دیپلماسی زلزله؛ از ترکیه تا سوریه

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

یک‌ونیم دقیقه کافی بود تا لرزش‌های مرگبار زمین، بخش بزرگی از جنوب شرق ترکیه و شمال سوریه را با خاک یکسان کند. با گذشت 8روز از زلزله و کمرنگ شدن امیدها به نجات کسانی که زیر تلی از ویرانه‌ها گرفتارها شده‌اند، شمار قربانیان به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. تبعات سیاسی و اقتصادی این فاجعه مرگبار که ده‌ها هزار کشته، صدها هزار مجروح و بی‌خانمان و حجم گسترده‌ای زیرساخت ویران شده برجای گذاشته، نه‌تنها سیاست داخلی ترکیه و سوریه را تحت‌تأثیر قرار داده که دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز دستخوش تحولی چشمگیر کرده است؛‌ پدیده‌ای که این روزها از آن با عنوان «دیپلماسی زلزله»‌ نام برده می‌شود.
تا به اینجا، دولت‌های ترکیه و سوریه از کشته شدن 37هزار نفر خبر داده‌اند. اما‌ سازمان ملل برآورد کرده که این زلزله بیش از 50هزار کشته داشته باشد. برخی منابع ترکیه‌ای اما پیش‌بینی کرده‌اند که شمار قربانیان تنها در این کشور به بیش از 72هزار نفر خواهد رسید که آن را به مرگبارترین زلزله تاریخ معاصر ترکیه تبدیل خواهد کرد.

ترکیه و یونان؛ از تهدید تا تسلی
یکی از چشمگیرترین تحولات دیپلماتیک پس از زلزله، اعلام آمادگی یونان برای کمک به ترکیه در نخستین ساعات وقوع فاجعه بود. اعلام آمادگی یونان و پذیرش کمک از سوی ترکیه به این دلیل مورد توجه قرار گرفت که تا همین چند هفته پیش، بالا گرفتن درگیری‌های لفظی آنکاراـ‌آتن باعث گمانه‌زنی درباره احتمال درگیری نظامی2 کشور به‌ویژه پیش از انتخابات سراسری ترکیه شده بود.
ترکیه و یونان که هر دو عضو ناتو هستند، علاوه بر فراز و نشیب در روابط چند صدساله، بر سر اکتشافات در حوزه منابع طبیعی دریای اژه، بر سر قبرس و همچنین تفاسیر متفاوت از معاهدات بین‌المللی با یکدیگر اختلاف دارند. با این حال، پس از وقوع زلزله «نیکوس دندیایس» وزیر خارجه یونان، با سفر به آنکارا و در آغوش کشیدن «مولود چاووش‌اوغلو» همتای ترکیه‌ای خود، به دولت ترکیه اطمینان داد که آتن برای‌گذار از این دوران دشوار در کنار آنکارا خواهد ایستاد. «میتسوتاکیس» نخست‌وزیر یونان نیز پیش‌تر درباره حمایتش از ترکیه به سی‌ان‌ان گفته بود: «هر چه باشد ما همسایه هستیم و در شرایط سخت، به هم کمک می‌کنیم.»
رویترز نوشته، اردوغان در تماس تلفنی با میتسوتاکیس از یونان به‌دلیل حمایت‌هایش تشکر کرده است؛ آن‌هم در شرایطی که رئیس‌جمهور ترکیه که در چند‌ماه گذشته بارها یونان را به حمله نظامی تهدید کرده، گفته بود که دیگر هیچ‌گاه با میتسوتاکیس طرف صحبت نخواهد شد و به تماس‌هایش پاسخ نخواهد داد.

ارمنستان؛ گشایشی پس از 3دهه
بازگشایی گذرگاه مرزی «علی‌جان» در حد فاصل منطقه «ایغدیر» ترکیه و شهر «مارگارا»ی ارمنستان نیز یکی دیگر از مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک پسازلزله بود. ترکیه این گذرگاه را در سال ۱۹۹۳ و در اعتراض به اقدام ایروان در اشغال قره‌باغ کوهستانی و مناطق دیگری که تحت کنترل جمهوری آذربایجان بود، مسدود و روابط دیپلماتیک خود را با ارمنستان قطع کرد. با این حال پس از وقوع زلزله، ارمنستان علاوه بر ارسال چند کامیون کمک بشردوستانه از این گذرگاه، 60نفر را برای کمک به عملیات امداد و نجات راهی ترکیه کرد. کمک‌های ارمنستان در شرایطی راهی ترکیه شده که این دو کشور از دهه 1990 تقریبا هیچ رابطه رسمی دیپلماتیکی با یکدیگر نداشته‌اند.

