تهران 1405 خم به ابرو نمی‌آورد

حامد فوقانی‌-دبیر گروه شهری

«آمادگی، مدیریت بحران و عکس‌العمل سریع»؛ این 3عاملی است که مدیریت تهران طی سال‌ها به آنها دست پیدا کرده تا پایتخت ایران به شهری که در برابر رخدادها و حوادث طبیعی و غیرطبیعی به‌معنای واقعی تاب‌ می‌آورد، نزدیک شود. نمی‌توان گفت که شهر تهران، اکنون 100درصد تاب‌آور قلمداد می‌شود؛ مثل دیگر کلانشهرهای دنیا که به هرحال ممکن است از نقطه‌ای ضربه خورده و در سطح وسیعی بشکنند. درواقع هیچ شهری 100درصد تاب‌آور نیست. با وجود این، اقداماتی که طی یک‌دهه اخیر برای تهران صورت گرفته، باعث شده تا این شهر، نسبت به بحران‌ها، سریع‌تر از آنچه تصور می‌شود، عکس‌العمل نشان دهد و به حالت پیش برگردد؛ اگرچه تهران از نظر پدافند غیرعامل، هنوز خیلی جای کار دارد و در حوزه مدیریت بحران همچنان نیازمند تجهیزاتی به‌روز و بیشتر است. پر‌واضح است که تاب‌آوری تهران در برابر رخدادهای بزرگی مثل زلزله، وابستگی زیادی به نوسازی بافت فرسوده و ناپایدار هم دارد.
با همه اینها، بدون اغراق می‌توان ادعا کرد که تهران، شهری نیست که در مواجهه با بسیاری از بحران‌ها، زود کمر خم کند و اگر به‌خوبی حالش درک شود و همه مسئولیت خود را درست انجام‌ دهند در آینده‌ای نه‌چندان دور و سه، چهار سال بعد (سال 1405) شهری تاب‌آور به‌معنای واقعی لقب خواهد گرفت. نگاهی به روندهای طی شده و وظایفی که بر دوش دستگاه‌های مختلف است، قضیه را به‌خوبی روشن می‌کند.

1 مهم‌ترین بحران چیست؟ بدون ‌تردید مهم‌ترین بحران تهران، آلودگی هوا و ترافیک است. هر سال همزمان با آخرین‌ ماه پاییز، آلاینده‌ها اوج می‌گیرند و همه دست به دعا می‌شوند تا وزش باد سرعت گرفته و آلودگی را با خود ببرد. این نوع عمل در برابر بحران، سبب شده تا آسمان پایتخت تاب نیاورد و نفس‌کشیدن برای شهروندان سخت شود. مشکل اما اینجاست که اگر به جز شهرداری تهران، 22دستگاه دیگر طبق قانون هوای پاک، وظایف خود را به‌درستی انجام دهند، شهر کمتر به بحران انباشت آلاینده‌ها دچار می‌شود که بخواهد اصلا تاب‌آوری مطرح باشد. انجام وظایف در زمینه توسعه و تقویت حمل‌ونقل همگانی بخش مهمی است که می‌تواند این هدف را سرانجام محقق کنند؛ هدفی که به راستی ممکن است.

2 شهر آماده در برابر بارش‌ها: مستندهای بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد تهران در برابر بارش‌ برف و باران، تاب می‌آورد. همین امسال 2بار تهران از این نظر، این موضوع را ثابت کرد؛ یک‌بار در بارش باران 6مرداد‌ماه که اگرچه کن، سولقان و امامزاده داوود (محدوده‌هایی که جزو شهر تهران نیستند و بخشداری دارند) اساسی درگیر سیل شدند، اما در پایتخت، اتفاق خاصی که منجر به بحران شود، رخ نداد. در روزهای اخیر هم که برف و سرمای شدید سراسر کشور را در برگرفت، تهران، یخبندان را تاب آورد. تا همین چند سال پیش خبرهایی منتشر می‌شد که کارتن‌خوابی متأسفانه در یکی از شب‌های سرد تهران، یخ زده و جان سپرده است، اما چند سالی می‌شود که نه فرد بی‌خانمانی یخ زده و نه کارتن‌خوابی بدون سرپناه مانده است. تجربیات و امکانات شهرداری به حدی رسیده که سریعا برای بازگشایی معابر، نجات افراد بی‌سرپناه، برف‌تکانی از روی شاخه‌های درختان و دیگر موارد اقدام می‌کند.

3 نفت شهران، گاز تهران: ساختمان‌هایی که در 15-10سال گذشته در تهران احداث شده‌اند، به میزانی مقاومت دارند که دوام‌شان در برابر زمین‌لرزه با شدت بالا حفظ‌شده و آوار (Collaps) نشوند. با این حال همانطور که گفته شد، بخش‌هایی به‌ویژه در مرکز و جنوب شهر هستند که به‌دلیل وجود بافت فرسوده و ناکارآمد و ناپایدار نیاز به نوسازی دارند. چند نقطه از شهر تهران هم می‌توانند کانون احتمال رخداد حادثه‌ای بزرگ شوند که یکی از مهم‌ترین آنها، شهران، به‌خاطر وجود انبار سوخت (نفت) است؛ جایی که در خرداد‌ماه سال 1395هم یک‌بار درگیر حادثه شد. این منطقه اگرچه از نظر استراتژیکی و سوخت‌رسانی در مواقع ضروری می‌تواند مفید باشد، اما باید برایش فکری شود.
شبکه گازرسانی گسترده در تهران هم یکی از نقاط ضعف شهر درصورت رخداد زلزله مهیب به‌حساب می‌آید که البته با تکمیل سامانه هشدار سریع زلزله، جریان اصلی گازرسانی در چنین مواقعی قطع می‌شود تا احتمال سنگین‌تر شدن آسیب‌ها پایین بیاید. مدیریت ششم شهر همچنین موضوعاتی ازجمله نوسازی و تکمیل سامانه‌های مدیریت بحران را پیگیری می‌کند تا در سال‌های آینده، تهران از این نظر، هرچه بیشتر تقویت شود.

4 شهر هوشمند آماده: تهران همگام با بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته دنیا، از نظر هوشمندسازی و برقراری ارتباط‌های الکترونیکی پیشرفت‌های خوبی داشته و همچنان پیش می‌رود. با نصب دکل‌ها و سیستم‌های ارتباط‌های مخابراتی لازم، نگرانی‌ها درخصوص قطع ارتباط بین دستگاه‌های امدادرسان و تصمیم‌گیر هنگام رخداد بحران، بسیار کم شده است. طبق برنامه چهارم 4ساله توسعه شهر، در زمینه هوشمندسازی و تکمیل سیستم‌های نوین ارتباطی، برنامه‌های دیگری باید اجرا شود که می‌تواند تهران را از این بُعد هم قوی کند.

نتیجه: روندنگاری‌هایی که برای تهران 1405و 1410 صورت گرفته، آینده مناسبی را پیش‌روی شهر قرار داده است. اگر برنامه چهارم توسعه به دقت اجرا شود و دیگر دستگاه‌های اجرایی و قانونگذار و... هزینه‌های حضور در پایتخت را بپردازند، تهران در سال‌های آینده، تاب‌آورتر شده و آن زمان در مواجهه با هرگونه بحرانی، خم به ابرو نخواهد آورد؛ وقتی که شهر در همه روزهای سال می‌تواند زیبایی‌هایش را به رخ بکشد.