گپ
یک روایت تازه از مکبث
ابراهیم پشت‌کوهی از «مکبث زار» می‌گوید
هلیا نصیری- روزنامه‌نگار
«مکبث زار» به نویسندگی وکارگردانی ابراهیم پشت‌کوهی، تهیه‌کنندگی سعیده اسمعیل‌نیا، با بازی شهروز دل افکار و گاتا عابدی، محمدهادی عطایی، یاشار نادری، سعید برجعلی، فهیمه موسوی نیارکی، رضا سلیمی، رضا جهانگیری، سحر عبدالملکی، صابر رضایی، متین مکاری‌‌مقدم و جواد امیرپور هر شب در سالن اصلی تئاتر شهر روی صحنه می‌رود. ابراهیم پشت‌کوهی نویسنده و کارگردان نمایش «مکبث زار» درباره ایده اولیه این نمایش می‌گوید: «ایده اولیه «مکبث زار» در پاسخ به این دغد‌غه ذهنی‌ام شکل گرفت که چرا نمایش‌های ایرانی که تاکنون از آثار شکسپیر روی صحنه رفته‌اند، رنگ ایرانی به‌خود نگرفته‌اند و هرگز با هویت سرزمین‌مان و زیست‌بوم شرقی پرداخت نشده‌اند؟ در مکبث حضور جادو نقش بسیار دراماتیکی دارد. از طرف دیگر «زار» در جنوب ایران، آیینی است که با جادو و رازگونگی گره خورده است. از آنجا که بخش اعظمی از زیست خویش را در جنوب کشور و مجاورت «مجالس زار» سر کرده‌ام، این آیین را فرصت و بستر مناسبی جهت تطبیق و تلفیق با شاهکارهای شکسپیر می‌دانستم.»
نقد قدرت در مکبث زار
وی در ادامه توضیح می‌دهد:«از بین آثار شکسپیر بیش از همه مکبث، به‌دلیل افراط در جاه‌طلبی و نقد قدرت برایم از اهمیت برخوردار بود. تصمیم گرفتم فضای نمایش را از اسکاتلند به هرمز و جدال بر سر پادشاهی را به بابای بزرگ زار شدن، تبدیل کنم!مکبث‌زار همچون هر مکبث دیگری در نقد قدرت قصه می‌گوید اما با این تفاوت که اتمسفری و جغرافیا دیگر اسکاتلند نیست و البته تفاوت‌های فاحش و غیرمنتظره‌ای نیز در فرم این اثر شکل می‌گیرد.»پشت‌کوهی کشف یک مفهوم تازه از یک مضمون اصیل و قدیمی را انگیزه نگارش مکبث زار عنوان می‌کند:« به‌نظرم اقتباس‌هایی که پیش‌تر از نمایش مکبث شده، پویایی جسورانه‌ای نداشتند و معمولا خیلی شبیه به هم بودند. در اساس نقد جاه‌طلبی و قدرت‌طلبی مقوله‌ای است که در همه تاریخ ادوار بشریت هرگز کهنه و قدیمی نخواهد شد.»
«زار» ریشه ایرانی دارد
این نمایشنامه‌نویس با اشاره به منابع اولیه اثر می‌گوید: «غلامحسین ساعدی تحقیق مکتوبی دارد به نام «اهل هوا» که در آن به تفصیل در این مورد صحبت شده، جدا از آن زادگاه خودم جنوب کشور است و در همین محیط و آیین زندگی کرده‌ام و به‌طور کامل بر این موضوع اشراف داشتم. در تحقیقات خود به لحاظ ریشه‌ای زار را مورد بررسی قرار دادم. از نکات جالب توجه، کشف این نکته بود که زار تنها آفریقایی نیست و ریشه‌های ایرانی و زرتشتی هم دارد که در نمایش استفاده شده است.»