غرب؛ در مسیر تنش‌زدایی با ترکیه
حمایت‌های اتحادیه اروپا به‌وی‍ژه سوئد و فنلاند از زلزله‌زدگان ترکیه ازجمله کمک مالی یک میلیون دلاری فنلاند و 3.5میلیون دلاری سوئد و همچنین سفر هفته آینده «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه آمریکا به آنکارا که به‌گزارش رویترز با هدف بازدید از مناطق زلزله‌زده انجام می‌شود نیز با توجه به تنش‌های فزاینده چند‌ماه گذشته آنکارا با غرب از تحولات مهم سیاست خارجی ترکیه پس از وقوع زلزله به شمار می‌رود. اردوغان در چند‌ماه گذشته بارها با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو مخالفت کرده است. عضویت کشورهای جدید در ناتو، تنها با موافقت همه اعضای کنونی امکان‌پذیر است. اردوغان همچنین بارها از رویکرد واشنگتن در برابر ترکیه ازجمله حمایت از یونان و مخالفت با تحویل جنگنده‌های F16 که آنکارا مدتی است به‌دنبال خرید آنهاست به‌شدت انتقاد کرده است.

سوریه؛ بازگشت به جهان عرب
زلزله اخیر روند بازگشت سوریه به جمع کشورهای عربی را هم به‌طور قابل توجهی تسریع کرده است. در تازه‌ترین تحول، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه که در طول جنگ 12ساله داخلی این کشور از سوی اغلب کشورهای عربی طرد شده بود، یکشنبه بار دیگر میزبان «عبدالله بن زاید آل نهیان»، وزیر خارجه امارات متحده عربی بود. امارات، نخستین کشور عربی است که روابط خود را پس از سال‌ها با بشار اسد عادی‌سازی کرده است. این کشور پس از زلزله متعهد شده که حداقل 50میلیون دلار به زلزله‌زدگان سوریه‌ای کمک کند و روزانه چندین محموله بشردوستانه را راهی این کشور کند. بحرین نیز اگرچه روابط دیپلماتیک خود را با سوریه از سال 2018 از سر گرفته اما «حمد بن عیسی آ‌ل‌خلیفه» پادشاه بحرین پس از وقوع زلزله برای نخستین بار در طول یک دهه گذشته با بشار اسد به‌طور رسمی گفت‌وگوی تلفنی داشت. «عبدالله دوم» شاه اردن نیز پس از وقوع زلزله ضمن تماس با بشار اسد از آمادگی کشورش برای کمک به زلزله‌زدگان خبر داد و تأکید کرد که کشورش در کنار دولت و مردم سوریه خواهد ایستاد.
«عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصر هم جزو نخستین رهبران عرب بود که پس از زلزله با بشار اسد تماس گرفت و از آمادگی قاهره برای کمک به سوریه خبر داد. عربستان سعودی نیز با وجود اینکه در سال 2012روابط خود را با دمشق قطع کرده بود، پس از زلزله اخیر متعهد شد که به بازماندگان این واقعه در مناطق تحت کنترل دولت و بخش‌های دیگر سوریه کمک کند. مقام‌های سعودی به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که با مقام‌های دولت اسد تماس مستقیم نخواهند داشت، اما تأیید کرده‌اند که بخشی از کمک‌های ریاض به‌طور مستقیم به فرودگاه‌ حلب که تحت کنترل دولت اسد است ارسال خواهد شد. علاوه بر عربستان، قطر نیز با وجود اینکه هنوز روابط رسمی با دولت بشار اسد ندارد متعهد شده که به زلزله‌زدگان سوریه‌ای کمک کند.
«نیکلاس هِراس» استرات‍ژیست و کارشناس اندیشکده نیولاینز با اشاره به اینکه تعهد کشورهای عربی برای حمایت از سوریه خواه ناخواه باعث برقراری ارتباط و توسعه روابط دمشق و کشورهای عربی خواهد شد به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «بسیج کشورهای عربی برای کمک به زلزله‌زدگان سوریه، فرصتی طلایی برای بشار اسد است تا به جمع کشورهای عربی بازگردد.»