فضا
ساخت ماهواره ایرانی برای پیش‌بینی زلزله
ماهواره بومی ایران به نام «آیات» پس از عملیاتی شدن می‌تواند اختلالات الکترومغناطیسی زمین را رصد کند
عمادالدین قاسمی‌پناه- روزنامه‌نگار
آنگونه که بعضی رسانه‌ها از قول رئیس سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران مطرح کرده‌اند، مراحل ساخت یک ماهواره بومی که هدف آن پیش‌بینی زلزله است، در حال انجام است. زلزله اخیر که باعث کشته شدن هزاران نفر در ترکیه و سوریه شد و همچنین زلزله شهرستان خوی که هموطنان بسیاری را داغدار و آواره کرد، یک‌بار دیگر اذهان مردم را به سمت این موضوع برد که آیا زلزله قابل پیش‌بینی است؟ این پرسش، با وجود پیشرفت‌های علمی و فناوری در سراسر جهان، همچنان پاسخ قطعی و مشخصی ندارد. کارشناسان معتقدند که شاید بتوان براساس بعضی از سیگنال‌ها لحظاتی پیش از وقوع زلزله را تشخیص داد، اما همچنان پیش‌بینی زمان رخداد امکان پذیر نیست. پروژه ماهواره «آیات» که از سوی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران از سال‌ها پیش دنبال می‌شود، پس از وقوع زلزله‌های اخیر دوباره از سوی مدیران این سازمان رسانه‌ای شده است.
پروژه 12ساله
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله و رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه زلزله به لحاظ زمان رخداد هنوز قابل پیش‌بینی نیست، زلزله را مانند هر پدیده طبیعی دیگر درنهایت قابل پیش‌بینی می‌داند.
زارع به پروژه ماهواره آیات اشاره می‌کند که از حدود 12سال پیش در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی مطرح است.»
استاد پژوهشگاه زلزله به مطرح شدن پروژه ماهواره آیات در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در آن زمان صحبت‌هایی با ما انجام شد و این سازمان قرار بود براساس پایش سطح زمین به وسیله ماهواره، برای پیش‌بینی زلزله بتواند اقدامات مؤثری انجام دهد.»
ویژگی فنی آیات
زارع در گفت‌وگو با همشهری در مورد ویژگی‌های فنی ماهواره پایش زلزله هم به ماهواره «دیمیتر» فرانسه که مربوط به سال2010 و دیتای آن هم در دسترس است اشاره می‌کند و می‌گوید: «از آن زمان، فرانسوی‌ها این پروژه را دنبال نکردند.» زارع می‌گوید: کاری که «دیمیتر» قرار بود انجام دهد و به‌نظر می‌رسد «آیات» هم از همان روش استفاده می‌کند، پایش اختلالات الکترومغناطیسی قبل از زلزله‌ها در یونسفر بود.
به‌گفته او «این اختلالات به‌دلیل فعالیت زلزله و آتشفشان، بعضا قبل از زمین لرزه‌ها ایجاد می‌شود؛ به‌طور مثال در زلزله 2010 هائیتی این موضوع گزارش شده است. حتی دیمیتر فرانسه هم این اختلالات را قبل از زلزله هائیتی و در آتشفشان مراپی در اندونزی 2010 ثبت و گزارش کرده بود.»
استاد پژوهشگاه زلزله همچنین می‌گوید: «البته انتظار می‌رود که چنین ماهواره‌ای همه نوع اختلالات در یونسفر را سنجش کند و به‌نظر می‌آید چیزی که در مورد آیات مطرح بود هم به همین شکل بود.»
پروژه‌های جهانی ناموفق
رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه همچنین از کشورهای فرانسه و چین نام می‌برد که به‌صورت آزمایشی این پروژه را اجرا کرده‌اند، اما تأکید می‌کند که گزارشی از موفقیت آنها منتشر نشده است.
زارع با اشاره به اینکه تا جایی که اطلاع دارم از حدود سال1392 این پروژه دیگر دنبال نشده است، آنچه را جالب توجه می‌داند این است که مدیران جدید سازمان پژوهش‌ها هر زمان که زلزله شدیدی رخ می‌دهد، بحث ماهواره آیات را مطرح می‌کنند. او با این حال، این پروژه را مورد عجیب و غریبی نمی‌داند و با اشاره به اینکه ایران ماهواره‌های مختلفی ساخته است، می‌گوید: «مثل هر ماهواره دیگری که سطح زمین را پایش می‌کند، این پروژه هم قابل انجام است.»
استاد پژوهشگاه زلزله با این حال، بر این موضوع تأکید می‌کند که قرار نیست با پرتاب یک ماهواره تکلیف زلزله مشخص شود، هرچند چنین پروژه‌ای می‌تواند کمک‌کننده باشد و به اطلاعات ما بیفزاید. زارع یادآوری می‌کند:«کشورهایی که 20سال زودتر از ما وارد این حوزه شده‌اند، هنوز نمی‌توانند ادعا کنند که کل مسئله زلزله را از طریق ماهواره حل کرده‌اند.» او با این اوصاف اظهار امیدواری می‌کند که روزی این پروژه اجرا شود.
