حساب و کتاب ناوگان فرسوده تهران و نوسازی آن

سید محمد مهدی میرزایی قمی*

می‌توان از وسایل نقلیه فرسوده به‌عنوان عامل اصلی آلودگی هوای تهران نام برد. درحال حاضر، درصد زیادی از ناوگان حمل‌ونقل عمومی در شرایط فرسودگی قرار دارند که منجر به تشدید انتشار آلاینده‌ها توسط آنها می‌شود. براساس آمار پلیس راهور فراجا، بالای 80درصد از اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های تهران فرسوده هستند که این ناوگان فرسوده، سهم عمده‌ای در آلودگی هوا دارند؛ به‌عنوان مثال یک خودروی سواری فرسوده 26برابر یک خودروی سواری نو، یک موتورسیکلت فرسوده 12برابر یک موتورسیکلت نو و یک کامیون فرسوده 50برابر یک کامیون نو، آلایندگی دارند و در مجموع، خودروهای دیزلی در انتشار 34درصد از ذرات معلق هوای شهر تهران نقش دارند. بنابراین یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش آلودگی هوا، از رده خارج شدن وسایل نقلیه فرسوده و نوسازی آنهاست.
برای اجرای فرایند از رده خارج شدن خودروهای فرسوده، به ارزشمندسازی گواهی‌های اسقاط این خودروها نیاز است تا از این طریق بتوان برای مراجعه دارندگان وسایل نقلیه فرسوده به مراکز اسقاط جذابیت فراهم کرد. یکی از راه‌های ارزشمندسازی این گواهی‌ها، الزام تولیدکنندگان وسایل نقلیه به ارائه گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری تولیدات آنهاست که این مهم در ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو تعیین‌شده و تمامی تولیدکنندگان وسایل نقلیه می‌بایست به ازای شماره‌گذاری هر ۴ محصول، یک گواهی اسقاط ارائه کنند. بی‌تردید این مهم کمک زیادی به روان‌سازی چرخه از رده خارج شدن وسایل نقلیه فرسوده خواهد کرد اما با اعمال اصلاحات جدید در قانون، این الزام، عملاًحذف شده و خودروسازان و موتورسیکلت‌سازان می‌توانند بنا به تشخیص وزارت صمت، به جای ارائه گواهی اسقاط، وجهی معادل یک‌و‌نیم‌درصد قیمت خودرو یا موتورسیکلت را واریز کرده و مجوز شماره‌گذاری دریافت کنند.
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیازمند منابع مؤثری است که می‌بایست از محل منابع عمومی دولت و شهرداری‌ها و همچنین مشارکت بخش‌خصوصی و بانک‌ها تأمین شود. باتوجه به اینکه خسارات آلودگی هوا در تهران از جانب وزارت بهداشت برابر سالانه 3.4میلیارد دلار تخمین زده شده است، از محل همین خسارات اقتصادی آلودگی هوا، می‌توان برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی بهره جست؛ به‌عنوان‌مثال، براساس محاسبات صورت گرفته، خسارت ناشی از آلایندگی یک اتوبوس فرسوده دیزلی در تهران یک‌میلیارد‌و100میلیون تومان در سال است. با فرض اینکه درصورت نوسازی این اتوبوس، حداقل ۵سال اثرات آلایندگی آن از بین خواهد رفت، فایده اقتصادی ناشی از این نوسازی صرفاً از بعد آلودگی هوا 5و‌نیم میلیارد تومان خواهد بود. در کنار این، حذف خودروهای تک‌سرنشین در اثر بهبود ظرفیت و کیفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیز منجر به کاهش ترافیک و درنتیجه آلودگی هوا می‌شود.
 این درحالی است که قیمت یک اتوبوس نوی دیزلی حدود 4و‌نیم میلیارد تومان است. این عدد فارغ از صرفه‌جویی ناشی از مصرف سوختی است که در اثر نوسازی همان اتوبوس فرسوده حاصل خواهد شد. بنابراین، مهم‌ترین محرک در جهت نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی فرسوده، تأمین منابع مالی مورد‌نیاز است. براساس ماده 10قانون هوای پاک، 50درصد از منابع لازم در این خصوص می‌بایست از جانب دولت تأمین شود. در کنار آن، شهرداری‌ها نیز از محل منابع عمومی خود می‌بایست بودجه مطلوبی به این مهم تخصیص دهند. شهرداری تهران باتوجه به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران، منابع قابل‌توجهی را برای نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی ریلی و غیرریلی در سال1402درنظر گرفته است. این درحالی است که ردیف‌های اعتباری درنظر گرفته شده در لایحه بودجه سال1402دولت، کمتر از این ارقام درنظر گرفته شده از سوی شهرداری تهران است که لزوم توجه ویژه و کمک‌های بیشتر دولت را می‌طلبد.
*مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران