دستم را بگیر دستت را بده

نیلوفر ذوالفقاری

از یک کار ساده مثل باز نگه داشتن در تاکسی برای مسافر کناردستی موقع پیاده شدن تا عضویت در یک گروه فعالیت‌های داوطلبانه یا همکاری با گروه‌های خیریه، راه‌های زیادی برای کمک کردن به دیگران وجود دارد. در مقابل همه ما در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که به کمک‌های کوچک و بزرگ دیگران نیاز پیدا می‌کنیم. کمک کردن و کمک گرفتن، آدابی دارد که برای ساختن یک چرخه سالم از رفتارهای مثبت، باید آن را یاد بگیریم. محمدرضا دژکام، روانشناس و روان‌درمانگر درباره این آداب توضیح می‌دهد.

سودمندی کمک کردن
مشخص است که کمک کردن به دیگران در حالت کلی یک کار مثبت است اما شاید به این موضوع فکر نکرده باشید که کمک کردن، چه تأثیرات مثبتی در وجود خودتان به‌عنوان کمک‌کننده دارد. کمک کردن با کاهش اضطراب به سلامت روان کمک می‌کند و باعث می‌شود حس بهتری داشته باشید. علاوه بر این باعث افزایش حس اعتماد به نفس و خوشحالی می‌شود. با کمک کردن در یک چرخه مثبت قرار می‌گیرید، به این شکل که طرف مقابل تشویق می‌شود او هم روزی به دیگری کمک کند و این جریان مثبت ادامه پیدا می‌کند. جز تأثیرات کمک کردن بر سلامت روان، این رفتار حتی می‌تواند به ارتقای وضع کلی سلامت شما هم منجر شود. کمک کردن احساسات مثبتی در وجودتان می‌سازد، احساسات مثبت باعث تقویت سیستم ایمنی بدن انسان می‌شود و به این ترتیب می‌تواند از ما در برابر بیماری‌ها مراقبت کند.

زیاده‌روی ممنوع!
کمک کردن به دیگران آدابی دارد که اگر آنها را ندانیم، ممکن است به جای رفتار مثبت، اشتباه کنیم و تأثیرات منفی به‌جا بگذاریم. قدم اول این است که از طرف مقابل بپرسید آیا کمک می‌خواهد یا نه؟ در مراحل بعدی مطمئن شوید که زیاده‌روی نمی‌کنید. زیاده‌روی در کمک کردن و فشار آوردن به‌خودتان به ضرر سلامت شما خواهد بود. با کمک‌های کوچک شروع کنید تا تحت فشار قرار نگیرید و دلزده نشوید. برای کمک به دیگران نیازی نیست شما وقت و هزینه زیادی صرف کنید. کمک کردن به شکل افراطی تأثیرات منفی در رفتار اطرافیان شما خواهد گذاشت. رایج‌ترین واکنش دیگران در برابر کمک‌های افراطی شما این است که دیگر به کل به شما تکیه می‌کنند، مدام برای کوچک‌ترین مشکلات‌شان با شما تماس می‌گیرند و خواسته‌هایی دارند که شما برای انجام آنها به سختی و دردسر می‌افتید.

منت نگذارید
اینکه به کسی کمک کنید یا نه، تصمیم شماست. هیچ‌کس نباید شما را مجبور کند به او کمک کنید اما اگر خودتان خواستید و کمک کردید، دیگر منتظر جبران نباشید یا بدتر از آن، منت نگذارید. منت گذاشتن باعث توهین به شخصیت افراد می‌شود و کدورت زیادی ایجاد می‌کند.اینکه مدام به کمکی که کرده‌ایم اشاره کنیم، کارمان را بزرگ جلوه دهیم یا توقع جبران داشته باشیم، حس مدیون بودن را به طرف مقابل منتقل می‌کند. دیگران ممکن است بر اثر این رفتار، احساس گناه کنند و خودشان را سرزنش کنند که چرا از شما کمک خواسته‌اند. گاهی هم ممکن است پس از انتقال حس گناه و مدیون بودن به شخصی که از شما کمک گرفته، او به شکل بدی با شما برخورد کند و دست به پرخاشگری بزند.

بجا کمک کنید
لطفا به زور به کسی کمک نکنید! یکی از مهم‌ترین نکات در کمک به دیگران، شناسایی نیاز دیگران و کمک براساس نیازهاست. اگر کسی در زمینه خاصی محتاج به کمک نباشد، کمک کردن به او معنایی ندارد و کاری بی‌فایده خواهد بود. به همین دلیل هم مهم است از دیگران بپرسید که آیا کمک می‌خواهند یا نه و اگر بله، چطور می‌توانید کمک‌شان کنید؟ از آنها شفاف بپرسید و خودتان به تنهایی تصمیم نگیرید. به آزادی و استقلال افراد احترام بگذارید. سعی کنید کمک شما طرف مقابل را به شخصی ضعیف و وابسته تبدیل نکند اما همزمان او را به هدفش نزدیک کند. اگر کسی صراحتا به شما گفت کمک نمی‌خواهد، سعی نکنید او را تحت فشار قرار دهید یا غیرمستقیم کمکش کنید. با این کار نه‌تنها رفتار مثبتی نداشته‌اید بلکه ممکن است به رابطه شما با آن فرد آسیب برسد.

