سیاست افزایش کشت دانه‌های روغنی در ایران

سیده‌زهرا عباسی - روزنامه‌نگار

بنا بر اعلام سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد، ایران حدود ۱۱درصد کل ارزش صادرات خود در هر سال غذا وارد می‌کند و از نظر امنیت غذایی در رتبه۷۶ جهان قرار گرفته است؛ این موضوع در زمینه تولید و واردات روغن مصرفی اما کمی متفاوت است، طوری که طبق آمار و ارقام 85 تا 90درصد یک‌میلیون‌و500هزار تن روغن مورد نیاز در کشور از محل واردات تامین می‌شود. هرچند هم‌اکنون 183.431هکتار از زمین‌های زراعی کشور با تولید 295.123تن به کشت کلزا، 58.584هکتار با تولید 53.044تن به کشت کنجد، 22.158هکتار با تولید 53.115تن به کشت سویا، 12.311هکتار با تولید 13.917تن به کشت آفتابگردان روغنی و 5.009هکتار با تولید 7.175تن به تولید گلرنگ اختصاص دارد، اما مسئولان وعده می‌دهند این میزان تا چند سال آینده افزایش خواهد یافت تا وابستگی به روغن وارداتی کاهش یابد؛ موضوعی که بعد از تنش‌های جنگ روسیه و اوکراین در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

گلستان، مهم‌ترین تولیدکننده دانه‌های روغنی
هرچند خوزستان با تولید بیش از 17تن محصول قطب کشاورزی کشور شناخته می‌شود، اما گلستان را می‌توان با اندکی تفاوت در زمینه تولید دانه‌های روغنی رتبه اول برشمرد. در مجموع 63.858هکتار از زمین‌های زراعی گلستان به کشت دانه‌های روغنی اختصاص دارد که از این میزان بنابر آمار موجود در بانک زراعت کشور، 51.285هکتار زیرکشت کلزا، 10.648هکتار کشت سویا، 1.079هکتار کشت آفتابگردان روغنی و 846هکتار کشت کنجد است.
این استان با توجه به سطح زیرکشت به‌صورت مجزا در تولید کلزا، سویا و آفتابگردان هم رتبه اول کشور را در اختیار دارد. رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی سازمان جهادکشاورزی گلستان با بیان اینکه خرید تضمینی کلزا با فعالیت 4مرکز مجهز به دستگاه‌های خشک‌کن در گنبدکاووس، ترکمن، علی‌آباد و گرگان آغاز شده است، گفت: در سال زراعی جاری کشت کلزا برای ۹۰هزار هکتار برنامه‌ریزی شده بود، اما به‌دلیل خشکسالی به ۴۲هزار هکتار کاهش یافت. علی موسی‌خانی افزود: کارشناسان زراعت جهادکشاورزی استان پیش‌بینی می‌کنند از این سطح زیرکشت حدود ۸۰هزار تن محصول برداشت شود.

کشت قراردادی کلزا در خوزستان
خوزستان در تولید محصولات اساسی چون گندم و برنج نقش مهمی دارد و در زمینه کشت دانه‌های روغنی هم با 63.506هکتار سطح زیرکشت رتبه دوم را به‌خود اختصاص داده است. 44.579هکتار زمین زراعی در خوزستان زیرکشت کلزا، 18.452هکتار کنجد و 475هکتار آفتابگردان روغنی است. برداشت دانه روغنی کلزا به‌عنوان مهم‌ترین دانه روغنی کشت شده در کشور، 31اردیبهشت در خوزستان به پایان رسید و طبق اعلام معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان، بیش از ۷۶هزار تن کلزا از مزارع برداشت شد. تورج نوروزی با اشاره به سطح زیرکشت ۴۵هزارو۵۰۰هکتاری کلزا در سال‌جاری افزود: انتظار داشتیم حدود ۶۵هزار تن کلزا از این سطح برداشت شود، اما خوشبختانه بیش از ۷۶هزار تن کلزا برداشت شد. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی خوزستان با بیان اینکه ۷۶هزار و ۷۰۰تن کلزا از کشاورزان خوزستانی خریداری شده است، گفت: سال گذشته حدود ۱۰۰هزار تن دانه روغنی کلزا در خوزستان به‌صورت تضمینی خریداری شد. خوزستان ازجمله 5استانی است که امسال برای نخستین بار شاهد کشت قراردادی کلزا بود. 

فارس و خسارت سرما به مزارع کلزا
فارس هم در شرایطی که یکی از قطب‌های مهم کشاورزی به‌ویژه در تولید گندم محسوب می‌شود، رتبه سوم تولید دانه‌های روغنی را به‌خود اختصاص داده است. 25.202هکتار از زمین‌های زراعی این استان زیرکشت دانه‌های روغنی است که از این میزان سهم کلزا 13.982هکتار، کنجد 10.530هکتار، گلرنگ 630هکتار و آفتابگردان روغنی 60هکتار می‌شود. این استان اما امسال شرایط خوبی نداشت و در سرمازدگی اخیر (فروردین امسال) 230هزار هکتار زمین زراعی که بیشتر زیرکشت گندم، جو و کلزا بوده‌اند و 75هزار هکتار باغ انار، انگور و گردوی آن خسارت دیدند. سال زراعی گذشته نیز سرمازدگی 20هزار میلیارد ریال خسارت به کشاورزی استان فارس وارد کرد که امسال با افزایش 4برابری به 95هزار میلیارد ریال رسیده است. برداشت کلزا در شهرستان‌های مختلف این استان آغاز شده است، اما هنوز عدد و رقم دقیقی از عملکرد زمین‌های زراعی آن در دست نیست.
     خراسان شمالی، اردبیل، مازندران، سیستان‌وبلوچستان، کرمان، آذربایجان غربی، سمنان و اصفهان دیگر تولیدکننده‌های عمده دانه‌های روغنی در کشور هستند.

مکث

کلزا؛ درصدر کشت دانه‌های روغنی
سطح زیرکشت دانه‌های روغنی در سال زراعی 1401-1400 حدود ۲۷۰هزار هکتار و به‌گفته مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهادکشاورزی، متوسط عملکرد آبی و دیم این زمین‌ها حدود ۱۳۰۰کیلوگرم است. سعدالله منصوری با بیان اینکه سالانه 150هزار تن روغن معادل 10درصد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود به همشهری می‌گوید: بیشترین سطح زیرکشت دانه‌های روغنی مربوط به کشت کلزا، شامل ۱۷۰ تا ۲۵۰هزار هکتار است. او با اشاره به حذف ارز ترجیحی و گرانی روغن در هفته‌های اخیر تصریح می‌کند: با فراهم شدن توسعه کشت دانه‌های روغنی برنامه‌ریزی برای توسعه کشت این محصول انجام شده است و طی ۴سال آینده میزان خود اتکایی روغن از ۱۰ به ۵۰درصد افزایش خواهد یافت.