شبح جنگ بر سر مولداوی

انفجارهای هفته گذشته در منطقه «ترانس‌نیستریا» در مرز میان مولداوی و اوکراین، این احتمال را تقویت کرده که آتش جنگ اوکراین به خانه همسایه هم سرایت کند.
هنوز هیچ فرد یا گروهی مسئولیت این انفجارها را به‌عهده نگرفته اما همین ابهام، شرایط را برای مولداوی سخت‌تر کرده است. ترانس‌نیستریا، باریکه‌ای شمالی-جنوبی به طول 450کیلومتر است که میان مرز اوکراین و رودخانه دنیستر در خاک مولداوی محصور شده است. «جمهوری ترانس‌نیستریا» نام کامل این منطقه است که در سال1992، بعد از یک جنگ کوتاه اما خونین، از مولداوی مستقل شد؛ کشوری که خود به‌تازگی از اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرده بود. جدایی‌طلبان ترانس‌نیستریا در واقع اعلام کرده بودند که تمایل دارند همچنان تحت لوای شوروی باقی بمانند. 1500نیروی روس از آن زمان در این منطقه مستقر بوده‌اند.
آغاز جنگ در کشور همسایه، خاطرات تلخ جنگ در دهه1990 را برای مولداویایی‌ها زنده کرد. به‌خصوص آنکه برخی رسانه‌ها و تحلیلگران غربی دائما در مورد احتمال گسترده‌ترشدن دامنه جنگ به دیگر نقاط اروپای شرقی ازجمله مولداوی هشدار می‌دادند. این فضای ترس بر جامعه مولداوی سایه انداخته بود تا اینکه هفته گذشته، چند انفجار نام این کشور را به صدر خبرها آورد و شرایط امنیتی در منطقه را وارد مرحله‌ای تازه کرد. روز دوشنبه ساختمان وزارت کشور در شهر تیراسپول، مرکز ترانس‌نیستریا، هدف حمله نارنجکی قرار گرفت. روز بعد، یک دکل رادیویی در جریان انفجار 2بمب، منهدم شد. این دکل، برنامه‌های رادیوهای روسیه را برای شنوندگان در ترانس‌نیستریا رله می‌کرد. غیر از این، رویترز گزارش داد که به سمت تعدادی از ساختمان‌ها در روستایی که محل استقرار نیروهای روس است، گلوله‌هایی شلیک شده است. در این حملات، کسی کشته نشده است.

ریشه‌های تاریخی بحران کجاست؟
بحران تاریخی ترانس‌نیستریا ماه قبل 30ساله شد. در سال1992، زمانی که سازمان ملل استقلال مولداوی از شوروی را به رسمیت شناخت، در منطقه جدایی‌طلب روس‌زبان این کشور، درگیری‌های پراکنده به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شد. جنگ داخلی 5ماه ادامه یافت و در جریان آن هزار نفر کشته شدند. درنهایت دوطرف بر سر توقف جنگ توافق کردند، اما مسئله استقلال ترانس‌نیستریا هرگز تعیین تکلیف نشد.
ترانس‌نیستریا حدود 500هزار نفر جمعیت دارد. روسیه گاز این منطقه را به رایگان تامین و حقوق بازنشستگی کارمندان آن را پرداخت می‌کند. با این حال، زندگی مردم در دو سوی رودخانه دنیستر، به‌شدت به هم گره خورده است. نسبت منطقه ترانس‌نیستریا و مولداوی، همیشه یک نسبت خاص بوده است. طی این سال‌ها، هیچ‌گونه موانع مرزی بین دوطرف ایجاد نشده است. ترانس‌نیستریا از زیرساخت‌های مولداوی، ازجمله خط‌آهن و سیستم پستی استفاده می‌کند. این منطقه که یک منطقه صنعتی به‌شمار می‌رود، از موافقتنامه‌های مولداوی در تجارت با اتحادیه اروپا استفاده می‌کند تا کالاهای تولیدی خود را با تعرفه کمتر روانه بازار اروپا کند. مولداوی در مقابل، برق مورد نیاز خود را از ترانس‌نیستریا می‌گیرد.
مولداوی جامعه‌ای عمدتا روستایی است. طبق آمار بانک جهانی حدود ۵۷درصد از مردم این کشور در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. فعالیت اصلی مولداویایی‌ها کشاورزی است. بسیاری از مردم مولداوی دوزبانه هستند؛ زبان رسمی آنها رومانیایی است اما اکثر مردم به زبان روسی هم صحبت می‌کنند.
مولداوی در اوایل ماه مارس، یعنی یک هفته پس از حمله روسیه به اوکراین، درخواست خود را برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح کرد اما همان زمان رهبران ترانس‌نیستریا اعلام کردند که با این درخواست مخالف هستند. این مسئله، بزرگ‌ترین مانع عضویت مولداوی در اتحادیه اروپا به‌شمار می‌رود؛ چراکه یکی از مهم‌ترین شرط‌های این سازمان برای عضویت کشورها، کنترل آنها بر سراسر سرزمین‌شان است.

