احیای فرهنگ باستانی زن و مرد ندارد

سعیده مرادی

ورزش زورخانه‌ای در زمره رشته‌هایی است که صد درصد مردانه به‌حساب می‌آید و کمتر کسی پیدا می‌شود که حتی تصور و ذهنیتی از حضور یک خانم در وسط گود زورخانه، در حال میل‌زدن و کباده‌کشیدن داشته باشد. ورزش زورخانه‌ای اصول و قواعد و شرایطی دارد که معمولا با روحیه و حال و هوای بانوان چندان سازگار نیست، اما همیشه استثناهایی وجود دارد؛ درست مثل رایحه مظفریان ۳۶ ساله که دانشجوی مقطع دکتری جامعه‌شناسی و ازجمله بانوانی است که به ورزش باستانی علاقه دارد و سال‌هاست که در این رشته فعالیت‌ می‌کند. اگرچه این بانوی ورزشکار برای رسیدن به اهدافش با موانع و مخالفت‌هایی از سوی پیشکسوتان ورزش باستانی مواجه است اما او ناامید نیست و همواره در تلاش است تا راهی برای حضور رسمی زنان در گود زورخانه باز کند. نوشتن مقالات مختلف و تولید مستند و راه‌اندازی کمپینی با عنوان «زن و زورخانه» گوشه‌ای از تلاش‌های او در این راه است.


