بازگشت آمریکا به آسیا با آلزایمر
سفر جو بایدن به شرق آسیا نشان میدهد آمریکا در تلاش است همزمان با پیش بردن جنگ اوکراین، برنامههای خود را برای مهار چین در شرق آسیا از سر بگیرد
جو بایدن در نخستین بخش از تور آسیایی خود، روز جمعه وارد کرهجنوبی شد و امروز هم در ژاپن با نخستوزیر این کشور دیدار میکند؛ توری که با هدف تقویت روابط واشنگتن با منطقه آسیای شرقی در بحبوحه جنگ اوکراین آغاز شده است. طی حدود 3ماهی که از آغاز جنگ اوکراین میگذرد، کاخ سفید تمامی انرژی خود را برای مهار روسیه در بحران اوکراین صرف کرده، اما سفر اخیر رئیسجمهور آمریکا نشان میدهد این کشور هرگز محور اصلی سیاست خارجیاش را فراموش نکرده است. جو بایدن به شرق آسیا رفته تا کشورهای منطقه را علیه چین با خود متحد سازد.
بایدن دیروز نخستینبار در یک دیدار دوجانبه با یون سوک یول، رئیسجمهور جدید کرهجنوبی ملاقات کرد. در ژاپن نیز او برای نخستینبار با فومیو کیشیدا، نخستوزیر جدید ژاپن، نشست خواهد داشت. کیشیدا طی مدت کوتاهی که پست ریاستجمهوری را بهدست گرفته، مواضع تندی علیه چین داشته و هشدار داده که شرق آسیا میتواند اوکراین بعدی باشد. اشاره او به برنامه احتمالی چین برای حمله به تایوان است.
بایدن قرار است در بخشی از سفر خود، روز دوشنبه در توکیو در اجلاس سران گروه 4، شامل آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا از طرح «سند اقتصادی آسیای شرقی» رونمایی کند. با این همه عدهای بر این باورند سفر اخیر رئیسجمهور آمریکا به آسیا با این هدف انجام میگیرد که نشان دهد آمریکا میتواند بهراحتی در 2 زمین روسیه و چین بازی کند و علاوه بر کمک به اوکراین، از متحدان آسیایی خود در برابر سیاستهای چین در حوزه اقتصادی و نظامی پشتیبانی کرده و کشورهای منطقه را علیه چین با یکدیگر متحد سازد. کاخ سفید اعلام کرده است این سفر با هدف فرستادن «پیامی محکم» به پکن و جهان است تا «کشورهای دمکراتیک» نشان دهند که چگونه با اتحاد با یکدیگر میتوانند «قواعد بازی» را تعیین کنند. وبسایت الجزیره هم به نقل از جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا نوشته که سفر بایدن به آسیا اساسا با هدف ایجاد روابط شخصی با همتایان ژاپنی و کرهای و ایجاد اعتماد متقابل انجام شده است؛ سفری که چین اعلام کرده از نزدیک آن را زیرنظر دارد. پکن همچنین نسبت به هرگونه لفاظیهای ضدچینی و سخنان مخرب در زمینه تایوان هشدار داده است.
کانونهای بحران در شرق آسیا
همزمان با سفر جو بایدن به آسیای شرقی، نگاهها به مهمترین کانونهای بحران در این منطقه است؛ کانونهایی که آمریکا در هریک از آنها یا خود در برابر چین و روسیه قرار گرفته یا با ایجاد اتحادهای منطقهای درصدد مهار این دو کشور برآمده است.
