گزارش
پناهجوی خوب، پناهجوی بد؛ رسانه‌ها با بحران‌ها چه می‌کنند؟
جنگ اوکراین بار دیگر نشان داد که نحوه پوشش خبری رسانه‌های بزرگ جهان در بحران‌های بین‌المللی، می‌تواند بر افکار عمومی و تصمیم‌های سیاستمداران اثرگذار باشد
توجه جهانیان طی 3هفته گذشته بر جنگ اوکراین متمرکز بوده است؛ جنگی که باعث شد نژادپرستی عمیق و پنهانی که در وجود رسانه‌های اصلی و بزرگ جهان ریشه دوانده، به‌صورت کامل بروز پیدا کند. اشتیاق شدید رسانه‌های جریان اصلی برای تشویق کمک‌رسانی به پناهجویان اوکراینی در این چند هفته معمولا پناهجویان را به توصیفاتی نظیر «افراد متمدن» مزین کرده و رسانه‌ها از اینکه چطور ممکن است چنین خشونتی علیه اروپایی‌های «بلوند» و «چشم آبی» اعمال شود، حیرت‌زده بوده‌اند. بسیاری در جهان از خود می‌پرسند چرا این رسانه‌ها در پوشش اخبار بحران‌های دیگر ازجمله در سوریه، فلسطین، افغانستان، عراق، یمن و دیگر کشورها چنین همدردی عمیقی با آوارگان به خرج نمی‌دهند؟ شاید بتوان پاسخ به این پرسش را لابه‌لای سخنان «سانتیاگو آباسکال»، رهبر حزب وکس اسپانیا، پیدا کرد: «از پناهجویان اوکراینی استقبال می‌کنیم ولی از مسلمانان نه».
قدرت رسانه و «اثر سی‌ان‌ان»
استانداردهای دوگانه رسانه‌ها، ریشه در قدرتی دارد که رسانه برای شکل دادن به رویدادهای جهانی در اختیار دارد. درباره ریشه قدرت رسانه‌ها درکی مشترک وجود دارد؛ اینکه قدرت رسانه نه فقط در توانایی بازتاب رویداد‌ها نهفته است بلکه در خلق واقعیت مبتنی بر تعیین آنچه شایسته توجه مخاطب است و همچنین تعیین نوع احساسی که مخاطب نسبت به محتوا باید داشته باشد ریشه دارد. روزنامه العربی‌الجدید به نقل از «میریا جورجیو» استاد رسانه و ارتباطات دانشگاه اقتصاد لندن، در گزارشی نوشته است: منبع بیشتر واقعیاتی که بشر امروز می‌داند، رسانه‌ها هستند از این‌رو فکر کردن خارج از این چارچوب دشوار خواهد بود.
قدرت رسانه‌ها را با عبارتی تحت عنوان «اثر سی‌ان‌ان» می‌شناسند؛ به این معنی که پوشش رویدادهای جهانی توسط رسانه‌های قدرتمند می‌تواند به‌خاطر شکل دادن به درک عمومی از رویداد‌ها، تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیمات سیاسی جهان داشته باشد. این نظریه در تأثیرگذاری شبکه سی‌ان‌ان بر سیاست خارجی آمریکا در اواخر دوران جنگ سرد و پس از آن ریشه دارد و بازتابی از اثرگذاری نحوه پوشش خبری رویداد‌ها از سوی رسانه‌های بزرگ، ازجمله سی‌ان‌ان، بر سیاست خارجی قدرت‌های بزرگی نظیر آمریکاست.
گفته می‌شود گزارش‌های سی‌ان‌ان، از دلایل اصلی مداخله آمریکا در درگیری‌های سال 2015کرد‌ها و ترکیه و همچنین استفاده آمریکا از زور در جنگ سال‌های 1992تا 1995بوسنی بوده است. تاریخ سال‌های اخیر، اثرگذاری نحوه پوشش خبری رسانه‌های بزرگ بر وقایع جهان را به نمایش گذاشته است. نقش رسانه‌های آمریکایی در بسیج افکار عمومی آمریکا در جریان حمله این کشور به عراق در سال 2003، انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال 2016و همه‌پرسی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا (برگزیت) از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها هستند.
زبان رسانه
رسانه‌ها نقشی کلیدی در شکل‌دادن به احساس مخاطب نسبت به «دیگران» دارند. به‌گفته جورجیو این ویژگی شمشیری دو لبه است که نقاط قوت و ضعف رسانه‌ها را همزمان در خود دارد؛ هم «دیگران» را پیش چشم مخاطب قرار می‌دهد و هم به او می‌گوید که نسبت به این «دیگران» باید چه حسی داشته باشد.
پوشش اخیر بحران اوکراین، به‌ویژه نوع پوشش اخبار پناهجویان، بر این بُعد متمرکز است که تا چه اندازه این پناهجویان بخشی از «اروپایی‌های خودی» هستند. این رویکرد، دیگر پناهجویان را به حاشیه کمک‌های بشردوستانه رانده است.
به‌گفته محققان دانشگاه لندن، در بحران پناهجویان سوری در سال 2015نحوه پوشش رسانه‌های جریان اصلی به‌گونه‌ای بود که حرکت پناهجویان به سمت اروپا، به‌عنوان یک تهدید نمایش داده می‌شد. امروز اما در پوشش خبری بحران اوکراین، خبری از امنیتی کردن فضا در مورد حرکت پناهجویان به سمت کشورهای اروپایی نیست. رسانه‌ها با تأکید بر رنگ پوست و چشم پناهجویان اوکراینی، بر شباهت آنها به ساکنان غرب متمرکز شده‌اند.
درواقع رسانه‌های جریان اصلی با غیرنظامیان اوکراینی که در برابر هجوم روسیه مقاومت می‌کنند، همسو شده‌اند. همزمان این رسانه‌ها به‌منظور پنهان ساختن رویکرد جانبدارانه خود، در سایه اصل بی‌طرفی در روزنامه‌نگاری مخفی شده‌اند. این رویکرد متناقض که به «دوجانبه‌گرایی» مشهور است، بستر مناسبی برای جولان دادن نفی‌کنندگان تغییرات اقلیمی و ایدئولوژیست‌های راست‌گرای افراطی فراهم ساخته و به همین دلیل همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. اما این انتقاد باعث نشده تا پوشش اخبار رویدادهای مهمی نظیر رویدادهای مربوط به فلسطین از گزند دوجانبه‌گرایی در امان بمانند. در مورد درگیری‌های فلسطین، رسانه‌ها برخلاف واقعیت همه‌چیز را به‌گونه‌ای نمایش می‌دهند که گویی دو گروه مقصر این درگیری هستند. درحالی‌که پس از حمله روسیه به اوکراین، تمامی ابهامات و دوجانبه‌گرایی‌ها در رسانه‌ها به ناگهان رفع شدند و دیگر هیچ‌کس درباره «دو طرف جنگ» حرفی به میان نمی‌آورد. اکنون در چارچوب پوشش خبری رسانه‌های بزرگ جهان، جنگ اوکراین تنها یک مقصر دارد و آن هم روسیه است.
رسانه به مثابه دروازه‌بان
در تحریریه رسانه‌های جریان اصلی، اکثریت خبرنگاران و نیروهای کار را سفید‌پوستان تشکیل داده‌اند. نبود تنوع نژادی، فرهنگی و مذهبی در این رسانه‌ها می‌تواند به تشدید تبعیض و تحریف وقایع از جمعیتی خاص و اقلیت‌ها منجر شود.
همچنین استانداردهای نگارشی که رسانه‌ها برای خود تعریف می‌کنند هم با تعیین آنچه می‌توان و نمی‌توان بازگو کرد، بر روند پوشش اخبار تأثیرگذار است. برای مثال برخی رسانه‌های آمریکایی ازجمله آسوشیتد‌پرس یا لس‌آنجلس‌تایمز استفاده از واژه «فلسطین» را ممنوع کرده‌اند. دیگر رسانه‌ها مانند دویچه‌وله گزارشگران خود را از استفاده با واژه‌هایی مانند «استعمار» و «آپارتاید» منع کرده‌اند. علاوه بر این، تعیین افرادی که اجازه دسترسی به تریبون برای صحبت کردن دارند هم نقشی مهم در دروازه‌بانی رسانه‌ها دارد. پژوهشی که دانشگاه ام‌آی‌تی از نوع پوشش خبری نیویورک‌تایمز از انتفاضه اول فلسطین انجام داد، نشان می‌دهد که 93درصد از رسانه‌های غربی در پوشش خبری خود از انتفاضه، به سخنان منابع اسرائیلی ارجاع داده‌اند. از سوی دیگر، فقط 40درصد رسانه‌ها سخنان منابع فلسطینی را هم در گزارش‌های خود آورده‌اند. همین مسئله باعث شد که شبکه‌های اجتماعی جایگزین رسانه‌ها شوند.
اما به‌گفته کارشناسان رسانه، دوران آزادی بیان و رهایی از تبعیض در شبکه‌های اجتماعی هم به پایان رسیده است. امروزه بسیاری از شرکت‌های سازنده و هدایت‌کننده شبکه‌های اجتماعی ازجمله فیسبوک یا توییتر محتوا را به‌صورت گزینشی منتشر می‌کنند. مثلا درمورد فلسطین، محتواهای مرتبط با زندگی فلسطینی‌ها تحت اشغال اسرائیل سانسور می‌شود اما توییت‌های اسرائیلی‌ها هرگز با محدودیت انتشار مواجه نمی‌شوند.
رسانه‌ها در جنگ اوکراین
در بحران اوکراین، در عرض 3 هفته، «اثر سی‌ان‌ان» رسانه‌ها به اتخاذ تصمیم‌های تاریخی و مهم منجر شده است؛ از اعلام پشتیبانی بی‌قید و شرط اتحادیه اروپا از پناهجویان اوکراینی گرفته تا اعمال تحریم‌ها و محکومیت‌های بین‌المللی علیه روسیه. همزمان، فضاسازی رسانه‌ها بود که به تبعیض‌های جدی در مرز لهستان منجر شد؛ جایی که پناهجویان آفریقایی، آسیایی و عرب حاضر در اوکراین از حق پناهندگی که اوکراینی‌ها از آن بهره بردند، محروم شدند.
شاید انتقاد از نوع پوشش رسانه‌ای بحران اوکراین نتواند درد و رنج غیرنظامیان را کاهش دهد اما در عوض فرصتی بی‌نظیر برای تأمل درمورد پیامد‌های سیاسی و بشردوستانه تصمیمات آگاهانه و ناآگاهانه‌ای که روزانه در تحریریه رسانه‌های بزرگ جهان اتخاذ می‌شوند، فراهم می‌آورد. نمایش نژادپرستی در نحوه پوشش اخبار امروز جهان نشان می‌دهد که چگونه نبود نقد‌پذیری و مسئولیت‌پذیری در عملکرد رسانه‌ها می‌تواند تبعاتی فاجعه‌بار در جهان به‌دنبال داشته باشد.
مکث
خط خبر
دور چهارم مذاکرات میان نمایندگان روسیه و اوکراین برگزار شد. پیشرفت‌های اندکی در مذاکرات گزارش شده است.
دولت لهستان اعلام کرده که از زمان آغاز جنگ اوکراین، یک میلیون و ۷۵۸ هزار اوکراینی وارد لهستان شده‌اند.
حمله موشکی به ساختمانی مسکونی در کی‌یف، یک کشته و 12 زخمی به جا گذاشت.
حمله موشکی ارتش اوکراین به ساختمان های مسکونی در مناطق جدایی طلب، 16 کشته به جا گذاشت.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که کشورهای اروپایی در حال کار بر روی بسته جدیدی از تحریم‌ها علیه روسیه و کاهش وابستگی به منابع انرژی برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها هستند.
دیمیتری کولبا، وزیر خارجه اوکراین، خواستار تحریم کامل بخش نفت و گاز روسیه شد.
در همینه زمینه :
