تجسمی
گزارش همشهری از ماجرای آسیب دیدن اثر معروف موزه هنرهای معاصر
می‌افتی تو حوض روغنی!
یاور یگانه - روزنامه‌نگار
اگر اهل موزه رفتن باشید، احتمالا شاهد این صحنه بوده‌اید که راهنمایان موزه به بازدیدکنندگان تذکر می‌دهند که از دست زدن به اشیای موزه یا حتی عکاسی از برخی از آنها خودداری کنند. با اینکه ممکن است بازدیدکنندگان گاه آنچنان که بایدوشاید در قید و بند رعایت پروتکل‌های حفاظت و نگهداری از اشیای موزه‌ای نباشند، اما از مسئولان و دست‌اندرکاران هر موزه‌ای انتظار می‌رود برای حفاظت از آثاری که در اختیار دارند هم تدابیر لازم را بیندیشند و هم جدیت داشته باشند. روز گذشته، ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که نشان از سهل‌انگاری مسئولان موزه هنرهای معاصر تهران در نگهداری از اثر «حوض روغن» یا «ماده و فکر» اثر هنرمند ژاپنی، نوریوکی هاراگوچی، داشت. ماجرا به اجرای پرفورمنس «گربه جاده ابریشم» در گشایش نمایشگاه «پنج گنج» بازمی‌گردد. در بخشی از اجرای این گروه، یاسر خاسب - سرپرست گروه تئاتر «بدن دیوانه» - که با تسمه و بند بر بالای حوض روغن معلق است، به سمت پایین برده می‌شود با سطح روغنی حوض برخورد می‌کند و بخشی از روغن موجود در حوض، در اثر این برخورد، به بیرون می‌ریزد. این مسئله از روز گذشته واکنش‌های متفاوتی را به‌دنبال داشته است.
ابراز تأسف موزه
موزه هنرهای معاصر تهران با ابراز تأسف از واقعه پیش‌آمده بیانیه‌ای صادر کرد و کوشید نگرانی‌ها و انتقاداتی را که بابت تخریب اثر حوض روغن ایجاد شده کنترل کند. در بخشی از این بیانیه آمده: «برخورد پرفورمر به روغن در طرح اصلی ارائه شده به موزه نبوده و در اثرِ اشتباه ایجاد شده است.» قاعدتا مسئولان موزه باید تدابیری می‌اندیشیدند که با بررسی دقیق جوانب امر از بروز هرگونه خطا و اشتباه جلوگیری کنند. آیا مسئولان موزه پیش‌بینی لازم را کرده بودند که درصورت آسیب دیدن حوض روغن به واسطه عملیات محیرالعقولی که بر فراز آن در اجراست، چه مقدار خسارت از گروه پرفورمنس طلب کنند؟ در بخش دیگری از این بیانیه آمده: «طی سال‌های پس از خلق اثر، همواره روغن تبخیر شده و به آن اضافه شده است. در سال نود و شش هم با حضور هنرمند، کل روغن خارج شد و روغن جدید جایگزین شد.» با وجود اینکه این حرف درست است، اما مسئولان موزه پیش خود فکر نکرده‌اند با چنین استدلالی به دیگران - مثلا به بازدیدکنندگان عادی - جواز لطمه زدن سهوی یا عمدی به حوض را می‌دهند. البته بماند که در تمام سال‌هایی که حوض روغن در موزه هست، خبری از لطمه خوردن و آسیب دیدن آن منتشر نشده است. سؤال اصلی این است که آیا موزه ضمانت‌های لازم را برای حفاظت از این اثر ارزشمند که قرار بوده در بده بستان با متن دیگری یعنی پرفورمنس «گربه جاده ابریشم» قرار بگیرد، از گروه پرفورمنس دریافت کرده است؟
اعتراض انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران
اهالی هنرهای تجسمی هم نتوانستند به این حادثه بی‌اعتنا باشند و انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران هم در بیانیه‌ای به این مسئله واکنش نشان داد. این انجمن موضع خود را در 3بند به این صورت اعلام کرد: یک. هرچند در بیانیه و توضیحات موزه به اجرای آثار تعاملی با آثار هنری اشاره شده، اما تعرض به حریم و خدشه به اصل اثر به هیچ عنوان قابل توجیه نیست و مسئولیت سهل انگاری در برنامه‌ریزی و انتخاب اثر با مسئولان برگزاری است؛ دو. گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، جزو سرمایه ملی است؛ حفاظت از آثار و رعایت اصول حرفه‌ای حفاظت کمترین کاری است که مدیران موزه ملزم به رعایت آن هستند؛ سه. انتخاب موزه هنرهای معاصر تهران و اجرای آثار تعاملی در محل موزه با گنجینه منحصر به‌فرد آن نیاز به پروسه مطالعاتی و تحقیقاتی و حساسیت‌های حرفه‌ای دارد.
