شهروندان؛ عنصر اصلی شهر خلاق

از زمانی که چارلز لاندری، شهرساز انگلیسی ایده «شهر خلاق‌» را مطرح کرد تا هنگامی که سازمان یونسکو شبکه شهرهای خلاق را راه‌اندازی کرد، 10سال گذشت. سال 2004بود که این شبکه معیارهایی را در نظر گرفت و براساس آن، فراخوان ارائه داد تا شهرهای مستعد، به شبکه شهرهای خلاق بپیوندند. بدین‌ترتیب، 4شهر اصفهان، بندرعباس، رشت و سنندج از ایران به عضویت شبکه جهانی شهرهای خلاق درآمدند. مدیرعامل انستیتو شهر خلاق کشور معتقد است؛ همه شهرها خلاق هستند اما براساس معیارهای تعیین شده، تمام شهرها به عضویت این شبکه درنیامده‌اند. کامران رحمتی درباره اینکه 4شهر ایران چگونه عنوان شهر خلاق را  به‌ دست آورده‌اند، به همشهری می‌گوید: «هرکدام از 4شهر ما در یک حوزه به‌عنوان شهر خلاق انتخاب شده‌اند. مثلا رشت در حوزه صنایع غذایی، اصفهان و بندرعباس در حوزه صنایع‌دستی و سنندج در حوزه موسیقی موفق به اخذ این مدرک شده‌اند.»
سازمان یونسکو 7معیار را برای انتخاب شهرهای خلاق مشخص کرده است: حوزه ادبیات، فیلم، صنایع‌دستی، طراحی، رسانه و هنرهای رسانه‌ای، صنایع غذایی و موسیقی. اگر هر شهری یکی از این ویژگی‌ها را داشته باشد، به عضویت شبکه شهرهای خلاق درمی‌آید. هم‌اکنون 116شهر خلاق از 54کشور به‌صورت رسمی مشخص شده است.

تحقق شهر خلاق
به‌گفته مدیرعامل انستیتو شهر خلاق کشور، 4شهر ایران به‌صورت خودجوش توانسته‌اند به این موفقیت دست پیدا کنند. رحمتی اما معتقد است که این تازه شروع کار است: «2 موضوع کاملا متفاوت از هم وجود دارد؛ یکی عنوان شهر خلاق و دیگری بحث تحقق شهر خلاق است که همانند مدرک گرفتن و سواد داشتن است. امکان دارد فردی مدرک لیسانس یک رشته را اخذ کند، اما تخصص و  سواد کافی نداشته باشد.» او ادامه می‌دهد: «4شهر ایران مدرک شهر خلاق را گرفته‌اند؛ یعنی از طریق سازمان یونسکو و شبکه شهرهای خلاق، این 4شهر به عضویت این شبکه درآمده‌اند، ولی سؤال این است که شهرهای ما با چه معیاری عنوان شهر خلاق را گرفته‌اند؟ مثلا شهرهای رشت، اصفهان، بندرعباس و سنندج ما واقعا خلاق هستند؟ نه، ولی جزو شهرهای خلاق دنیا محسوب می‌شوند. هیچ‌کدام از این شهرها به‌طور صد‌درصدی شهر خلاقی به‌حساب نمی‌آیند.» 
رحمتی می‌گوید: «شاید ما از چند صد سال پیش شهرهای خلاقی داشتیم، ولی این موضوع تعریف‌شده‌ای نبوده است. در طول تاریخ، شهر پاریس به‌عنوان یک شهر خلاق بوده، بدون اینکه این شهر ، گواهی شهر خلاق دریافت کرده باشد.» او اضافه می‌کند: «در ایران نیز شهرهای بسیاری مانند شیراز، اصفهان و تبریز در طول تاریخ جزو شهرهای خلاق محسوب می‌شدند. این شهرها در حوزه ملی، منطقه‌ای و جهانی اثر داشتند؛ یعنی اتفاقی که در تبریز می‌افتاد، در منطقه قفقاز اثر خود را می‌گذاشت یا اتفاقی که در اصفهان می‌افتاد، می‌توانست در کل خاورمیانه اثر بگذارد. شهرهای مشهد، کربلا و نجف هم به‌صورت بالقوه جزو شهرهای خلاق محسوب می‌شدند.» 

شهر زندگی
«شهروند خلاق، شهر خلاق و زندگی خلاق» شعار سازمان یونسکو برای شهر خلاق است. مدیرعامل انستیتوی شهر خلاق کشور معتقد است؛ ما برای اینکه زندگی خلاقی داشته باشیم، باید شهر خلاق داشته باشیم و برای اینکه شهر خلاق داشته باشیم، نیاز به شهروند خلاق داریم. او می‌گوید: «به‌نظر من، برای اینکه شهرهای ما واقعا خلاق شوند، باید روی شهروندان حساب کرد. البته ریشه خلاقیت هم لزوما دانش‌بنیان نیست. یعنی خلاقیت در شهر حتما نباید یک موضوع علمی و فناورانه باشد.» 
رحمتی توضیح می‌دهد: «در تعریف شهر خلاق آمده است که حاکمان شهر باید فضای شهر را به سمتی ببرند که همه مردم از کودک 3ساله تا سالمند90ساله و زن و مرد بتوانند ایده‌های خود را با امنیت فکری عملی کنند. ما باید ببینیم چند درصد از این اتفاقات رخ داده است. در واقع اتفاق خاصی رخ نداده و به همین دلیل، در حوزه‌های مختلف نمود آن را می‌بینیم.» او معتقد است که مردم عنصر اصلی شهرهای خلاق هستند: «یعنی شهر خلاق از فکر خلاق می‌آید و فکر خلاق در اختیار شهروندان است و ما در اصطلاح علمی به آن «طبقه خلاق» می‌گوییم. بنابراین طبقه خلاق، فکرهای خلاق شهروندان محسوب می‌شوند.» 

زنجان، همدان و تبریز داوطلب می‌شوند
سازمان یونسکو هر2 سال یک‌بار برای عضویت در شبکه شهرهای خلاق فراخوان می‌دهد. بدین‌ترتیب، سال آینده فراخوان جدیدی می‌دهد و زنجان و همدان و تبریز از ایران خودشان را داوطلب کرده‌اند. آخرین فراخوان سال 2021اتفاق افتاد. مدیرعامل انستیتوی شهر خلاق کشور می‌گوید: «برای داشتن یک شهر خلاق 4عنصر اصلی داریم که مدیران شهر باید آنها را تقویت کنند. یکی از آنها بحث خلاقیت است؛ یعنی اینکه مدیران شهری از نظر فکری باید به افراد خلاق میدان بدهند. هنرمندان در حوزه‌های مختلف، ورزشکاران و... افراد خلاقی هستند و باید از آنها استفاده شود.» رحمتی اضافه می‌کند: «عنصر دوم صنایع‌دستی و هنرهای مردمی است که مردم به‌صورت خودجوش از زمان آغاز تمدن بشر تا به امروز هنرهایی را برای خودشان دارند. مثلا همه شهرهای ایران دارای یک هنر مشخص و معروفی هستند. عنصر سوم، دانایی است که ما باید بدانیم چه هدفی داریم تا با حرکت حساب شده ای جلو برویم. عنصر چهارم نیز اقتصاد است. در واقع چیزی که می‌تواند یک شهر را نجات دهد، ایده‌های خلاق‌محور است.»