تایوان: چین هرگز از ادعای مالکیت خود بر تایوان، جزیرهای که در فاصله 177کیلومتری از این کشور واقع شده دست برنداشته است؛ ادعایی که گاه به تهدید به حمله نظامی هم منجر شده است. این ادعا همواره با مخالفت آمریکا و کشورهای قدرتمند حوزه اقیانوس آرام بهویژه ژاپن مواجه شده است. وابستگی ژاپن به تایوان باعث شده تا این کشور نسبت به سرنوشت جزیره واکنش نشان دهد. بهگفته مقامات ژاپنی، 90درصد از نیاز انرژی ژاپن از مسیر آبهای اطراف تایوان وارد ژاپن میشود؛ از اینرو ثبات اقتصادی ژاپن را وابسته به استقلال تایوان میدانند. آمریکا هم همواره از مسئله تایوان بهعنوان ابزار فشاری علیه چین استفاده کرده است. آمریکا با تایوان قراردادهای متعدد نظامی امضا کرده و تسلیحات زیادی در اختیار آن قرار داده است. با این حال، همه میدانند که قرار نیست آمریکا برای دفاع از این جزیره نیروهایش را به تایوان اعزام کند. تجربه جنگ اوکراین، هم برای آمریکا و هم برای چین معنادار بوده است. آمریکا بهمنظور جلوگیری از آغاز جنگ جهانی سوم از اعزام نیرو به اوکراین اجتناب کرده است؛ بنابراین به سختی میتوان تصور کرد که درصورت حمله چین به تایوان برای پایان دادن به بحرانی تاریخی در منطقه، آمریکا نیروهایش را برای کمک به تایوانیها اعزام کند. از سوی دیگر اما پشتیبانی ناتو و متحدان آمریکا از اوکراین و اتحاد آنها برای تحریم روسیه، میتواند برای چین نگرانکننده باشد. این احتمالی بسیار قوی است که جنگ اوکراین کشورهای استرالیا، کرهجنوبی، فیلیپین، ژاپن و دیگر کشورهای منطقه را به فکر تغییر دادن استراتژیهای امنیت ملی خود انداخته باشد تا درصورت آغاز جنگ از سوی چین، آمادگی کافی داشته باشند. این یکی از اهداف سفر بایدن به منطقه است؛ متحد ساختن منطقه بر سر موضوع تایوان علیه هر نوع اقدام جنگطلبانه از سوی چین.
کرهشمالی: تعداد آزمایشهای موشکی کرهشمالی در سالجاری بیسابقه بوده است؛ درحالیکه احتمال داده میشود دولت این کشور بهزودی و پس از 5سال، یکی از سلاحهای هستهای خود را آزمایش کند. از سرگیری این آزمایشهای موشکی در پی متوقف شدن مذاکرات میان کرهشمالی و آمریکا در دوران ریاستجمهوری دونالد ترامپ بوده است؛ از اینرو بعضی از کارشناسان احتمال میدهند پیونگیانگ آزمایشها را با هدف جلب توجه آمریکا برای ازسرگیری مذاکرات انجام میدهد. بایدن در تلاش است با افزایش حضور آمریکا در منطقه اقیانوس آرام، از شدت تهدیدهای کرهشمالی بکاهد. راهکار دولت بایدن در این رابطه، افزایش مانورهای مشترک نظامی و ساماندهی همکاریهای امنیتی سهجانبه با کرهجنوبی و ژاپن است. در همین راستا، بایدن در نخستین تعامل دیپلماتیک خود با رئیسجمهور کرهجنوبی در روز شنبه به بررسی گسترش رزمایشهای مشترک نظامی 2کشور پرداخت و بر ضرورت افزایش بازدارندگی در برابر تهدیدهای کرهشمالی تأکید کرد؛ اقدامی که احتمالا با واکنش پیونگیانگ روبهرو خواهد شد.
جزایر کوریل: جزایر کوریل، منطقهای که روسیه آن را کوریل جنوبی و ژاپن آن را قلمروی شمالی مینامد، در سال 1945و در پی تسلیم شدن نیروهای ژاپنی بهدست نیروهای شوروی افتاد. اختلافنظر بر سر حق مالکیت این جزایر، روابط میان ژاپن و شوروی را مکدر ساخت. اکنون حمله روسیه به اوکراین به تنشهای میان مسکو و توکیو هم دامن زده و آن را به اوج رسانده است. موضعگیری آشکار ژاپن علیه روسیه در جنگ اوکراین، محکوم کردن هجوم روسیه و دنبال کردن خط غرب علیه روسیه برای اخراج دیپلماتهای روس، اعمال تحریم علیه مسکو و اهدای تجهیزات به ارتش اوکراین توسط ژاپن یکی از مهمترین عوامل شدت گرفتن تنشها میان 2کشور بوده است. طی ماههای اخیر، روسیه هم حضور نظامی بیشتری در منطقه اقیانوس آرام داشته است. اجرای آزمایشهای موشکی در آبهای میان ژاپن و روسیه و پیوستن به نیروی دریایی چین برای اجرای مانوری نظامی در اطراف ژاپن ازجمله این اقدامات بوده است. در چنین وضعیتی که ژاپن علاوه بر روسیه از سوی چین و کرهشمالی هم احساس خطر و تهدید میکند، امضای معاهده دوجانبه دفاعی میان آمریکا و ژاپن میتواند نگرانیهای زیادی را برای آمریکا ایجاد کند؛ زیرا آمریکا متعهد به دفاع از همه خاک ژاپن است و کوچکترین سهلانگاری در انجام تعهد از سوی آمریکا در قبال ژاپن میتواند اطمینان جهان را نسبت به پایبندی آمریکا به تعهداتش خدشهدار کند.