تأسف از برخوردی که شاید اتفاقی نباشد!
یاسر خاسب در تئاتر فرم فیزیکال نامی شناخته شده است و اجراهای فراوانی در داخل و خارج کشور داشته است. اتفاقا به واسطه همین اشتهار و تبحر، انتظارها از او برای ارائه اجرایی بی‌نقص و بی‌حرف‌وحدیث بیشتر می‌شود. او در گفت‌وگو با ایسنا درباره برخوردش با حوض روغن گفت: «بر اثر یک اتفاق، لحظه‌ای پیش از پایان اجرا، مشکلی در بخش فنی پیش آمد و سبب شد آونگی که داشتم، کمی شل شود و بخشی از صورت و دستم با روغن حوض تماس پیداکرد ولی خوشبختانه این اثر هنری آسیبی ندیده است. اگر اشتباهی کردم و حادثه‌ای پیش آمد، متأسفم و از مردم کشورمان، از جامعه هنری و به‌ویژه هنرمندان حوزه تجسمی عذرخواهی می‌کنم ولی به آنان اطمینان می‌دهم که هیچ آسیبی به حوض روغن زده نشده است. همواره تلاش کرده‌ام ارتباط خوبی با هنرمندان دیگر رشته‌ها داشته باشم و به‌صورت میان رشته‌ای فعالیت کنم. این اجرا هم در راستای همین موضوع است و داشتن ارتباط مؤثر با هنرمندان دیگر رشته‌ها در سراسر جهان برایم ارزشمند است.» البته حداقل در ویدئوی منتشرشده، خیلی به‌نظر نمی‌رسد برخورد خاسب با روغن اتفاقی و تصادفی باشد. خاسب به سمت حوض پایین برده می‌شود و روانشناسی واکنش او بعد از برخورد با روغن هم این شائبه را ایجاد می‌کند که آمادگی لازم برای این اتفاق را داشته است. نباید هوش و جسارت خاسب را برای بهره‌بردن از این موقعیت به‌منظور جلب توجه به‌خودش و تئاتر فیزیکال که همیشه دغدغه آن را دارد دست‌کم گرفت.
مکث
تعجب هنرمند ژاپنی
قدمت حوض روغن به سال1356 بازمی‌گردد و تنها اثری است که در همه نمایشگاه‌های موزه هنرهای معاصر از روز افتتاحش تا امروز حضور داشته است. طول این حوض ۶متر و ۴۰سانتی‌متر و عرض آن ۴متر و ۲۰سانتی‌متر است و از تمام حوض‌های روغنی ساخته‌شده به‌دست هاراگوچی بزرگ‌تر است. این حوض فولادی که شبیه حوض آب به‌نظر می‌رسد و انعکاسی شبیه آینه دارد، ۱۸سانتی‌متر ارتفاع دارد و با حدود ۵هزار لیتر روغن سوخته پر شده است. هاراگوچی مرحوم سال1396 برای ترمیم این اثر به تهران آمد و پس از دیدن آن گفت: «من بیست عدد از این حوض‌های روغن در سرتاسر دنیا ساخته‌ام، اما یا در انبار موزه‌هایشان نگهداری می‌شود یا به مرور تخریب شده است و به ناچار مجبور به جمع‌آوری آن شده‌اند. در واقع غیراز موزه هنرهای معاصر تهران جایی نیست که این اثر به‌صورت دائمی نگهداری شود و من وقتی آن را دیدم بسیار متعجب شدم.»
در همینه زمینه :
