از سیدضیاء‌ تا کاشف‌السلطنه

بهاره خسروی

بلدیه تهران ١٢ خرداد سال ١٢٨٦ شمسی در عمارتی واقع در سبزه‌میدان تأسیس شد. هدف از راه‌اندازی آن را هم «حفظ منافع شهرها و ایفای حوایج اهالی شهرنشین» اعلام کردند. به بهانه سالگرد تاسیس بلدیه تهران که به مرور زمان به‌ شهرداری تغییر نام داد، تاریخچه بلدیه تهران را با علیرضا زمانی، تهران‌شناس مرور کرده‌ایم.

انقلاب مشروطه در ایران سر آغاز تحولات بزرگ و بسیاری در بحث مسائل اجتماعی و مدیریتی به‌ویژه مدیریت شهری بود و موضوع دیگری که در این دوره مطرح می‌شد حضور و مشارکت‌های مردمی در تصمیم‌گیری کلان کشور بود. علیرضا زمانی دراین‌باره می‌گوید: «‌سخنرانی‌های میرزا یوسف ترشیزی معروف به کاشمری و سید‌ضیاء‌الدین طباطبایی در کوران انقلاب مشروطه درباره امور بلدیه با رویکرد غربی در روزنامه‌های آن دوران انعکاس بالایی داشت. به همین دلیل وقتی مجلس شورای ملی شکل گرفت، یکی از بحث‌هایی که در مجلس مطرح شد تنظیم نظام‌نامه شورای ملی بلدیه بود که به تصویب نمایندگان رسید.» زمانی می‌گوید: «اواخر دوران قاجاریه بود؛ همان زمانی که تهران هنوز مثل امروز استخوان نترکانده بود و تعداد محله‌های آن کمتر از تعداد انگشتان یک دست بود، برای همین قرار شد تا برای انتخاب اعضای انجمن بلدیه که در نهایت از میان آنها یک نفر به‌عنوان رئیس انجمن و بلدیه شهر انتخاب می‌شد از ٦ محله تهران نمایندگانی انتخاب شوند. از طرف وزارت داخله، کاشف‌السلطنه به‌عنوان نخستین رئیس  بلدیه انتخاب شد. نمایندگان محله‌های بازار، ‌چاله‌میدان، دولت، سنگلج و عودلاجان اعلام آمادگی کردند و جالب اینجاست که در این انتخابات هرکدام از اقلیت‌های مذهبی هم نماینده‌ای داشتند. اعضای انجمن بلدیه (معادل شورای شهر فعلی) ٣٠نفر بودند که در نخستین جلسه بعد از انتخابات شکل گرفت. اما انتخابات با حضور ٢٦ نفر برگزار شد و ٤ نفر بی‌دلیل از این جمع غایب بودند. نخستین رای‌گیری و تشکیل جلسه انجمن بلدیه در ارگ یا بهارستان برگزار و بعد از رای‌گیری و انتخاب رئیس انجمن و بلدیه نخستین جلسه اعضا هم تشکیل شد. موضوع نخستین جلسه انجمن، بیکاری مردم تهران بود. در این جلسه مطرح می‌شود که از هر ١٠٠ نفر تهرانی، 20 نفر بیکار هستند و باید به این وضعیت رسیدگی شود. تامین هزینه‌های مالی از سوی مجلس نخستین چالش انجمن بلدیه با مجلس در بدو تشکیل بود. اعضای انجمن برای انجام اقدامات عام‌المنفعه در شهر عملا پولی نداشتند. حکومت با انجمن همکاری چندانی نمی‌کرد این ماجرا حتی تا آستانه تعطیلی انجمن پیش رفت. اما با رایزنی‌های کاشف‌السلطنه با کمی تغییرات، فعالیت‌های انجمن ادامه پیدا کرد.» با رسمیت گرفتن کار انجمن بلدیه، نوبت جراید بود تا با انعکاس اولویت‌های این نهاد و خواست مردم پا به میدان بگذارند؛ اینکه انجمن باید چه کاری برای مردم تهران انجام دهد. اولویت‌های انجمن در روزنامه‌ها به این شرح منتشر شد: اول ساماندهی کثافت آب‌ها، دوم حمام‌ها، سوم کوچه‌ها، چهارم دکان‌ها به‌ویژه قصابی و بقالی‌ها، پنجم گرانفروشی، ششم و هفتم تنظیم قیمت‌ها بود.