روسیه به مولداوی حمله می‌کند؟
روسیه اعلام کرده که انفجارهای منطقه ترانس‌نیستریا را به‌عنوان یک «هشدار» در نظر می‌گیرد. مقام‌های روسیه هم گفته‌اند که این وقایع را «اقدامات تروریستی» می‌دانند. در منطقه، پست‌های ایست‌و‌بازرسی متعدد برپا شده و فضا به‌طور کامل امنیتی شده است.
نام ترانس‌نیستریا البته از چند روز قبل از این انفجارها بر سر زبان‌ها افتاده بود؛ زمانی که رستم مینه‌کایف، معاون فرمانده نیروهای منطقه نظامی مرکزی روسیه ادعا کرد که کشورش قصد دارد تمام مناطق جنوب اوکراین را تصرف کند تا بتواند به منطقه جدایی‌طلب ترانس‌نیستریا از طریق زمین دسترسی پیدا کند. او گفت که روس‌زبا‌ن‌های منطقه ترانس‌نیستریا، «تحت ظلم» واقع شده‌اند و مسکو قصد دفاع از آنها را دارد. این سخنان شبیه سخنانی است که ولادیمیر پوتین 2ماه قبل به‌عنوان دلیلی برای توجیه حمله ارتش روسیه به خاک اوکراین اعلام کرد. مقام‌های ارشد نظامی و سیاسی روسیه این سخنان را تأیید نکرده‌اند اما هیچ تکذیبیه‌ای هم در این رابطه صادر نشد. همزمان رسانه‌های غربی در گزارش‌های متعدد گمانه‌زنی کردند که این اتفاقات، خرابکاری روس‌ها برای به‌دست آوردن بهانه لازم جهت اعزام نیروهای بیشتر به ترانس‌نیستریا و حمله به مولداوی است.
برخی تحلیلگران غربی می‌گویند روسیه با حمایت مالی از دولت خودخوانده ترانس‌نیستریا، سعی دارد این منطقه را سرپا نگه‌داشته و آن را در حلقه نفوذ خود حفظ کند. غرب همیشه روسیه را متهم کرده که به‌دنبال ایجاد یک پیوند جغرافیایی با ترانس‌نیستریا از مسیر اوکراین بوده است. سخنان رستم مینه‌کایف هم در همین راستا تفسیر شده است.
در مقابل این دسته از تحلیلگران، دیگرانی هستند که معتقدند روس‌ها در شرایط فعلی قصد بازکردن جبهه‌های دیگر در شرق اروپا را ندارند. ارتش روسیه پس از آنکه با مقاومت جدی اوکراینی‌ها مواجه و تلفات بسیاری متحمل شد، تمرکز نیروهای خود را به منطقه شرق اوکراین تغییر داد. همین تغییر استراتژی، هزینه زیادی برای وجهه روسیه داشته است. اکنون حمله به کشوری که زیر سایه جنگ اوکراین، اعلام بی‌طرفی کرده و گفته که قصد عضویت در ناتو را هم ندارد، هزینه مضاعف خواهد داشت.