اروپا اراده مستقلی دربرابر آمریکا ندارد

محسن پاک‎آیین، تحلیلگر مسائل بین‎الملل و سفیر سابق ‎ ایران در ازبکستان و جمهوری‎آذربایجان معتقد است که اگرچه اروپایی‌ها بنا به دلایلی به‎دنبال ازسرگیری مذاکرات هسته‎ای هستند، اما از اراده مستقلی در مقابل آمریکا برخوردار نیستند و بیشتر در پی این هستند که «آب باریکه» مذاکرات را حفظ کنند. او ازسوی دیگر دیپلماسی منطقه‎ای جمهوری‎اسلامی را که در دولت سیزدهم جان تازه‎ای گرفته، عامل مهمی در تحقق راهبرد «خنثی‌سازی» تحریم‎ها می‌داند؛ رویکردی که دست ایران را در گفت‌‌وگوهای هسته‎ای پرتر از قبل کرده‎است. گفت‌وگوی همشهری با پاک‎آیین را در ادامه می‌خوانید.

سفر اخیر مسئول سیاست‎خارجی اتحادیه اروپا به تهران می‌تواند به گره‎گشایی از مذاکرات هسته‎ای منجر شود؟
معتقدم سفر جوزپ بورل به تهران در مجموع نشان‌دهنده این است که در شرایط کنونی اروپایی‎ها بیش‎از پیش به‎دنبال این هستند که گفت‎وگوهای هسته‎ای با جمهوری‎اسلامی از سر گرفته شود یا حداقل اینگونه نمایش می‎دهند که در پی بن‎بست‎گشایی از مذاکرات هستند. آنها می‎خواهند مذاکرات پیگیری شود و اخیرا تلاش‎های بیشتری را برای حل مشکلاتی که ناشی از سرسختی آمریکاست، به‎کار گرفته‎اند. سفر بورل به تهران و گفت‎وگوی او با مقام‎های کشورمان نیز نمودی از این رویکرد است. در شرایط کنونی اروپایی‌ها نشان می‎دهند قصد حل مشکلات موجود در مذاکرات را دارند، اما به اعتقاد من، اینکه سفر بورل به تهران سرآغاز حصول تفاهم در گفت‎وگوهای هسته‎ای وین شود، بستگی به اراده سیاسی آمریکا برای لغو تحریم‎ها و انتفاع اقتصادی جمهوری‎اسلامی از مزایای اقتصادی برجام دارد. لغو مؤثر تحریم‎ها و راستی‎آزمایی آن، سیاست حتمی نظام است و تنها در این صورت است که مسیر بازگشت آمریکا به توافق هسته‎ای سال2015 هموار می‎شود.

تا چه اندازه به تحقق این موضوع امیدوار هستید؟
من شخصا به این موضوع خوش‌بین نیستم. عدم‌خوش‌بینی به نتایج سفر مسئول سیاست‎خارجی اتحادیه اروپا به تهران بیش‎از هرچیز ناشی از این موضوع است که آمریکایی‎ها ثابت کرده‎اند که اراده‎ای برای لغو تحریم‎ها ندارند و بیش‎ از هرچیز، به‎دنبال وقت‌کشی هستند.

این وقت‌کشی آمریکایی‎ها چه دلایلی دارد؟
بعد از بحران اوکراین به‎نظر می‌رسد آنها بیشتر از اینکه اراده‎ای برای گره‎گشایی از گفت‎وگوهای احیای برجام داشته باشند، درصدد بهانه‎جویی هستند. به‎نظر می‎رسد آمریکایی‎ها صرفا می‎خواهند مذاکرات ادامه پیدا کند و جمهوری‎اسلامی چشم‎انتظار نتایج حاصل از احیای توافق هسته‎ای بماند. درواقع آنها می‎خواهند اقتصاد ایران معطل برجام بماند؛ این درحالی‎است که دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم افق‎های جدیدی را روی اقتصاد و تجارت کشورمان گشوده است؛ موضوعی که نگرانی طرف‎های غربی و به‎ویژه آمریکایی‎ها را به‎دنبال داشته است.

