گزارش
آداب بندگی
مردم سراسر کشور با رسوم گوناگونی، ماه مهمانی خدا را جشن می‌گیرند
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
ماه مهمانی خدا به نیمه رسیده و روزه‌داران با به جا آوردن اعمال این‌ماه فرصت بندگی را برای خود رقم زده‌اند. علاوه بر آیین‌های عبادی‌ماه مبارک رمضان، مردم هر شهر و دیار سعی دارند بنا بر رسم و فرهنگ کهن دیار خود این‌ماه را سپری کنند. گذشته از برپایی مراسم جزخوانی قرآن، مراسم شب قدر و نمازهای مستحب در این روزها و شب‌های گرانقدر در برخی از استان‌ها بارسم و رسوم خاصی برگزار می‌شود که در این گزارش به آنها می‌پردازیم.
کاکولی‌پزان در چهارمحال و بختیاری
آیین سنتی کاکولی‌پزان در دهه پایانی ماه مبارک رمضان تا روز عید فطر یک رسم قدیمی است که در چهارمحال و بختیاری به همت بانوان به قوت خود باقی مانده‌است.آتش تنور در سحرگاه روشن و نان سنتی «کاکولی» که مخلوطی از آرد، شکر، شیر، شیره انگور، تخم‌مرغ، گل رنگ، خشخاش و خشکبارهای افزودنی است، پخته می‌شود. زنانی که برای پخت نان کاکولی گردهم جمع شده‌اند، هر کدام کف دست خود را روی خمیر چانه اول برای تبرک با ذکر دعا می‌گذارند و آن را پهن می‌کنند. نان اول توسط بانوی سیده بر تنور کوبیده می‌شود. کاکولی‌ها به‌عنوان نذر برای افطار بین همسایگان توزیع می‌شود.
برکت تورباسی در اردبیل
دوختن کیسه برکت یا رسم برکت تورباسی، همزمان با آخرین جمعه‌ماه مبارک رمضان اغلب در مساجد مشکین شهر برگزار می‌شود. دوختن این کیسه‌ها با ختم ۳۰ جزء قرآن کریم انجام می‌شود. کیسه‌ها از پارچه نذری تهیه و پس از آماده شدن، مقداری نمک و وجه نقد در آن قرار داده می‌شود. خانواده‌ها پس انداز خود را در طول سال داخل این کیسه قرار داده و در سفرهای زیارتی و کارهای عام‌المنفعه مورد استفاده قرار می‌‌دهند.
گره‌‌گشای در بوشهر
یکی از آیین‌هایی که به‌عنوان میراث ملی ناملموس استان بوشهر ثبت ملی شده، آیین شبانه «گلی گشو»، «گره گشو» یا «گره گشای» است و در نیمه‌ماه مبارک اجرا می‌شود. در این مراسم، گروه‌هایی از کودکان و نوجوانان با سردادن جملاتی، به در منازل می‌روند. مردم نیز با ریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می‌کنند.
عزاداری مراسم نوزدهم رمضان در بوشهر با سینه زنی همراه با سنج و دمام‌زنی و اجرای تعزیه همراه است.
چلیک‌زنی در خراسان رضوی
رسم «چلیک‌زنی» برای بیدارباش سحری بین خراسانی‌ها رایج بوده که در خاطره موسپیدکرده‌ها باقی مانده است. چلیک درواقع همان پیت حلبی نفت بود که چلیک‌زن با بندی آن را روی گردن خود می‌آویخت و با ۲ چوب روی چلیک می‌کوبید تا روزه‌داران از خواب بیدار شوند و مراسم سحری را بجا آورند.
بین مردم تربت حیدریه هم برای بیدارباش سحری، رسم تشت‌زنی رایج و این کار به این شکل بود که در هر محله یک یا ۲ نفر تشت به‌دست به پشت بام بلندی می‌رفتند و با کوبیدن آن، فرارسیدن سحر را به دیگران اطلاع می‌دادند. اما از رسومی که هنوز هم بین اهالی روستای باب‌الحکم شهرستان بردسکن خراسان رضوی رایج است، می‌توان از افطاری دادن نام برد. مسجد جامع قدیمی این روستا، سالیان سال است که در غروب هر روز ماه رمضان پذیرای جمعیت روستاییان روزه‌دار است. همه بر یک سفره افطار مشترک می‌نشینند و روزه خود را می‌گشایند.
طبق این سنت دیرینه، تمام مومنان این روستا قبل از اذان مغرب در مسجد جامع روستا جمع شده و پس از روخوانی قرآن و خواندن نماز جماعت همزمان و در کنار یک سفره افطار می‌کنند. در آیین شبخوانی یا شو خوانی که هم‌اکنون نیز در برخی مناطق روستایی در بخش‌های مرکزی و کاخک گناباد هم وجود دارد در هر محله یک نفر شبخوان از حدود یک ساعت مانده به اذان صبح در محله یا روستا اشعاری را با صدای بلند می‌خواند تا مردم بیدار شده و از زمان سحر باخبر شوند. 3مرحله شبخوانی از قدیم و در هنگام سحر در‌ماه مبارک رمضان وجود داشت، در مرحله نخست با دهل و شیپور و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح، آهنگی نواخته می‌شد و هنگامی که مردم آهنگ را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب خوانی نخست و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است.
نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ حجاز شبخوانی انجام می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شبخوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌شد.
سپس موذن‌ها برای شبخوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، اشعاری را در وصف راز و نیاز و مناجات با خدا می‌خواندند.
خوراکی‌های متنوع ماه رمضان در گیلان
مردم گیلان معمولا در‌ماه رمضان از غذاهایی مثل پنیر سیاه مِزگی، شامی رشتی، آش کشک، کشتا، کولاس، گندمی، کماج، نان روغنی، گل پالوده، فرنی، حلوای ترک، رشته رشتی و خاتون پنجره استفاده می‌کنند. «پنیر سیاه مزگی» که در روستای سیاه‌مزگی از توابع شهرستان شفت استان گیلان تولید می‌شود یکی از بهترین سوغاتی‌های این استان است. این پنیر یکی از پنیرهای کم نظیر در ایران از نظر طعم و مزه بوده و بسیار مقوی است زیرا شیر گوسفند را بدون گرفتن خامه شیر به پنیر تبدیل می‌کنند.
شیرینی محبوب در‌ماه رمضان زولبیا و بامیه است اما در گیلان علاوه بر این، «رشته خوشکار» که نوعی شیرینی کاملا سنتی است، رواج دارد. رشته خوشکار از دو محصول رشته و خوشکار تشکیل شده که معمولا به‌صورت پیوسته نام برده می‌شود. «رشته» همان ترکیب آرد و برنج و آب و شیر به تنهایی است که روی سینی مسی ریخته می‌شود و «خوشکار» به رشته میان پر می‌گویند.
بازی‌های محیبس در شب‌های رمضان خوزستانی‌ها
خوزستان به‌دلیل تنوع قومی، آداب و رسوم زیادی دارد که تنوع این آیین‌ها در‌ماه رمضان نمود بیشتری پیدا می‌کند. خوزستانی‌ها غذاهای مخصوصی در رمضان مانند «سمبوسه»، «هریس»، «تشریبه»، «قلقل» و «ماقوده» تهیه می‌کنند. بازی «محیبس» هم در شب‌های‌ماه رمضان بین مردان خوزستانی رواج و طرفداران زیادی دارد. محیبس به معنی انگشتر است که این بازی مثل بازی گل یا پوچ است که با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود. بازندگان در پایان بازی باید به همه شرکت‌کنندگان شیرینی بدهند.
مکث
روستاهای اصفهان و آیین رمضان
مردم روستاهای استان اصفهان با آیین خاصی ماه مبارک‌رمضان را گرامی می‌دارند. در روستاهای نطنز سال‌های دور، سحر خوانی در روستای کمجان مرسوم بود؛ به‌گونه‌ای که چند جوان خوش‌صدا پیش از اذان صبح به‌پشت‌بام رفته و با خواندن مناجات، اشعار و آیات قرآن، مردم را برای گرفتن روزه بیدار می‌کردند. این رسم دیگر مرسوم نیست و به جای آن امامزاده ایوب روستا، محور برنامه‌های‌ماه مبارک رمضان شده است، هنگام سحر با نماز جماعت صبح و ظهر بعد از نماز جز خوانی و هنگام افطار سفره افطاری گسترانده و همه در امامزاده مهمان هستند. در روز ۲۷رمضان اهالی روستا رسم دارند که به 7مسجد از 13مسجد رفته و در آن دو رکعت نماز بخوانند و طلب حاجت کنند. از میزبانی خدا در این‌ماه عزیز تشکر و قدردانی کنند. در صبح عید فطر در خانه یکی از بزرگان روستا سفره صبحانه برقرار است. بعد از نماز عید هم همه باهم به منازل تازه درگذشتگان رفته و مراسم عید اول را می‌گیرند و بعد از نماز ظهر و عصر به مزار رفتگان از دنیا رفته و برای آنها نیز طلب مغفرت می‌کنند. مردم ابیانه هم مراسم ابن‌ملجم سوزان را نه به قوت گذشته اما کم وبیش اجرا می‌کنند.
از اواسط‌ماه رمضان جوانان شکلک ابن ملجم را با تکه‌های پارچه کهنه درست می‌کردند و به آن لباس‌های ژنده می‌پوشاندند و سر آن را به‌صورت یک کره‌ای توخالی می‌ساختند تا در آن‌قدری باروت بریزند و کلاهی کهنه بر این سر قرار داده و در کوچه‌ها می‌گردانیدند و دسته‌جمعی اشعاری در لعن ابن‌ملجم می‌خواندند.
در همینه زمینه :
