هویت ملی و همت مسئولانه

امیر خدادادهمدانی؛ دبیرگروه فرهنگ

هویت ملی در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه کشور مورد تأکید قرار دارد و در امتداد این اهمیت رهبر معظم انقلاب در بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز تأکید داشتند که «در زمینه تولید کتاب‌های کودکان و نوجوانان متناسب با فرهنگ خودمان، تلاش شود تا از کتاب‌های بیگانه بی‌نیاز شویم.»
در این بین به‌کارگیری ظرفیت‌های کشور و اشاره به وظایف و اختیارات دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی برای نیل به گسترش فرهنگ بومی و اهتمام به هویت ملی قابل توجه است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

الف-وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: مدیریت و نظارت بر آثار ترجمه تنها به‌معنای اعمال محدودیت‌ها و ممیزی‌ها نیست که البته در این مسئله هم تاکنون دچار کاستی‌هایی بوده‌ایم، بلکه ساماندهی به وضعیت کنونی ترجمه کتاب کودک بیش از هر مسئله‌ای نیازمند بررسی محتوایی و مدیریت ترجمه آثار است؛ چالش‌های اساسی که در زمینه ترجمه وجود دارد به‌طور قطعی از عدم‌مدیریت و کافی نبودن ممیزی‌ها حکایت دارد، یکی از معضلات اساسی، انتشار ترجمه‌های گوناگون از یک اثر خارجی‌است اما پس از موفق واقع شدن یک نمونه ترجمه‌شده، دیگر ناشر‌ها هم نسبت به چاپ و انتشار همان اثر بدون رعایت حق تکثیر اقدام می‌کنند و نتیجه این ماجرا این است که ما با نسخه‌های گوناگون ترجمه یک اثر از سوی نشر‌های گوناگون در بازار مواجه می‌شویم که بسیاری از آنها از نخستین نسخه ترجمه شده، کپی شده است و عملا ناشران هیچ فعالیت و تلاش خاصی در زمینه ترجمه اثر انجام نداده‌اند و متأسفانه نواقصی در حوزه قانونی برای جلوگیری از چنین تقلب‌ها و رفتار‌های غیرتخصصی وجود دارد. بنابراین این کپی برداری‌ها همچنان سد راه نوآوری است و هیچ‌گونه راه پیشرفتی برای تمایل به تألیف را باقی نمی‌گذارد.

ب-وزارت آموزش و پرورش:ادبیات کودک به‌شدت نیازمند حمایت‌های سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی است تا انگیزه و امید به ناشران این حوزه برگردد و در این میان آموزش و پرورش به‌عنوان متولی تعلیم و تربیت نقش بی‌بدیلی دارد تا دغدغه‌های اقتصادی و مالی ناشران را نیز مدنظر داشته باشد. البته به‌عنوان نمونه در چند سال گذشته طرحی به‌عنوان تالیف رمان نوجوان به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان برگزار شد و خروجی این پروژه انتشار چند طرح رمان موفق در حوزه نوجوان بود؛ حال جای خالی این قبیل از فعالیت‌ها در حوزه کودک بسیار حس می‌شود.

ج-رسانه‌ها: شکل‌گیری نگاه خانواده‌ها به حوزه کتاب کودک، بیشتر به صداوسیما و تولیدات رسانه‌ها بازمی‌گردد، بنابراین کارهای ادبی و تصویری ضعیف که جنبه اقتصادی و تبلیغی آن پررنگ است، موجب می‌شود که فرهنگ محاوره‌ای بیشتر از فرهنگ ادبی فاخر تبلیغ ترویج شود. پس نقش رسانه‌ها در شکل‌دادن به سلیقه و نگاه کودکان را می‌توان با تبلیغ کتاب به تبلیغات خوراکی در تلویزیون تشبیه کرد، چراکه به‌عنوان مثال به بچه‌ها می‌گوییم خوراکی‌های مفید و سالم و شیر بخورند اگرچه ممکن است برای بچه‌ها جذابیتی نداشته باشد اما اگر بخواهیم تنها به سلیقه بچه‌ها توجه کنیم شاید آنها خوراکی‌های غیرمفید و حتی مضر - اما جذاب - را دوست داشته باشند، کتاب کودک هم شبیه همین مثال است. در این بین گاهی سلیقه بچه‌ها با آثار ساده و دم‌دستی شکل می‌گیرد و اگر بخواهیم تنها به‌دنبال خوش‌آمدن بچه‌ها باشیم باید به سمت تولید کتاب‌های بازاری و سطحی حرکت کنیم درحالی‌که برای انتشار کتاب یک‌سری قاعده‌های کلی وجود دارد و مؤلف باید کودک را از نظر روانشناسی کاملا بشناسد و متناسب با دنیای کودک و در قالب تقویت هویت ملی دست به تولید اثر بزند و البته جذابیت و رعایت فرایندهای هنری در نویسندگی و تصویرسازی مقدمه این امر است. براین اساس ایجاد دلبستگی به فرهنگ و ادبیات و تقویت هویت ملی، ربط مستقیمی به ادبیات کودک و نوجوان دارد. پس برای این مهم سیاست‌های تقنینی و اجرایی نیازمند اصلاح و بازبینی است تا در صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آموزش و پرورش عشق به سرزمین و تاریخ و فرهنگ ملی و در نهایت سبک زندگی ایرانی – اسلامی موجب بالندگی کودک و نوجوان ما شود.