقاط تراش خورده را صیقل می‌دهند. نقوش مورد استفاده در تراش شیشه ذهنی و الهام گرفته از برداشت‌ها و بینش‌های شخصی تراشکاران است که اکثرا شامل نقوش ختایی، گل گندمی و نقوش هندسی اسلامی از جمله ستاره شش پر، شمسه و... می‌شود.
نقاشی روی چرم
از نقاشی روی چرم برای تزئین آیینه، زیر لیوانی، جعبه‌های قرآنی و جلد کتاب و... استفاده می‌شود. گفته می‌شود نقاشی روی چرم از دوران قاجار در تهران شروع شده و برای این کار ابتدا سطح داخلی کار را با روغن مخصوص پوشش می‌دهند و سپس در صورت لزوم نقاشی را روی کار کپی می‌کنند. رنگ‌های استفاده شده روی چرم از نوع گواش یا آکریلیک است که به راحتی پاک می‌شوند. روغن کاری معمولا در چند مرحله انجام می‌شود و هر بار با قلم موی نرم، قشری نازک از روغن به تمام سطوح مالیده می‌شود. این مرحله باید دور از گردوغبار انجام گیرد. نقاشی‌های استفاده شده روی چرم گل و مرغ، مینیاتور غالبا به سبک طرح‌های قدیمی به‌کار گرفته می‌شود. این مهارت در سال‌های اخیر به شکل متنوعی از سوی هنرمندان اجرا می‌شود.
جادوی شیشه‌گری
شیشه‌گری سنتی، یکی از رشته‌های کهن و قدیمی شهرری محسوب می‌شود که شیشه گری فوتی چیزی شبیه جادو است. در کارگاه شیشه‌گری، برای تولید محصولات با روش فوتی از خمیر مذاب شیشه در چند مرحله انجام می‌شود. اول شیشه را به‌صورت مذاب در می‌آورند. سپس با میله دم، ماده مذاب را برمی‌دارند و مرحله ثابت کردن آن روی نوک میله شروع می‌شود. در ادامه ماده مذاب را روی میز کار ورز می‌دهند و آن را گرد می‌کنند. بعد از آن دوباره خمیر شیشه را گرم کرده و در میله فوت می‌کنند تا حباب کوچکی در وسط خمیر به‌وجود بیاید. بعد از این مرحله، خمیر را تا زمانی که سرخی آن از بین برود، سرد می‌کنند. در این مرحله استادکار با چرخاندن میله دم، شکل اولیه ظرف را می‌سازد و برای یکنواخت کردن آن ظرف را قاشق کاری می‌کند. سپس شیشه شکل داده شده را به قالب‌سازی می‌دهد تا محل اتصال شیشه به میله فلزی واگیره را شیار بزند. در ادامه استاد کار میله دم را از محل شیار جدا می‌کند. بعد از جداسازی، نوبت به مرحله شکل دادن و ساخت دهانه ظرف می‌رسد. سپس دسته و تزئینات لازم را روی ظرف شیشه‌ای قرار می‌دهند و در آخر با میله واگیره، ظرف را به پشت بر می‌گردانند و آماده بردن به گرمخانه می‌کنند. در نهایت کوره را خاموش می‌کنند تا ابزار و وسایل حین سرد شدن کوره، خنک بشوند. هنوز در برخی از محله‌های قدیمی تهران شیشه‌گرها فعالند.
