گزارش
سایه جنگ هسته‌ای بر سر جهان
مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم درباره روند توسعه زرادخانههای کشورهای صاحب سلاح‌های هسته‌ای هشدار داده است
نتیجه پژوهش‌های جدید یک اندیشکده بین‌المللی پرده از حقایقی تلخ، درباره رشد زرادخانههای هسته‌ای جهان برداشته است. مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (SIPRI) در گزارش سالانه خود اعلام کرده که زرادخانههای هسته‌ای جهان برای نخستین بار پس از جنگ سرد، در حال توسعه هستند. بر این اساس، دوران جدیدی از تسلیح هسته‌ای در جهان آغاز شده و خطر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای درحال افزایش است؛ حقیقتی که نشان می‌دهد تهدید جنگ هسته‌ای اکنون جدی‌تر از همیشه است.
مؤسسه استکهلم در پژوهش جدید خود هشدار داده که حمله روسیه به اوکراین و حمایت غرب از کی‌یف در برابر روسیه منجر به‌شدت گرفتن تنش‌ها میان 9قدرت هسته‌ای جهان شده است. براساس این گزارش، درحالی‌که بین سال‌های 2021تا 2022تا حدی از تعداد کلاهک‌های هسته‌ای در جهان کاسته شده اما تمامی کشورهای هسته‌ای درحال ارتقا و روزآمد کردن زرادخانههای هسته‌ای خود هستند. مؤسسه استکهلم همچنین هشدار داده که تهدیدهای هسته‌ای بیش از هر زمان دیگری در سخنان سیاستمداران جهان شنیده می‌شود و سلاح‌های هسته‌ای نقشی ویژه در استراتژی‌های نظامی کشورها پیدا کرده‌اند. این مؤسسه همچنین گزارش داده که نشانه‌هایی آشکار وجود دارند که نشان می‌دهند روند کاهش کلاهک‌های هسته‌ای که پس از جنگ سرد آغاز شده بود، اکنون متوقف شده است.
کلوپ صاحبان کلاهک‌های هسته‌ای
زرادخانههای هسته‌ای هر کشور جزو اسرار محرمانه آن کشور است. از این‌رو هر آماری که از حجم این زرادخانه‌ها وجود دارد تخمینی است. با این‌همه، مجموع کلاهک‌های هسته‌ای انباشته شده در زرادخانههای جهانی تا اوایل سال 2022درحدود 12هزار و 705کلاهک تخمین زده شده است. روسیه مالک بزرگ‌ترین زرادخانه هسته‌ای جهان است و 5هزار و 977کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد که 550کلاهک بیشتر از تعداد کلاهک‌هایی است که آمریکا ذخیره کرده است. این دو کشور مالک 90درصد از تمامی کلاهک‌های هسته‌ای جهان هستند. در مورد توان هسته‌ای چین، اطلاعات متناقض است اما تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند چین بیش از 300سیلوی موشکی جدید ایجاد کرده و درحال گسترش زرادخانههای خود است. همچنین، نهادهای بین‌المللی برآورد می‌کند که احتمالا این کشور در سال 2021چندین کلاهک هسته‌ای جدید در اختیار نیروهای عملیاتی ارتش قرار داده باشد.
براساس گزارش مؤسسه استکهلم، در ابتدای سال 2022به نسبت سال گذشته تعداد کلاهک‌های هسته‌ای جهان کاهش پیدا کرد و از 13هزار و 80کلاهک به 12هزار و 705کلاهک رسیده است. همچنین به‌نظر می‌آید درحالی‌که آمریکا در این بازه زمانی درحال کاهش دادن کلاهک‌های هسته‌ای خود بوده، دیگران یعنی فرانسه، رژیم صهیونیستی، چین، هند، کره‌شمالی، پاکستان، انگلیس و به‌احتمال زیاد روسیه درحال توسعه زرادخانههای خود بوده‌اند یا برای توسعه زرادخانههای خود اعلام آمادگی کرده‌اند. البته گزارش مؤسسه استکهلم نشان می‌دهد کاهش تعداد کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا در سال 2021هم به‌دلیل خارج کردن کلاهک‌های قدیمی‌تر از خط تسلیحات عملیاتی بوده است. صرف‌نظر از کلاهک‌هایی که تاریخ کاربری آنها به پایان رسیده، تعداد کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا و روسیه در سال 2021نسبتا ثابت باقی مانده و هردو کشور نیروهای هسته‌ای استراتژیک مستقر خود را در محدوده تعیین شده در «پیمان کاهش تسلیحات هسته‌ای دوجانبه» که در سال 2010میان 2 کشور منعقد شد، نگه داشته‌اند.
دیگر اعضای کلوپ هسته‌ای جهان هم در مسیر توسعه زرادخانههای خود هستند. دولت انگلیس در سال 2021از تصمیم خود برای افزایش سقف ذخیره کلاهک‌های هسته‌ای خبر داد و مسیر چندین دهه سیاست خلع سلاح تدریجی را وارونه کرد. انگلیس همچنین ضمن انتقاد از روسیه و چین به‌خاطر عدم‌رعایت شفافیت هسته‌ای اعلام کرد که از این پس ارقام تسلیحات هسته‌ای خود را علنا اعلام نخواهد کرد.
فرانسه هم در سال 2021رسما برنامه‌ای را برای توسعه نسل سوم زیردریایی‌های هسته‌ای مجهز به موشک‌های بالستیک آغاز کرد. اینطور به‌نظر می‌آید که هند و پاکستان هم درحال توسعه زرادخانههای هسته‌ای خود هستند و در سال 2021هردو کشور انواع جدیدی از سامانه‌های هسته‌ای را توسعه داده‌اند. مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم در گزارش خود نوشته که رژیم صهیونیستی که هرگز به‌صورت علنی به داشتن تسلیحات هسته‌ای اعتراف نکرده هم درحال مدرن‌سازی زرادخانه هسته‌ای خود است. از سویی دیگر، کره‌شمالی براساس تخمین‌های مؤسسه استکهلم حداکثر 20کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد و از اورانیوم غنی‌شده کافی برای تولید 45تا 55کلاهک دیگر هم برخوردار است.
تخمین‌ها نشان می‌دهند در ابتدای سال 2022از میان 12هزار و 705کلاهک، درحدود 9هزار و 440کلاهک آماده برای استفاده هستند. از این تعداد، حدود 3هزار و 732کلاهک روی موشک‌ها یا هواپیماها سوار شده‌اند و حدود 2هزار کلاهک که همگی به روسیه یا آمریکا تعلق دارند، در وضعیت آماده‌باش قرار گرفته‌اند. استفان لوفون، رئیس هیأت‌مدیره مؤسسه استکهلم و نخست‌وزیر سابق سوئد، در این زمینه می‌گوید: در شرایطی که بشر و سیاره زمین با مجموعه‌ای از چالش‌های مشترک و عمیق مواجه شده که رسیدگی به آنها نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است، روابط میان قدرت‌های بزرگ رو به وخامت گذاشته است.
سیگنال‌های متضاد دیپلماسی هسته‌ای
دیپلماسی هسته‌ای در سال گذشته چندین نقطه عطف داشته است. لازم‌الاجرا شدن پیمان ممنوعیت تسلیحات هسته‌ای (TPNW) در ابتدای سال 2021پس از تصویب در 50کشور جهان ازجمله این نقاط عطف است. از دیگر رویداد‌های مهم سال گذشته می‌توان به تمدید 5ساله پیمان کاهش تسلیحات هسته‌ای دوجانبه (NEW START)، آخرین پیمان دوجانبه باقیمانده میان آمریکا و روسیه در زمینه کنترل تسلیحات هسته‌ای و همچنین از سر‌گیری مذاکرات برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران اشاره کرد.
همچنین در سال 2021اعضای دائم شورای امنیت که همگی به سلاح هسته‌ای مجهز هستند (چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا) روی بیانیه‌ای مشترک کار کرده و آن را در ابتدای سال 2022منتشر کردند. در این بیانیه تأکید شده که در جنگ هسته‌ای برنده‌ای وجود ندارد و چنین جنگی نباید در جهان دربگیرد. در این بیانیه همچنین به پایبندی کشورها به تبعیت از توافقنامه‌ها و تعهدات درباره عدم‌اشاعه، خلع سلاح و کنترل تسلیحات و همچنین متعهد ماندن کشورها به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تأکید شده است.
با این‌وجود، هر 5کشور یادشده تا به امروز به گسترش و مدرن‌سازی زرادخانههای هسته‌ای خود ادامه داده‌اند و تمرکز بر سلاح‌های هسته‌ای را در استراتژی‌های نظامی خود افزایش داده‌اند. روسیه حتی در بحبوحه جنگ اوکراین آشکارا تهدید به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای کرده است. علاوه بر این، مذاکرات استراتژیک 2 کشور به‌خاطر جنگ اوکراین متوقف شده است. در کنار تمامی این موارد، نباید فراموش کرد که مذاکرات احیای برجام هنوز به نتیجه نرسیده و اعضای دائم شورای امنیت نیز مخالف اصلی پیمان TPNW هستند. جمع‌بندی مؤسسه استکهلم این است که در شرایط کنونی، خطر استفاده از تسلیحات هسته‌ای در مقایسه با هر زمان دیگری بعد از جنگ سرد بیشتر به‌نظر می‌رسد.
مکث
زمانی که جهان در یک قدمی جنگ هسته‌ای قرار گرفت
یکی از نقاط عطف جنگ سرد، بحران موشکی کوبا در سال 1962بود؛ زمانی که نیکیتا خروشچف، رهبر شوروی از توطئه آمریکا برای سرنگونی حکومت فیدل کاسترو بر کوبا مطلع شد و موشک‌های کوبایی را که به سمت آمریکا نشانه رفته بودند به کلاهک هسته‌ای مجهز کرد. جنگ سرد یک‌بار دیگر در دهه 1980به وضعیت بحرانی رسید؛ زمانی که رونالد ریگان رئیس‌جمهور آمریکا به مقابله با روندی که آن را بلای کمونیسم توصیف می‌کرد پرداخت. با شدت گرفتن تنش‌ها میان شوروی و آمریکا در این دهه، هردو طرف با در اختیار داشتن ده‌ها هزار کلاهک، خود را تا دندان به کلاهک هسته‌ای مسلح کرده بودند. تا اواخر دهه 1980تعداد کلاهک‌های موجود در آمریکا و شوروی به بیش از 68هزار عدد رسیده بود.