مزایای کمک گرفتن
نقطه مقابل کمک کردن به دیگران، کمک گرفتن از آنهاست. کمک خواستن از دیگران یک مهارت است که اگر آن را یاد بگیریم، می‌توانیم راحت‌تر زندگی کنیم و زمانی که از این مهارت بی‌بهره باشیم، احتمالا زندگی بر ما سخت خواهد گذشت. با کمک گرفتن از دیگران هم، احساسات مثبتی را در خودمان و دیگری ایجاد می‌کنیم. حس تنها نبودن و داشتن افرادی که می‌توانیم در مواقع لازم روی آنها حساب کنیم، نتیجه ساده اما مهم کمک خواستن است. از طرف دیگر وقتی کمک می‌گیریم، به دیگری این فرصت را می‌دهیم که خودش را مفید و مؤثر بداند. با کمک گرفتن از دیگری باری از دوشمان برداشته می‌شود و رابطه‌ای تعاملی شکل پیدا می‌کند.

چرا کمک نمی‌گیری؟
پشت هر مقاومتی برای کمک گرفتن از دیگران، تفکر اشتباهی وجود دارد که باعث می‌شود فردی عطای درخواست کمک از دیگری را به لقای آن ببخشد. ممکن است فرد تصور کند با درخواست کمک، غرور او جریحه‌دار می‌شود و به‌نظرش حالا که کمک نمی‌خواهد، فرد مغروری به‌نظر می‌رسد. انگار غرور، دیواری بین فرد و دنیای بیرون می‌سازد. گاهی فرد نگران است درخواست کمک او با پاسخ منفی مواجه شود و از آنجا که آمادگی شنیدن چنین پاسخی را ندارد، اصلا کمک نمی‌خواهد! بعضی اوقات فرد تصور می‌کند کمک گرفتن از دیگران، به آنها فرصت منت گذاشتن می‌دهد و سعی می‌کند با کمک نگرفتن، خودش را از این موقعیت دور کند. برای بعضی افراد هم، خاطره بدی از کمک گرفتن از دیگران وجود دارد که باعث می‌شود دیگر برای این کار مقاومت کنند تا آن خاطره تکرار نشود. همه این حالت‌ها بر اثر تفکرات و تصورات اشتباهی است که باید اصلاح شوند تا کسی خودش را از کمک گرفتن از دیگران محروم نکند.

منطقی کمک بخواهید
همانطور که قرار نیست با کمک کردن افراطی به دیگران، به زندگی خودمان آسیب بزنیم، قرار هم نیست از دیگران توقع هر نوع کمکی را داشته باشیم. در واقع درک اینکه چه کمک‌هایی ممکن و منطقی است، به هر دو طرف ماجرا فرصت رفتار درست می‌دهد. اینکه چه کمکی را از چه‌کسی بخواهیم، مهارت مهمی است و به فاکتورهای مختلفی مثل نوع ارتباط ما با طرف مقابل، میزان صمیمیت و درجه نزدیکی او با ما ربط دارد. مثلا شاید بتوانیم از خواهر و برادرمان بخواهیم موقع اسباب‌کشی به کمک ما بیایند، اما نباید همین توقع را از افراد دورتر، مثلا همکارمان داشته باشیم. میزان و نوع کمکی که از دیگران می‌خواهیم باید منطقی باشد.

آماده «نه» شنیدن باشید
یکی از مهم‌ترین آدابی که موقع کمک خواستن از دیگران باید درنظر بگیریم این است که قرار نیست همه افراد به همه درخواست‌های کمک ما، بدون چون و چرا پاسخ مثبت بدهند. این حق را برای دیگران قائل باشید که به درخواست کمک شما پاسخ منفی بدهند و آمادگی مواجهه با این پاسخ را داشته باشید. در چنین شرایطی باید محترمانه رفتار کنید و احساس طلبکار بودن نداشته باشید. البته اگر در مراحل قبل مهارت تشخیص این را داشته‌ایم که از چه‌کسی کمک بخواهیم، چگونه درخواست‌مان را مطرح کنیم و توقع غیرمنطقی نداشته باشیم، احتمال اینکه نه بشنویم کمتر می‌شود.

درست درخواست کنید
یک مرحله مهم در کمک گرفتن از دیگران، نوع مطرح کردن موضوع است. درهرحالتی باید محترمانه، شفاف و صادقانه کمک بخواهیم. آسمان و ریسمان به هم نبافید و با مقدمه‌چینی طولانی حوصله طرف مقابل را سر نبرید. اما حواستان هم باشد که با لحن طلبکارانه و بدون رعایت آداب معاشرت، از کسی درخواست کمک نکنید تا دیگران احساس نکنند به آنها به چشم وسیله‌ای برای راه افتادن کار خودتان نگاه کرده‌اید. زمان مناسبی را برای مطرح کردن موضوع انتخاب کنید و طرف مقابل را برای پاسخ دادن به درخواست‌تان تحت فشار نگذارید.