بزرگان
«بزرگ» همچون «پدر»
حسین معصومی همدانی از اهمیت تاریخ و فرهنگ همدان می‌گوید
امیرحسین شمخانی| فیلمساز:
حسین معصومی همدانی فرزند مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی آخوند ملاعلی معصومی همدانی، مرجع بزرگ همدان و غرب کشور، از شخصیت‌ها و مفاخر علمی این شهر محسوب می‌شود. این دانشمند که از نوابغ عصر ماست با تسلط بر علوم مختلف، نقطه اتصال شبکه دانسته‌های علوم قدیم و جدید است. وی با نگاهی دقیق و نکته‌بین که در مقالات ایشان هم مشهود است، جوانب مختلف را مدنظر دارد و یکی از شخصیت‌های برجسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و وجودش غنیمتی است که باید از آن استفاده کرد. به تازگی فیلم مستندی از زندگی این فرهیخته همدانی ساخته شده است. گفت‌وگوی ما با معصومی همدانی را در ادامه می‌خوانید.
در دوران کودکی چه کسانی و چگونه روی شما تأثیر گذاشته‌اند؟
در وهله اول پدرم روی من تأثیر گذاشت، چون همیشه (لااقل تا وقتی که همدان بودم و بعدا تا وقتی که ایشان زنده بودند) با ایشان محشور بودم. یکی از کسانی که نه در ابتدای کودکی، بلکه در دبیرستان و بعدا در دوران دانشجویی خیلی با ایشان ارتباط داشتم و همچنان دارم آقای علیرضا ذکاوتی پژوهشگر، ادیب و شاعر بودند. من خیلی به ایشان مدیونم و بسیاری چیزها را از ایشان یاد گرفتم. بعضی دیگر از مدرسان حوزه علمیه همدان هم در من تأثیرگذار بودند که اگر بخواهم از همه آنها نام ببرم طولانی می‌شود.
آثار شما بیشتر در قالب مقاله هستند. تصمیم ندارید آنها را در قالب کتاب چاپ کنید؟
بله نوشته‌های من بیشتر مقاله هستند و تا به حال کتاب مستقلی ننوشتم. دوست دارم حرفی را که دارم در مقاله بگویم، یک مقدار هم ترجمه کرده‌ام، قبل از انقلاب زیاد فعالیت نوشتاری نداشتم. وقتی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتم، به دلیل شرکت در سمینارها مقالات زیادی نوشتم که بعضی‌ها به فارسی و تعدادی به زبان انگلیسی و فرانسه است و در نشریات مختلف ایرانی و خارجی چاپ شده‌اند. این اواخر به این فکر افتاده‌ام که این مقالات را جمع‌آوری و در چند مجموعه چاپ کنم. بعضی از دوستان هم قرار است کمکم کنند که این کار را به سرانجام برسانیم.
گویا فعالیت در مؤسسه انتشارات فرانکلین فصل جدیدی در آینده شما باز کرد.
مدرسه فرانکلین مؤسسه بین‌المللی بود که در ایران تأسیس شده بود و دامنه کارش وسیع بود مثلا تألیف کتاب‌های درسی دبیرستانی هم با این مؤسسه بود و به همین دلیل امکانات مالی خوبی داشت. این مؤسسه تقریبا یکی از اولین مؤسساتی بود که ویرایش را در ایران معرفی کرد. در آنجا افتخار همکاری با بزرگان زیادی را داشتم از جمله آقای نجف دریابندری که آن وقت معاون فرهنگی فرانکلین بود، مرحوم کریم امامی رئیس قسمت ویرایش، استاد احمد سمیعی عضو فعلی فرهنگستان، مرحوم ابوالحسن نجفی ویراستار کتاب‌هایی که از فرانسه ترجمه می‌شد، مرحوم جلال‌الدین اعلم و استاد محمدرضا حلیمی. آنجا محلی برای تمرکز اهل قلم و فکر
بود.