ناریا به‌زودی در ملک
این کارگردان درباره نتیجه این تحقیقات و تلفیق آن با آیین‌های نمایشی دیگر کشور‌های شرق آسیا آن را متاثر از علایق شخصی خود دانسته و می‌گوید: « به شخصه علاقه‌‌مند سبک و شیوه اجرایی نمایش‌های شرقی‌ام و در این موضوع تحقیقات زیادی داشتم. شاید گزافه نباشد اگر بگویم مهندسی دقیقی در ساختار اثر شکل گرفت تا گونه‌گونی و تعدد گویش، ساختار را ناهمگون نکند.«آیین‌های نمایشی شرقی» چون کاتاکالی(تئاتر سنتی هند)، کابوکی(تئاتر سنتی ژاپن)، بوتو(رقص-تئاتر مدرن ژاپن) و نمایش سنتی ایتالیا(کمدیادلارته)در منطق اجرایی درام، جاری و ساری شده است.علاوه بر فرم که به‌نظریه «بیومکانیک میرهولد» و کشف فکر نویسنده و به نمایش درآوردن
آن به‌وسیله حرکات و زبان بدن بازیگر است. در محتوا و متن هم نوآوری‌هایی ایجاد کردم که مهم‌ترین آن اضافه شدن
2 شخصیت به نام «هوا» خدمتکار مکبث و «دلکنک» ندیمه لیدی مکبث بود. تمام این تمهیدات از پس فرامرزی شدن اثر شکل گرفته. در واقع مکبث زار معجونی از آیین‌ها و سبک‌های نمایشی کهن جهان است.»
کارگردان «آخرین انار دنیا» اضافه می‌کند:« با تولید این نمایش قصد داشتم بگویم اگر پرده قصر و قلعه مکبث را کنار بزنیم پشت دالان‌های تاریک تاریخ، مردمان فرودستی زندگی می‌کردند که زندگی آنها برای درام‌نویسان کهن ارزش و منزلتی نداشت. درحالی‌که در روایت من از مکبث، مردم فرودست از اهمیت بسیاری برخوردارند تا جایی که نمایش از زاویه دید همین طیف به مخاطب عرضه می‌شود.»
تئاتر رگ و ریشه نقادی دارد
کارگردان «هملت پشت کوهی» با اشاره به شرایط ۷ماه گذشته و اظهارنظر برخی درباره تعطیلی تئاتر، یادآور می‌شود:«ضمن احترام به همه باید بگویم که مگر دیگر مشاغل تعطیل کردند؟ ما با تعطیلی تئاتر تنها می‌گوییم که کار ما جدی نیست. اگر تئاتر به مانند نان ضروری باشد، خود هنرمند آن‌را تعطیل نخواهد کرد و اگر ما کارمان را تعطیل نکنیم به مردم جامعه و مسئولان این پیام را مخابره می‌کنیم که تئاتر ضرورت جامعه است. هنر سرگرمی نیست؛ هنر اصل و متن زندگی است. بنابراین کاملا مخالف خاموشی فرهنگ و هنر هستم و حتی بیشتر شما با اثر هنری خود می‌توانید اعتراض کنید، جریان بسازید و تولید اندیشه کنید. اساسا ذات هنر به‌ویژه هنر زنده تئاتر رگ و ریشه نقادی در خود دارد. تعطیلی تئاتر آسیب بر پیکره فرهنگ است.می‌خواهم جمله‌ای از ویرجینیا ولف درباره ادبیات را به تئاتر تعمیم بدهم؛ «اگر ادبیات نبود، این کثافت زندگی ما را خفه می‌کرد.» این نسبت اهالی تئاتر با کار و حرفه‌شان است. تئاتر همه زندگی و زیست ماست. تئاتر مأمنی است که اجازه می‌دهد بیش از این دچار تنگی‌نفس نشویم. من در تئاتر سعی می‌کنم تا دریچه‌ای برای هوا، برای نفس، برای عشق و آزادی خلق کنم.»
مکث
یک ابداع برای موسیقی مکبث زار
ابراهیم پشت‌کوهی در ادامه با بیان اینکه مکبث زار در فضایی خالی و بدون دکور شکل می‌گیرد و در صحنه حصیرهای بافته شده سنتی هرمزگان چشم‌نوازی می‌کنند، می‌گوید: «موسیقی تلفیقی خاص جنوب ایران، ژاپن و آفریقا در فرایند نوآوری و ابداع بسیار تأثیرگذار است که البته به این سیاهه طراحی نقاب‌های جنوب ایران و طراحی لباس‌های پست‌مدرن کار را به سرانجام رساند.»
در همینه زمینه :