دریای چین جنوبی: ادعای مالکیت چین بر بخشهایی از دریای چین جنوبی در سالهای اخیر به عامل اصلی تنشهای مداوم میان واشنگتن و پکن تبدیل شده است. اما آغاز جنگ اوکراین، شدت گرفتن تنشها بر سر تایوان، کرهشمالی و جزایر کوریل کمی از شدت این درگیریها کاسته است. اینطور بهنظر میآید که آمریکا رویکرد نظامی خود به منطقه دریای چین جنوبی را تغییر داده و رویکردی ژئواکونومیک در پیش گرفته است. با این حال، تجربه جنگ اوکراین و ناتوانی ارتش روسیه در کسب برتری هوایی در این جنگ، چین را نگران کرده که شاید نتواند در طولانیمدت از جزایر نظامی خود در منطقه دریای چین جنوبی محافظت کند.
مرز هند با چین: پیچیدهترین معضل نظامی که بایدن در سفر خود به آسیا با آن مواجه است، مناقشه خط مرزی میان هند و چین در هیمالیا خواهد بود. درگیری خونین میان نیروهای چینی و هندی در سال 2020در این مرز باعث شد هند که روسیه را به چشم اصلیترین تامینکننده تسلیحاتی خود میدید به آمریکا نزدیکتر شود. هند در همین راستا به
گروه 4پیوسته است؛ گروهی غیررسمی برای مقابله با نفوذ چین در منطقه آسیای شرقی. اما روابط تاریخی میان هند و روسیه و نیاز هند به واردات نفت و گاز و ملزومات تسلیحاتی از روسیه، هند را بر آن داشته تا از تحریمهای غرب علیه روسیه حمایت نکند، اما همین وابستگی تسلیحاتی به روسیه و تمرکز مطلق روسیه بر جنگ اوکراین، هند را نسبت به تامین نیازهای تسلیحاتیاش در آینده نگران ساخته و تمرکز این کشور را برای تامین فناوری و تسلیحات متوجه آمریکا کرده است.
مکث
سند اقتصادی آسیای شرقی؛ ائتلافی علیه چین
هدف این توافقنامه که قرار است روز دوشنبه با حضور کشورهای آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا رونمایی شود، هماهنگی سیاستهای کشورهای منطقه آسیای شرقی در 4زمینه زنجیره تامین، اقتصاد دیجیتال، تحول به انرژی پاک و سرمایهگذاری روی زیرساختهاست. با این همه قرار نیست به کشورهای موافق بااین چارچوب مزایایی مانند کاهش در تعرفههای تجاری یا دسترسی به بازار داده شود؛ ویژگیای که میتواند از تمایل کشورهای منطقه برای همکاری با این چارچوب بکاهد. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن، از این سند بهعنوان «قراردادی بزرگ» و «دستاوردی بسیار مهم» یاد کرده است. بهگفته سالیوان قرار است کشورهای زیادی به این قرارداد بپیوندند. پیوستن ژاپن و کرهجنوبی به این قرارداد قطعی است و سنگاپور، فیلیپین، کرهجنوبی و تایلند نسبت به پیوستن به آن علاقهمند هستند. هند و اندونزی هم نسبت به پیوستن به این قرارداد تمایل نشان دادهاند. بسیاری از کشورهای منطقه که مشتاقند جریانی به رهبری آمریکا در برابر سیاستهای چین در منطقه ایجاد شود، احتمالا با این چارچوب موافقت خواهند کرد.