جای خالی فناوری‌های نوین در مدیریت ریسک

بیژن یاور- استاد دانشگاه

سیلاب روزهای اخیر در بیش از ۱۸ استان کشور، بسیاری از هموطنان را به کام مرگ کشاند و این رویداد تلخ فقدان بکارگیری و استفاده از فناوری‌های نوین برای مدیریت جامع ریسک، همچنین شرایط اضطراری و بحران را به خوبی نشان داد. این در حالی است که تاکنون تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله یا پاسخ در شرایط اضطراری به مدیریت جامع ریسک صورت نگرفته و حتی به آن سمت حرکت هم نکرده است. دلیل آن هم می‌تواند جدی نگرفتن موضوع و بحث احتمالات و البته دشواری‌های خاص آن برای درک اهمیتش از سوی مدیران و برنامه‌ریزان، بی‌توجه به هشدارها و پیش‌نشانگرها، نیندیشیدن به راه‌هایی برای پیش‌بینی، جدی نگرفتن سامانه‌های هشدار اولیه یا پیش از موعد باشد. به همین دلیل و برای همین منظور دفتر کاهش خطرپذیری (ریسک) بحران سازمان ملل متحد (UNDRR) به‌عنوان متولی امر در خرداد امسال و در هفتمین نشست جهانی کاهش خطرپذیری (ریسک) بحران (7thGPDRR) در بالی اندونزی بر تشکیل سامانه‌های هشدار اولیه تأکید کرده است، به‌گونه‌ای که شعار آن عبارت بود از «هشدار سریع برای تمامی ساکنان کره زمین تا 5سال آینده.»
سیستم‌های هوشمند و فناوری‌های نوین کمک می‌کند تا به‌صورت خودکار با استفاده از انواع فناوری‌ها، پردازش تصاویر، هوش مصنوعی(AI)، اینترنت اشیاء (همه‌گیری COVID-19نشان داده است که اگر می‌خواهیم به آینده‌ای پایدار برای همه دست یابیم، برنامه پیشگیری و کاهش خطر چقدر ضروری است. پلتفرم جهانی 2022فرصتی منحصر به فرد و به موقع برای نشان دادن اهمیت همبستگی و همکاری بین‌المللی و همچنین بحث در مورد راه‌هایی برای مقابله با عوامل خطر اساسی در سطح محلی و جهانی فراهم می‌کند. علاوه بر این، چگونگی تقویت حاکمیت ریسک بلایا و نحوه ایجاد سیستم‌های قوی‌تر برای مدیریت انواع خطرات را بررسی خواهد کرد.)، اینترنت بدن (IOB) و نمونه‌های مشابه بتوان در هر لحظه با داشبورد‌های متنوع کنترل‌های لازم، مدیریت ریسک، شرایط اضطراری و بحران، HSE و نمونه‌های مشابه را به عمل آورد.
سیلاب و رخدادهای گسترده سال ۹۸ و سوانح اخیر ناشی از مخاطره سیلاب در کشور ازجمله امامزاده داوود(ع) و ۱۸ استان کشور زنگ خطری جدی برای تهران و سایر کلانشهرهای کشور است و براساس این هشدار باید رویکرد انفعالی خود را کنار گذاشت و فعالانه وارد مدیریت و برنامه‌ریزی خردمندانه، اندیشه محور و هوشیارانه شد. بهره‌مندی از انواع فناوری‌های نوین، بکارگیری داشبوردهای مدیریتی و نمونه‌های مشابه در زمینه مدیریت ریسک به‌طور اخص و مدیریت شرایط اضطراری و بحران، HSE و نمونه‌های دیگر هم ضرورت دارد.
اما به راستی چرا مدت متوسط نهادینه‌شدن استفاده از فناوری‌های نوین طولانی است، درحالی‌که در بسیاری از کشورها این فناوری‌ها در حال استفاده هستند اما در ایران، بکارگیری آنها طولانی شده و نهادینه شدن آنها زمان‌بر است؟ به‌عبارت ساده‌تر بهره‌مندی از برخی فناوری‌ها به حدی طول می‌کشد که نمونه‌های جدیدتر هم ایجاد می‌شود و نسل آن نوع فناوری‌ها تغییر می‌کند! آیا مدیران و برنامه‌ریزان ما فناورگریزند ‌یا انکار جهل (Ignoring Ignorance) آنها موجب فراهم آمدن چنین شرایطی شده است؟ شاید هم پهنای باند ذهنی (تحصیلات، تجربه و نمونه‌های مشابه) آنها پاسخگوی فناوری‌های نوین نبوده و نیاز است که افراد ویژه ارزش‌آفرین (کارآفرین) در این خصوص داشته باشیم یا مشکل جای دیگری است؟ شاید ساختارها بیش از حد، اداری بوده و درگیر آنها شده‌ایم و به جای اینکه همین ساختارها و فرایندها تسهیلگر فعالیت‌ها شوند، جریان امور را کند و طولانی‌تر کرده‌اند! واضح است که درگیر روزمرگی‌ها شده‌ایم و با وجود اینکه فناوری‌های نوین دارای جایگاه خاص خود و همه به آن معترف هستند اما پیشرفت و تحول اساسی در این خصوص دیده نمی‌شود. روزمرگی (Routineness) هم خواسته یا ناخواسته تأثیرگذار است.
عملیاتی شدن بکارگیری فناوری‌های نوین مربعی است با این اضلاع: 1.مردم ۲. شرکت‌های
دانش بنیان، مراکز رشد، پارک‌های علمی و فناوری و نمونه‌های مشابه 3.استادان متخصص و مرتبط دانشگاه و 4.مدیران و مسئولین شهری. نتیجه آنکه کلانشهر تهران به‌طور جدی در مباحث مدیریت ریسک، بحران، پدافند غیرعامل و HSE نیازمند معطوف کردن توجه کارشناسی و تخصصی اساسی و یکپارچه بوده و نیازمند بازنگری جدی در این خصوص است تا بتوان نقش فناوری‌های نوین را در این چارچوب گنجاند و برای آن اهمیت ویژه‌ای قائل شد! البته ابتکار شهرداری تهران درباره تدوین برنامه چهارم مدیریت شهری که آیین آغاز آن اخیرا برگزار شد، نوید‌بخش برنامه‌ای منسجم و امیدبخش با تمرکز بر فناوری‌های نوین شهری است. این برنامه با تکیه بر توان سرمایه انسانی خبره داخل شهرداری کلانشهر تهران و همکاری نزدیک شورای اسلامی شهر و شهرداری تهران خواهد بود که مدیران و برنامه‌ریزان خودشان باید آن را اجرایی کنند و قطعا موازی‌کاری‌ها و مسیرهای موازی را حذف خواهند کرد.