    اجازه بدهید رک و پوست‌کنده بپرسیم؛ مگر حضور یک خانم در ورزش باستانی امکان‌پذیر است؟
حضور زنان در زورخانه منع قانونی ندارد. تنها تعصبات برخی از پیشکسوتان این عرصه است که مانعی برای رفتن بانوان به فضای زورخانه می‌شود.
    پس شما تاکنون چطور در این مسیر گام برداشته‌اید؟
حدود ۱۰سال قبل خیلی اتفاقی با ورزش زورخانه‌ای آشنا شدم. تا قبل از آن مثل بیشتر بانوان، این رشته را از تلویزیون می‌دیدم و به هیچ عنوان سابقه انجام این ورزش را نداشتم. کم‌کم مطالعاتم درباره زورخانه را آغاز کردم، از طرف دیگر هم قواعد، آداب و مرام این رشته را یاد گرفتم. البته این ورزش آنقدر جزئیات مهم و دلنشین دارد که هرچه بیشتر واردش شویم، این انس و علاقه به رشته باستانی عمیق‌تر می‌شود. بعد از آشنایی با ورزش زورخانه‌ای این سؤال در ذهنم ایجاد شد که چرا در این رشته ملی که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد، بانوان جایگاهی ندارند؟ به همین دلیل با پیشکسوتان این عرصه بسیار مصاحبه‌ کردم و مستندهایی هم در این زمینه ساختم. از سال 1398نیز پویشی با عنوان«زن و زورخانه» در اینستاگرام راه‌انداختم و از طریق آن پویش متوجه شدم، تعداد بانوان علاقه‌مند به این رشته ملی کم نیست. در مجموع همچنان پیگیر هستیم تا این خواسته بانوان محقق شود و بانوان به راحتی و فارغ از هر دغدغه‌ای به همه زورخانه‌ها بروند.
    این پیگیری‌ها و تلاش‌تان بیشتر فرهنگی بوده؟ به‌عبارت دیگر برای ترویج این رشته و ارتقای جایگاه زنان در این زمینه چه کرده‌اید؟
بعد از گذشت مدتی از حضور و فعالیت در این رشته، نوشتن مطالب متعدد و جمع‌آوری استفتائات از مراجع درباره حضور زنان در زورخانه، انجام ورزش باستانی را شروع کردم. در این بین با زنان دیگری هم آشنا شدم. در این سال‌ها پراکندگی زنان بااستعداد در نقاط مختلف جغرافیایی ایران و نداشتن دسترسی به امکانات برای ورزش‌کردن در کنار هم و در مکان مناسب برایم دغدغه بود. بار‌ها در مطالب متعدد موضوع را نوشتم اما متأسفانه نسبت به آن بی‌توجهی شد تا اینکه تصمیم گرفتم از فضای مجازی برای این کار استفاده کنم. مشکل شرعی و قانونی وجود ندارد. در عین حال من بانوان زیادی را پیدا کرده‌ام که این رشته ورزشی ملی را با عشق دوست دارند.
    پس با این نگاه پویش زن و زورخانه را هم راه‌انداختید؟ این پویش چه دستاوردی داشت؟
بله همینطور است. مهم‌ترین تأثیر کمپین زن و زورخانه عیان‌شدن خواست و مطالبه بانوان در زمینه حضور در ورزش‌های باستانی بوده است. این کمپین همچنان به قوت خود باقی است و امیدوارم پلی برای تحقق این خواسته بانوان باشد.
    واکنش خانواده و اطرافیان نسبت به این انتخاب شما چه بود؟
با اینکه خانواده‌ام شناختی نسبت به ورزش باستانی نداشتند، بسیار استقبال کردند. در حال حاضر همسرم بزرگ‌ترین حامی‌ام در این رشته بوده و هیچ وقت مانع فعالیت‌هایم نیست. حالا آنها هم خوب می‌دانند که ورزش زورخانه‌ای میراث ایرانی و زورخانه نماد تمدن ایرانیان است و ریشه در تاریخ کهن و فرهنگ غنی ایران دارد. بسیاری از پژوهشگران معتقدند که قدمت آیین پهلوانی به دوره ایران باستان برمی‌گردد. این رشته اکنون در بیش از 80کشور جهان با استقبال روبه‌رو شده است. با وجود قدمت این ورزش در ایران، متأسفانه ما میراث‌دار خوبی نبوده‌ایم. آنقدر عملکردها در ورزش باستانی مناسب نبوده که اکنون این رشته در فهرست میراث ناملموس کشور آذربایجان در یونسکو ثبت است نه ایران.
    به‌نظر شما حضور زنان در زورخانه می‌تواند در این مسیر تأثیرگذار باشد؟
بی‌شک حضور زنان در گود زورخانه می‌تواند آغازگر تغییرات بزرگ و مثبت باشد و تأثیر بسزایی در حفظ هرچه بیشتر این رشته باستانی داشته باشد. واقعیت این است که حضور در محیطی امن در زورخانه‌ها حق زنان ایرانی است. در چنین شرایطی استعداد‌های بسیاری از دختران و زنان سرزمین‌مان به هدر می‌رود. سالیان دراز پسر بچه‌ها هم تا زمانی که ریش و سبیل در نمی‌آوردند و بالغ نمی‌شدند اجازه ورود به زورخانه‌ را نداشتند تا اینکه پس از تغییرات و انعطاف‌هایی که دست‌اندرکاران این رشته از خود نشان دادند، فضا برای حضور پسر بچه‌ها هم مهیا شد. اکنون مدارسی وجود دارد که این رشته را به پسران تخصصی آموزش می‌دهد، اما همچنان دختران در این رشته نادیده گرفته می‌شوند. در این امر دو نکته قابل توجه است اول اینکه نشان می‌دهد قواعد و قوانین این رشته انعطاف دارد، پس زنان هم می‌توانند سهمی از این انعطاف داشته باشند. دوم اینکه ارزش و منزلت مقام زن برای حضور در مکان ورزش ملی هم والاست و باید توجه شود چراکه احیای فرهنگ زن و مرد ندارد.
    در این راه شما دست‌تنها هستید یا بانوان دیگری هم فعالیت می‌کنند؟
در حال حاضر شاید حدود ۲۰ خانم در این ورزش فعالیت کنند. شاناز فدایی، مینا نخعی، مهناز حاجی آقا‌بابایی، کمند روشن، هستی پور یزدان‌پناه، الناز اورنگی، مریم اسعدی، شیما آقایی افشار، توران شریفی‌نژاد، آذر هاشمی و دکتر فریده اشرف گنجویی ازجمله زنان پرتلاش این عرصه هستند و مطمئنا نامشان در تاریخ جاودانه خواهد ماند.
     چرا با این شرایط هنوز به رشته باستانی علاقه‌مند هستید؟
من عاشق این رشته شدم. حفظ، حراست و مشارکت در این رشته برایم روزبه‌روز و بیش از پیش اهمیت دارد. پله پله یادگیری و علاقه‌ام به این رشته را خودم ساختم. حس دین به این ورزش دارم. من عاشق سرزمینم ایران هستم. چطور می‌توانم فرهنگ و ملیتم را دوست نداشته باشم؟! این رشته پتانسیل‌های زیادی دارد. از موسیقی تا تک‌تک حرکات و آلاتی که استفاده می‌شود. اکنون زنان غیور ایرانی در حالی مشغول انجام و یادگیری این رشته هستند که هنوز دغدغه خیلی‌ها پرداختن به حاشیه‌هاست.
    تمرینات خود را کجا انجام می‌دهید؟
در حال حاضر تمرینات خود را در خانه یا دیگر فضاهای شخصی انجام می‌دهم.
    مردمی که از حضور شما در رشته باستانی مطلع می‌شوند، تعجب نمی‌کنند؟
از عموم مردم بسیار حمایت دیدم، اما برخی از پیشکسوتان این رشته متأسفانه واکنش‌های خوبی نداشته‌اند.
    خاطره‌ای هم از سال‌ها فعالیت در این زمینه به یاد دارید؟
به یاد دارم یک‌بار روزنامه آفتاب یزد با من مصاحبه‌ای کرد و مسئولان و سردبیر روزنامه برای آن مصاحبه تیتر «پهلوان رایحه» زده بودند. خب برای خیلی‌ها عنوان پهلوان یک عنوان پرطمطراق است. به‌دلیل استفاده از این عنوان افراد بسیاری با من تماس گرفتند که چرا این عنوان به تو داده شده است. حتی یکی از پیشکسوتان با دفتر تحریریه روزنامه تماس گرفته و خواستار حذف این تیتر شده بود.