پرواز «ماهی نارنجی» در موزه هنرهای معاصر

مجسمه «ماهی نارنجی» ساخته الکساندر کالدر، مجسمه‌ساز نامدار آمریکایی، که به‌مدت 5سال بود در مخزن نگهداری می‌شد، بار دیگر به فضای مرکزی موزه بازگشت. اینطور که روابط‌عمومی موزه هنرهای معاصر تهران اعلام کرده، محل نصب کنونی ماهی نارنجی در راهروی رمپ و جایی است که در زمان تأسیس موزه جانمایی شده بود. ماهی نارنجی (۱۹۴۶)، با اندازه۴۴۷ در ۱۹۰سانتی‌متر، از آثار مشهور گنجینه موزه هنرهای معاصر است و اثر دیگری از کالدر با عنوان «گلابی خاردار» در باغ مجسمه موزه قرار دارد.
اما رفت و برگشت این اثر هنری به فضای عمومی موزه چه ماجرایی دارد؟ پس از پایان مرمت تقریبا 3ساله موزه و بازگشایی آن در سال1400، بازدیدکنندگان موزه با جای خالی مجسمه ماهی نارنجی که پیش از این بالای «ماده و فکر» یا حوض روغن نگهداری می‌شد، مواجه شدند.
مسئول موزه در آن مقطع علت نبود این اثر را چنین توضیح داد: «نگهداری آثار هنری را هم‌پایه و حتی مهم‌تر از خرید می‌دانند. شاهد بوده‌ایم که آثار هنری ارزشمندی به‌دلیل نگهداری نامناسب آسیب‌های جدی دیده‌اند و یا حتی از بین رفته‌اند. ماهی نارنجی سال‌ها روی اثر «ماده و فکر» مشهور به حوض روغن از نوریوکی هاراگوچی قرار داشت. همسایگی این دو اثر طی دهه‌ها موجب شده بود جزئی از شخصیت بنای موزه شود و برخی به اشتباه ارتباطی مفهومی نیز بین حوض و ماهی برقرار کنند.
روغن نیز چون سایر مایعات، فرایند تبخیر را تجربه می‌کند و همواره طی سالیان متمادی «ماده و فکر» با کاهش حجم روغن روبه‌رو بوده است. در مرمتی که در سال۱۳۹۶ انجام شد، هاراگوچی ۱۲۰۰لیتر روغن به حوض افزود و پس از مرمت موزه و بازگشایی، ۱۶۰لیتر دیگر نیز مجددا اضافه شد. حال این پرسش ایجاد می‌شود که روغن تبخیر شده چه می‌شود؟ طبیعی است که بیشترین تأثیر و آسیب از تبخیر روغن متوجه اثر کالدر است و زدودن این آسیب‌ها، به دو دلیل فرایند ساده‌ای نیست: نخست دانش فنی مرمت اثر است که مستلزم ارتباط با بنیاد کالدر و حضور کارشناسان آنها‌ست که در شرایط فعلی، فرایندی دشوار است و دیگر اینکه محل نصب اثر به‌گونه‌ای است که مراقبت مستمر از آن به‌سختی امکان‌پذیر است و دسترسی به آن، با توجه به ارتفاع سقف آن محل و وجود حوض روغن، نیازمند نصب داربست روی آن است. پس از پایین آمدن «ماهی نارنجی» در پروسه‌ مرمت و نوسازی در سال۱۳۹۷ و بررسی آن، کارشناسان موزه به این نتیجه رسیدند که در جهت حفظ سلامت اثر، عدم‌نصب در محل سابق ضروری است.»
در پایان این اطلاعیه آمده بود: «علاقه‌مندان از این پس مانند سایر آثار گنجینه، این اثر را در نمایشگاه‌های دوره‌ای مشاهده خواهند کرد.» اما گویا مسئولان موزه تصمیم گرفته‌اند، با تغییر محل نصب ماهی نارنجی، آن را به‌صورت دائمی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهند.