گزارش
تلاش برای کاهش سرعت مهاجرت اقلیمی
براساس ارزیابی‌ها، موازنه کانون‌های جمعیتی به سمت مناطق خوش آب‌وهوا نظیر شهرها و روستاهای شمالی در حال تغییر است
سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار
این روزها اگر سری به محله‌های ویلایی‌نشین استان‌های شمالی کشور بزنید، با جمعیتی مواجه می‌شوید که نه محل تفریح که محل سکونت دائم خود را در عمق روستاهای شمالی قرار داده‌اند. مناطقی که پیش از این تنها جمعیت ثابت اندکی داشتند، از سال96 با تشدید موج جدید تغییر اقلیم، جمعیتی ثابت به‌خود دیدند که دیگر قصد نداشتند به خانه قبلی خود در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور باز‌گردند. این تغییر دائم محل زندگی که با عنوان مهاجرت محیط‌زیستی یا مهاجرت اقلیمی شناخته می‌شود، حالا چنان سرعت گرفته که معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از تلاش برای کاهش سرعت آن سخن گفته است.
زنگ خطر
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در سفر روز پنجشنبه، به استان خراسان‌جنوبی اعلام کرد که مهاجرت‌های محیط‌زیستی روبه افزایش در کشور، زنگ خطری است که در تلاشیم آهنگ آن را کندتر کنیم. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، علی سلاجقه در بیرجند گفت: توجه به تغییر اقلیم‌ها و مهاجرت‌ها برای ما خیلی اهمیت دارد. وی با اشاره به تغییرات اقلیمی و مهاجرت‌های ناشی از تغییر محیط‌زیست گفت: در دنیای امروز، کشوری پیشرفته است که محیط‌زیست سالم داشته باشد. به‌گفته وی، مردم در خراسان‌جنوبی و نقاط خشک کشور پیش‌تر برای دستیابی به آب، قنات حفر می‌کردند که امروزه از آن به‌عنوان فناوری پیشرفته در مناطق خشک و نیمه‌خشک نام می‌برند.
وی با اشاره به شرایط اقلیمی خراسان‌جنوبی گفت: محیط‌زیست استان با کوچک‌ترین اتفاق و تلنگری می‌شکند. سلاجقه وجود گردوغبارها را از مشکلات محیط زیستی این استان نام برد که به‌واسطه شکنندگی محیط‌زیست پدید آمده است. وی گفت: محیط‌زیست شاخص‌هایی دارد و حتی بیش از ذخایر زیر زمین، حائز اهمیت است اما اشکال کار اینجاست که ما منابع محیط‌زیستی را قیمت‌گذاری نکرده‌ایم. سلاجقه گفت: بحث ایمنی زیستی برای ما خیلی مهم است.
چرا مهاجرت؟
یکی از مواردی که در زمینه کاهش سرعت مهاجرت محیط‌زیستی باید در نظر گرفته شود، زمینه‌های شکل‌گیری آن است که یک خانواده یا قوم و عشیره را به ترک زادگاه خود مجبور می‌کند. از نظر علمی این پدیده با عنوان مهاجرت اقلیمی (Environmental Migration) شناخته می‌شود و مهاجران بر اثر تغییرات شدید در اقلیم محل زندگی خود، ناچار به ترک محل زندگی و کار خود برای رسیدن به شرایط بهتر محیط زیستی می‌شوند. افزایش خشکسالی، بیابان‌زایی، افزایش سطح آب دریاها و تغییر در آب و هوای فصول، نظیر بادها یا باران‌های موسمی مهم‌ترین زمینه‌های این مهاجرت است.
تبعات مهاجرت اقلیمی
مهاجرت‌های اقلیمی اگرچه حذف جمعیت مولد و خالی از سکنه‌شدن روستاها را به‌دنبال دارند اما این تنها حلقه نخست است و حلقه‌های دیگری نیز به‌دنبال آن رخ می‌دهد. مرسا بابایی لواسانی، کارشناس ارشد آلودگی‌های محیط‌زیست، در این‌باره به همشهری می‌گوید: افراد برای فرار از مشکلات و تنگناهای زندگی موجود در محل سکونت خویش گاهی به فضای سکونت دیگر مهاجرت می‌کنند. در مسیر این حرکت عموم افراد روستایی تمایل دارند به سمت مراکزی رهسپار شوند که علاوه بر رفع نیازمندی اجتماعی اقتصادی آنان، دارای معیارهای آسایش محیط‌زیستی نیز باشند. در واقع جمعیت مولد روستایی هم پس از مهاجرت و تغییر الگوی مالی خود، باز دنبال آب و هوایی است که شبیه محیط زندگی سابقش باشد. تجربه موفق این تطابق حتی دیگر روستاییان را نیز به چنین نقاطی می‌کشاند تا مهاجرت‌های زیست‌محیطی و اقلیمی، زمینه‌ساز مهاجرت‌های گسترده‌تری شوند که موازنه کانون‌های جمعیتی را به نفع مناطق خوش‌آب‌وهوا، نظیر شهرها و روستاهای شمالی تغییر دهند. حتی این تجربه متداول روستایی، طی دهه‌های اخیر در شهرهای کوچک و حتی بزرگ نیز رخ داده و طی دهه پیش‌رو باید منتظر انفجار جمعیتی در شهرهای شمالی و خوش‌آب‌وهوای کشور باشیم. البته اقداماتی نظیر اجرای طرح‌های تولیدی زودبازده و کشاورزی‌های صنعتی برای جوامع محلی می‌تواند از سرعت این مهاجرت بکاهد اما جمعیت موجود در شهرهای بزرگ باید با برنامه‌ها و بودجه‌های کلان در برابر مهاجرت اقلیمی مدیریت شوند.
مکث
دومین عامل ترک روستاها
اطلاعات آخرین سرشماری جمعیت در ایران(سال95) نشان می‌دهد 97هزارو500 آبادی در کل کشور شمارش شده که 35هزار روستا یعنی 36درصد، مراکز سکونتی خالی از سکنه شده‌اند. البته معاونت توسعه روستایی نهاد ریاست‌جمهوری این اعداد را تکذیب کرده اما مهاجرت اقلیمی پدیده واضحی است که همه 20میلیون روستانشین کشور یا خود به آن اندیشیده‌اند یا در همسایگان و آشنایان خود با آن مواجه شده‌اند. روستاهای ایران بی‌شک مولدترین مراکز جمعیتی کشور هستند که یک‌چهارم تولیدات کشور را مطابق آمار سال1400 وزارت جهادکشاورزی به‌عهده دارند اما اگر آب و تغییر اقلیم محیط برای ادامه تولید آنها فراهم نشود، چاره‌ای جز مهاجرت اقلیمی به نقاط دیگر کشور ندارند. مطابق اعلام معاونت توسعه روستایی نهاد ریاست‌جمهوری، هم‌اکنون فقدان درآمد(اقتصاد) در صدر علل ترک روستاهای ایران است و در رتبه دوم، فقدان آب(محیط‌زیست) به‌عنوان دلیل اصلی مهاجرت اقلیمی قرار دارد.