این نگرانی چه نمودی در سیاست‎های آمریکا در قبال اوراسیا داشته‎است؟
در شرایط کنونی اعتقاد دارم آمریکا بیش از هر زمان دیگری به‎دنبال مهار قدرت‎های اوراسیایی است؛ بر همین اساس هم هست که می‎بینیم علاقه دارند جنگ در اوکراین ادامه یابد و شکل فرسایشی به‌خود بگیرد تا از این رهگذر قدرت روسیه تضعیف شود. ازسوی دیگر آمریکایی‎ها می‎کوشند چین را درگیر جنگ با تایوان کنند تا به تضعیف این کشور بپردازند. آنها همچنین از طریق اعمال تحریم‎ها، می‎خواهند جمهوری‎اسلامی را نیز در شرایط سختی قرار دهند تا کشورمان امکان توسعه روزافزون و قدرت‎یابی اقتصادی را نداشته باشد.

عدم‌خوش‌بینی شما به سفر مسئول سیاست‎خارجی اتحادیه اروپا به تهران نیز از همین موضوع ناشی می‎شود؟
بله، اگرچه شاید بتوان سفر بورل به تهران و گفت‎وگوی او با مقام‎های کشورمان را نشان‎دهنده حسن‎نیت اروپا در فعالیت برای ازسرگیری مذاکرات برجامی در وین دانست، اما فکر نمی‌کنم آنها اراده یا حداقل توانایی متقاعد‌کردن آمریکا برای لغو تحریم‎ها را داشته باشند. با توجه به همین موضوع هم هست که معتقدم نباید اقتصاد کشور را معطل مذاکرات نگه داریم؛ چراکه آمریکایی‎ها نشان داده‎اند اراده‎ای برای تصمیم‎گیری در این زمینه ندارند. البته این موضوع به آن معنا نیست که مذاکره نکنیم، بلکه باید گفت‎وگوهای برجامی را با توجه به راهبردهای تعیین‌شده با قدرت ادامه دهیم، اما فعالان اقتصادی و مردم باید مطلع باشند که آمریکایی‎ها اراده‎ای برای لغو مؤثر تحریم‎ها و بهره‎مندی ما از مزایای اقتصادی برجام ندارند؛ به همین دلیل هم هست که به‌شخصه خیلی به آینده مذاکرات هسته‎ای امیدوار نیستم.

می‎توان میان دیپلماسی همسایگی جمهوری‎اسلامی که در ماه‎های اخیر به‎صورت ویژه‎ای پیگیری شده‎است، با مذاکرات، ارتباط وثیقی پیدا کرد؟
اگرچه این دو حوزه با یکدیگر بی‎ارتباط نیستند، اما معتقدم دیپلماسی همسایگی ما را باید مستقل از موضوع مذاکرات هسته‎ای مورد بررسی قرار داد. دولت سیزدهم فعالیت‎های خود را در 2حوزه «لغو تحریم‎ها» و «خنثی‎سازی تحریم‎ها» متمرکز کرده‎است. با توجه به این موضوع، دیپلماسی همسایگی و به‎ویژه گسترش همکاری‎ها با کشورهای اوراسیا، نشان‎دهنده برنامه‎ریزی مؤثر جمهوری‎اسلامی برای خنثی‌کردن تحریم‌هاست. «پیمان بریکس»، «پیمان شانگهای» و «اتحادیه اوراسیا» بسترهایی هستند که می‎توانیم شرکای اقتصادی قدرتمندی برای خود بیابیم. گسترش همکاری‎ها در این حوزه که در دستور کار دولت قرار گرفته است، می‎تواند راه‎های جدیدی برای گشایش‎های اقتصادی بیشتر پیش روی ما قرار دهد. بر این اساس می‎توانیم درآمدهای خود را به کشور انتقال دهیم و گام‎های بزرگی در مسیر خنثی‎سازی تحریم‎ها برداریم. با توجه به این موضوع، اروپایی‎ها ممکن است از این راهبرد جمهوری‎اسلامی راضی نباشند؛ چراکه وابستگی ما را به مذاکرات کمتر می‎کند.