به عنوان یک اندیشمند، همدان امروز را چطور می‌بینید؟
در دورانی که من در همدان بودم احساس می‌شد که فرهنگ طلایی همدان گذشته و در حال نزول است، چون مرکزیت سیاسی و اقتصادی خود را از دست داده بود، اما بعدا با عوض شدن تقسیمات کشوری جانی تازه گرفت. در همدان شخصیت‌های جامعی می‌زیستند مانند شیخ موسی نثری که اهل ادبیات و ریاضیات بود، اما زمانی که من در همدان بودم بیشتر اینها از همدان کوچ کرده و رفته بودند به خصوص آنها که در کار فرهنگ و آموزش‌وپرورش بودند. با این حال ما در آن دوره معلم‌های خوبی در همدان داشتیم بعدا با تأسیس دانشگاه نسل جدیدی آمدند که خیلی‌هایشان تحصیلات عالیه داشتند و در همدان مشغول به کار شدند. من نمی‌دانم بزرگانی مانند دکتر اذکایی یا ذکاوتی جانشینانی در همدان دارند یا نه، این افراد انسان‌های جامعی‌اند و مدام کار می‌کنند. این را می‌دانم که دانشکده شیمی دانشگاه بوعلی‌سینای همدان دانشگاه خوبی است و متخصصانی را تربیت می‌کند. آن چیزی که فرهنگ یک شهر را به وجود می‌آورد متخصصان باریک‌بین نیستند، بلکه آدم‌های جامعی‌اند که تاریخ و فرهنگ عمومی و ملی‌شان را خوب می‌شناسند.
مطالعه
حسین معصومی همدانی درباره اهمیت مطالعه می‌گوید: اگر پدر و مادر کتاب نخوانند، بعید است که بچه‌هایشان به کتابخوانی رو بیاورند. منظور از کتابخوانی هم خواندن کتاب‌های رشته تحصیلی نیست. اگر مهندسی کتاب مهندسی بخواند هیچ فرقی با قصابی ندارد که چاقوی خود را تیز می‌کند. این کتاب‌ها ابزار کار هستند و هر فردی باید در رشته خودش مطالعاتی داشته باشد. منظور از کتابخوانی این است که کتاب‌هایی خوانده شود که به معارف عمومی اضافه کند و فرد متوجه شود که در کجای دنیا قرار گرفته، تاریخش چیست و فرهنگ بقیه کشورها چگونه است. این چیزی است که باید از کودکی به فرزندان یاد داده شود. آنجایی که افراد انگیزه مطالعه پیدا می‌کنند در خانواده و مدرسه است اما متأسفانه بچه‌های ما همه هم‌وغمشان این است که در کنکور قبول بشوند. حتی در برخی موارد اگر بچه‌ای کتاب غیردرسی بخواند، ممکن است خانواده آن را از دستش بگیرند و او را ترغیب به تست زدن و خواندن بیشتر کتاب‌های درسی کنند در صورتی که هدف مطالعه و علم‌اندوزی است.
زندگی‌نوشت
حسین معصومی همدانی متولد سال 1327 در همدان است. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همدان طی کرد و بعد از آن در سال 1346 در دانشگاه صنعتی شریف پذیرفته شد و مدرک لیسانس مهندسی برق را دریافت کرد. بعد از 3 یا 4 ماه که در همدان و کرمانشاه کار مهندسی کرد آن را رها کرد و وارد کار نشر شد. وی به عنوان ویراستار در مؤسسه فرانکلین و بعد در دانشگاه آزاد ایران آن زمان که اکنون در پیام نور ادغام شده است مشغول به کار شد.
سپس به دانشگاه صنعتی شریف منتقل شد و مدتی در انتشارات دانشگاه کار کرد. بعد از آن عضو هیأت علمی شد و درس‌های تاریخ علم، فلسفه علم، منطق و بعدها گاهی ادبیات فارسی تدریس کرد. معصومی همدانی در سال 1371 به فرانسه رفت و در رشته تاریخ علم و معرفت‌شناسی مدرک کارشناسی ارشد و دکتری گرفت و بعد از بازگشت به ایران دوباره در دانشگاه صنعتی شریف مشغول به کار شد. بعدها به مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران منتقل شد و تا سال 55 ادامه کار داد و به درخواست خود بازنشسته شد. وی حدود 15 سال است که عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.
