سایه تغییرات اقلیمی بر سر خاورمیانه

در یکی از آخرین روزهای تابستان که کم‌کم آفتابش رنگ زرد پاییزی را به‌خود می‌گیرد گروهی از شهروندان قبرسی با حمل پلاکاردهایی به مناسبت روز جهانی آب‌وهوا در نیکوزیا پایتخت قبرس، جمع شدند تا بگویند نگران تغییرات آب‌وهوایی هستند. آنها از بالا آمدن آب دریا و سواحل پیرامونی خود به‌دلیل ذوب شدن حجم زیاد یخچال‌های قطبی نگران هستند و شاید هم از این موضوع آگاه شده‌اند که آسیب‌پذیری‌شان از تغییرات آب‌و‎هوایی بسیار خشن‌تر و شدیدتر از دیگر مناطق جغرافیایی زمین خواهد بود.
تغییرات آب‌وهوایی اکنون چند دهه است که محل بحث و گفت‌وگوهای بسیاری از مجامع و محافل سیاسی شده، اما سرعت این تغییرات در چند سال اخیر کارشناسان و ساکنان کره زمین را غافلگیر کرده است. خبرگزاری رویترز در این ارتباط به نقل از یک تیم بین‌المللی از دانشمندان هشدار می‌دهد که تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند تأثیر مخربی بر زندگی میلیون‌ها نفر در شرق مدیترانه و آسیای‌ میانه داشته باشد و در این مناطق دما تقریباً دو برابر میانگین جهانی افزایش می‌یابد.
طبق گزارشی که یک مؤسسه تحقیقاتی در قبرس تهیه کرده، خاورمیانه و شرق مدیترانه تا پایان قرن، 5 درجه سانتیگراد یا بیشتر گرمایش جهانی را احساس خواهد کرد. این افزایش دما تقریباً دو برابر میزان پیش‌بینی‌شده در سایر مناطق کره زمین و سریع‌تر از سایر نقاط مسکونی جهان است. قرار است این گزارش به‌شدت هراس‌آور که تحت نظارت مؤسسه تحقیقات شیمیایی «ماکس پلانک» و مرکز تحقیقات آب و هوا و جو قبرس تهیه شده، در کنفرانس تغییر اقلیم سازمان ملل متحد در ماه نوامبر یعنی تا کمتر از 2 ماه دیگر ارائه شود. این کنفرانس در مصر برگزار خواهد شد.
یک کارشناس آب‌وهوایی به میدل ایست‌مانیتور می‌گوید: «ترکیبی از کاهش بارندگی و گرم شدن آب و هوا منجر به خشکسالی شدید و به خطر افتادن امنیت آب و غذا در خاورمیانه می‌شود، ولی هنوز بسیاری از کشورها برای بالا آمدن سطح دریاها آمادگی لازم و کافی ندارند.»
«جورج زیتیس» از مؤسسه آب و هوایی قبرس و نویسنده گزارش نگران‌کننده‌ای که در آن درباره سرعت چند برابری تغییرات آب‌وهوایی در غرب آسیا هشدار داده شده، در این ارتباط می‌گوید: «تغییرات سریع آب‌وهوایی به چالش‌های جدی برای زیرساخت‌های ساحلی و کشاورزی منجر می‌شود و می‌تواند به شور شدن آب‌های سفره‌های زیرزمینی ساحلی، ازجمله در دلتای پرجمعیت رودخانه نیل در مصر منجر شود.»
اگرچه برخی معتقدند که درصورت برآورده شدن اهداف توافق آب‌وهوایی پاریس، افزایش سالانه دما تا حدود 2‌درجه سانتیگراد کنترل خواهد شد، اما اختلافات سیاسی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن این توافق آب‌وهوایی با مسائل چند‌جانبه میان کشورها باعث شده تا بسیاری با دیده تردید نسبت به دستاوردهای توافق آب‌وهوایی پاریس نگاه کنند. توافقی که در آن از کشورهای مختلف و به‌ویژه کشورهای پرقدرت اقتصادی می‌خواهد مسیر تامین انرژی خود را از فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر تغییر دهند و میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود را به میزان مشخصی کاهش دهند. براساس این توافق کشورهای مختلف با توجه به توان خود متعهد شده‌اند تا سال۲۰۳۰ از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود بکاهند، اما هنوز مشخص نیست که میزان پایبندی کشورهای مختلف به این توافق در همین چند سال گذشته تا چه حد بوده است. «جوس للیولد»، مدیر مؤسسه شیمی ماکس پلانک در ارتباط با توافق آب‌وهوایی پاریس می‌گوید: «از آنجا که بسیاری از نتایج تغییرات آب‌وهوایی پاریس فرامرزی هستند، همکاری قوی‌تر بین کشورها برای مقابله با اثرات نامطلوب ضروری است، اما این همکاری‌ها تا‌کنون به‌صورت حداقلی دنبال شده است.»
با این حال آنچه مشخص است، آسیب‌پذیری چند برابری خاورمیانه و غرب آسیا از تغییرات آب‌وهوایی است. مؤسسه تحقیقاتی بروکینگز در گزارشی درباره تأثیر تغییرات آب‌وهوایی در خاورمیانه به نقل از سازمان ملل می‌گوید: تغییرات اقلیمی تلفات مخربی بر منابع آب و سیستم‌های تولید غذا در این منطقه خواهد داشت و زمینه پرورش تروریسم و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز را ایجاد خواهد کرد. هیچ کشوری در منطقه از این تغییرات در امان نخواهد ماند. کشورهای ثروتمند خلیج‌فارس طی 50سال آینده با کاهش منابع آب شیرین مواجه خواهند شد و در عراق جنگ زده میانگین دما با سرعتی 2 تا 7 برابر سریع‌تر از میانگین جهانی افزایش خواهد یافت. همچنین سیستم‌های تولید آب و غذا در سراسر منطقه شامات به‌ویژه اردن و سوریه با فروپاشی قریب‌الوقوع روبه‌رو خواهند بود.
طبق گزارش هیأت منطقه‌ای تغییرات اقلیمی در خاورمیانه، کمبود آب هم‌اکنون مشکل بزرگ این منطقه است و به‎گفته مؤسسه منابع جهانی، 12کشور از 17کشور این منطقه تحت فشار کمبود شدید آب قرار دارند و این مسئله از هم‌اکنون یک بحران بزرگ در خاورمیانه است که در آینده تشدید خواهد شد.
کمبود آب و فقر فزاینده مردم را مجبور به مهاجرت به شهرهای پرجمعیت با هدف جست‌و‌جوی شغل خواهد کرد و این سیل مهاجرت، هزینه ها و فشارهای بیشتری را بر زیرساخت های شهرها تحمیل می کند. ارتباط بین بحران های اقلیمی و ناآرامی های اجتماعی در نتیجه مهاجرت به شهرهای بزرگ‌تر سال هاست که ثابت شده است. جنگ داخلی سوریه از جمله رویدادهایی است که یکی از دلایل آن به شرایط ناشی از خشکسالی پنج‌ساله‌ای نسبت داده شده که در سال 2007 این کشور را درنوردید.