دیپلماسی شهری ظرفیت گمشده دولت‌ها

امیرفؤاد محسنی-کارشناس دیپلماسی

توجه به موضوع دیپلماسی شهری را باید معلول جهانی شدن دانست چرا که این امر مهم باعث تغییر و تحول در ماهیت نظام بین‌الملل و مفهوم حاکمیت شده است.
شهرها همگام با جهانی شدن و با رشد فناوری اطلاعات و توسعه شبکه‌های ارتباطی در فضایی متشکل از جریان‌ها به بازیگران اصلی حوزه ارتباط و اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند.  شهرها باارتقای جایگاه اقتصادی، سیاسی، فناوری، فرهنگی و زیرساختی خود از توان، نفوذ و اعتبار کافی برای اجرای فعالیت‌های دیپلماتیک برخوردار می‌شوند و در راستای فعالیت‌های خود شکل نوینی از دیپلماسی را نمایان می‌سازند که از آن با عنوان دیپلماسی شهری یاد می‌شود.
به این ترتیب در جامعه بین‌المللی دولت به‌تدریج جای خود را به جامعه بشری ملت‌ها می‌دهد و مفهوم و کارکرد حاکمیت تعدیل می‌شود ودر پـی آن مفهوم تابعیت که ناظر بر تکالیف افراد در مقابل دولت‌هاست، جای خود را به مفهوم شهروندی که ناظر بر حقوق افراد نسبت به دولت‌هاست، سپرده است. در چارچوب نظم بین‌المللی جدید، کنشگران متعدد و متنوعی در کنار دولت‌ها ایفای نقش می‌کنند؛ نهادها و سازمان‌های شهری، شهرداری و شورای‌های شهر ازجمله بازیگران جدیدی هستند که به‌عنوان نماینده مستقیم افکارعومی می‌توانند در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، هنری، تحقیقاتی و حتی سیاسی با دیگر کشورها وارد مذاکرات همه جانبه شوند.
باکـاهش محدودیت‌های جریانات فراملی در دوران جهانی شدن، مقیاس روابط بین شهری و شبکه‌های شهری نیز به‌صورت ویژه ارتقا یافت و سطح جهانی برخی شهرها به‌عنوان حلقه واسط شبکه شهری ملی وجهانی به‌گونه‌ای بالا رفت که در عمل به مهره‌های ملی تبدیل شدند.
امروزه شهرها در سازمان‌های بین‌المللی چندجانبه تمایل به افزایش نفوذ خود در سطح بین‌المللی دارند و در این مسیر از ابزارهای قدرت نرم که توانایی شکل دادن خواسته‌ها از طریق جذابیت را دارد کمک می‌گیرند.
بدین‌ترتیب ابزار دیپلماسی شهری ورای دیپلماسی سنتی می‌تواند راه را برای نفوذ شهرها باز کند. در چنین شرایطی شهرها و منطقه‌ها باید بتوانند از طریق شبکه‌ها نقش ویژه خود را در اقتصاد مبتنی بر اطلاعات پیدا کنند.
اساسا کارکرد شبکه‌سازی‌ و یا بعد مشارکتی دیپلماسی شهری ناشناخته‌تر است، زیرا مشارکت بین‌المللی به‌طور معمول هدف روابط خارجی نیست، بلکه بیشتر ابزاری برای دستیابی به اهداف عالی‌تری از قبیل امنیت یا سود اقتصادی بیشتر است.
 بسیاری از کشورها انجمن‌های شهری دارند که منافع شهرها را در سطح ملی نمایان می‌سازند و از آن به‌شدت حمایت می‌کنند.
به‌طورکلی به‌نظر می‌رسد که هرچه بیشتر می‌گذرد شبکه‌های بین‌المللی در مرحله دیپلماتیک جایگزین جامعه بین‌المللی دولت‌ها می‌شوند که شهرها در شکل‌گیری این پدیده نقش اصلی را ایفا می‌کنند. در این میان می‌توان به سازمان بین‌المللی مجمع شهرداران آسیایی اشاره کرد که به‌منظور همگرایی و اتحاد بیشتر شهرهای آسیایی، ارائه برنامه‌های نوین مدیریت شهری و تقویت دیپلماسی شهری تشکیل شده ودبیرخانه دائم این مجمع بین‌المللی در تهران مستقر است که به بیش از یکصد شهر عضو خود خدمات فنی، آموزشی، مهارتی و برنامه‌ریزی شهری ارائه می‌کند.
حال دولت ایران می‌تواند با حمایت هرچه بیشتر از چنین سازمان‌های غیرانتفاعی-غیر دولتی نسبت به حل مشکلات و موانع ارتباطی خود، زمینِ بازی‌های غیرممکن را به ممکن تبدیل کند.