یوز ایرانی گرفتار مصائب اداری

زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار

یوزپلنگ ایرانی پیشقراول 128گونه‌ جانوری در انتظار انقراض در ایران است. گونه‌ای که فقط 2 سال برای نجات از پرتگاه انقراض فرصت دارد و اکنون با این پاسخ سازمان برنامه و بودجه مواجه شده است: «بودجه شما مشخص است. همان را مدیریت کنید». منظور آنها از بودجه حفاظت یوز، 3میلیارد تومان برای حفاظت از زیستگاه یوز در 5استان و 600میلیون تومان برای پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی ایران است.
اگرچه بودجه حفاظت از این گونه شاخص و ارزنده در کشور بسیار کم است اما اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر رخ داد نشان داد که نحوه مدیریت آن نیز چندان حال خوشی ندارد و همه اینها در پرده‌ای از ابهام و عدم‌شفافیت و پاسخگویی رخ داده است. حفاظت از یوز چه در بخش «حفاظت از زیستگاه» و چه در بخش «تکثیر در اسارت» وضعیت وخیمی دارد. تا جایی که دامپزشک مسئول باروری و زایمان «ایران» تنها یوزپلنگ آسیایی بارور در اسارت در یک نشست اینترنتی گفت:«نحوه حمایت از این گونه جای تأسف دارد. اگر وضعیت آنها در اسارت این است، ببینید حال و روز یوزهای در طبیعت چقدر بد است.» به گزارش همشهری، در هفته‌های گذشته 2 توله از یوزهای آسیایی ایران که برای نخستین بار در اسارت به دنیا آمدند از بین رفتند. اولی به‌گفته سازمان حفاظت محیط‌زیست بر اثر نقص ژنتیک در پارک ملی توران و دومی در مسیر رسیدن به پایتخت و ظاهرا در اثر لخته شدن شیر در دستگاه گوارش. جان توله سوم، در میان ماندن و رفتن است. تیمارگرش در اقامتگاه مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست در پارک پردیسان تهران از او مراقبت می‌کند و  روز گذشته با انتشار یک عکس از وزن 820گرمی آخرین توله یوز «ایران» که هنوز نامی ندارد خبر داد.

پروژه‌ بی‌مدیر
در روزهای اخیر نشست‌هایی جهت بررسی آنچه در پروسه تکثیر یوز در اسارت رخ داد، از زنده‌گیری «فیروز» به‌عنوان پدر توله‌ها که نر غالب در منطقه توران بود تا زایمان «ایران» و مرگ توله‌ها برگزار شد. به‌گفته لیلی خلعتبری، دانشجوی دکتری تنوع‌زیستی، ژنتیک و تکامل در دانشگاه پورتو در کشور پرتغال، «براساس متمم سوم پروژه حفاظت از یوز» قرار نبود برای تکثیر در اسارت، هیچ یوزپلنگی از طبیعت زنده‌گیری شود.» ولی با این‌حال، به جای زنده‌گیری یک یوز از استان یزد سراغ یوزهای استان سمنان رفتند. در حالی که رصد‌های سال‌های اخیر نشان داده است همه یوزهای استان یزد نر هستند.
هیچ‌کس مسئولیت «مدیریت» پروژه تکثیر در اسارت را نمی‌پذیرد. 2 سال پیش که «کوشکی»، «دلبر» و «ایران» در سکوت خبری پشت فنس‌های مرکز تکثیر یوز توران برده شدند، اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان برنامه‌های تکثیر در اسارت را اعلام نکرد و جامعه خبری هر از گاه با اطلاع‌رسانی یکسویه سازمان حفاظت محیط‌زیست متوجه زنده‌گیری فیروز، باروری ایران و... شد. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان نیز که از خبرهای خوب «توران» در اینستاگرام خود اطلاع‌رسانی می‌کرد، در نیمه راه بارداری «ایران» تودیع شد و ایران رها ماند. هیچ برنامه مدون و مشخصی برای زایمان ایران و احتمالاتی چون سزارین، نپذیرفتن توله یا توله‌ها توسط مادر، شیردهی دستی، نوع شیر و... نیز وجود خارجی نداشت یا اگر داشت مردم و رسانه‌ها از آن بی‌خبر ماندند.
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به این سؤال همشهری که مدیر طرح تکثیر یوز در اسارت چه کسی بود و چه برنامه‌ای برای حفاظت از یوز در کشور اجرا می‌شود؟ ‌گفت: «نقشه عمل 2 صفحه‌ای تعیین کردیم که به‌زودی نهایی می‌شود و آن را منتشر می‌کنیم. مدیر طرح تکثیر هم اداره کل استان سمنان است». موضوعی که مدیرکل جدید حفاظت از محیط‌زیست این استان از آن ابراز بی‌اطلاعی می‌کند.

سزارین تنها راه چاره بود
بهرنگ اکرامی، دامپزشکی که فقط برای بخش باروری و زایمان «ایران» از سوی امیر عبدوس مدیرکل وقت حفاظت محیط‌زیست استان سمنان به این پروژه دعوت شد معتقد است، آنچه برای باروری و زایمان ایران انجام داد، اگر چه روشی تهاجمی و غیرمعمول در زایمان گربه‌سانان است اما منطبق با پروتکل‌های پزشکی بود. او می‌گوید: «اگر بموقع سزارین انجام نمی‌دادیم ممکن بود جان ایران و توله‌هایش از دست برود. پس از انجام این عمل، اطلاعات برای یک دانشیار مامایی دانشگاه دامپزشکی تهران ارسال شد و او گفت که این عمل باید حتی زودتر انجام می‌شد.»
سزارین گونه‌های جانوری در طبیعت وجود خارجی ندارد و به اعتقاد برخی کارشناسان، درصورتی که شرایط پس از انجام این عمل استریل نباشد احتمال مرگ مادر و توله‌هایش که آغوز نخورده و یا کم خورده‌اند وجود دارد. عکس‌های اولیه نشان داد که برای ایران، شرایط استریل و استاندارد تهیه نشده بود و هر چه تجهیزات در زمان سزارین وجود داشت، توسط دامپزشک، به‌صورت شخصی فراهم شده بود. به‌گفته معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست، طرح تکثیر در اسارت یوز نمادین نیست و با وجود اینکه نمی‌توان یوزهای در اسارت را به طبیعت بازگرداند، سازمان حفاظت محیط‌زیست قصد حفظ ژنوم گونه را دارد.
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در روز جهانی تنوع‌زیستی بر این نکته تأکید کرد و گفت: «در شرایطی هستیم که ناچاریم تکثیر در اسارت را حتما در دستور کار قرار دهیم.» اما این ناچاری در شرایطی رخ می‌دهد که نخستین تجربه، نکات منفی‌ای در پی داشت که می‌شد هیچ‌کدام‌شان رخ ندهد.