مانع‌زدایی؛ هدفی که نباید هیچ‌وقت فراموش شود

صفیه رضایی، روزنامه‌نگار

  سنت نامگذاری سال‌ها از جانب رهبر معظم انقلاب به‌طور مشخص از سال 1378 آغاز شد. در طول دهه 90 نیز نامگذاری تمام سال‌ها وجه اقتصادی داشت یا اقتصاد بخشی از شعار سال بوده است. رهبر معظم انقلاب، سال‌جاری را نیز سال «تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» نامگذاری و تأکید کرده‌اند که «شعار انقلابی جهش تولید امسال باید با حمایت همه‌جانبه و رفع موانع کاملا محقق شود» و اکنون که در پایان سال قرار داریم، خوب است تاملی بر اقدامات انجام‌شده در راستای شعار سال داشته باشیم؛ از این جهت که نامگذاری سال‌ها نوعی نقشه راه و ره‌نگاشت برای دستگاه‌های مسئول است که می‌توانند با توجه به آن راهبردهای خود را عملیاتی کنند، بدیهی است که تحقق شعار سال مربوط به یک دستگاه یا نهاد نیست که تمامی دستگاه‌ها و نهادها در این امر متولی هستند؛ ضمن اینکه باید دانسته شود که زیرساخت‌های مهم در بسترسازی برای تحقق شعار سال چه چیزی بوده است؟ به‌عنوان نمونه پشتیبانی شامل چه رویکردهایی می‌شود یا مانع‌زدایی چگونه انجام شده و می‌شود یا اصلا موانع چه چیزهایی بودند که باید برطرف می‌شدند؟ 

زنجیره موانع
طبیعی است که موانع در بستر اقتصادی و اجتماعی شامل روندهایی می‌شوند که جلوی توسعه و تولید را می‌گیرند. پس هر آنچه در پیچ‌وخم دستگاه بوروکراسی یا بی‌ثباتی اقتصادی قرار گیرد، می‌تواند مانع جدی تلقی شود؛ ضمن اینکه موانع می‌تواند در کنار مسائل مادی، غیرمادی هم باشد. رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند: «مهم‌ترین موانع تولید، بیش از موانع عملیاتی و مادی و مانند اینها، موانع فرهنگی است؛ یعنی احساس ناامیدی، احساس ناتوانی، احساس بی‌آینده بودن، بی‌حوصلگی، بی‌همتی، سرگرمی‌های مضر؛ یعنی اینها چیز‌هایی است که واقعاً مانع پیشرفت کار تولید است.» با استناد به این گفته رهبر معظم انقلاب گستره تعمیم شعار سال وسیع‌تر می‌شود و گاه فراتر از عملکرد دستگاه‌های اجرایی نیز قابل بررسی است؛ به این معنا که زنجیره عملکردی در بستر شعار سال قابل تامل است؛ زنجیره‌ای که از قانونگذاران و سیاستگذاران شروع می‌شود و به مجریان و ناظران و در نهایت عموم مردم ختم می‌شود؛ بنابراین اصل همبستگی سازمانی و سیستمی در تشریح و تبیین میزان تحقق شعار سال باید لحاظ شود. عباس گلرو، نماینده مجلس در گفت‌وگو با همشهری به این جمله درباره میزان تحقق شعار سال اکتفا می‌کند که مانع‌زدایی‌ها محصول کار جمعی 3قوه مقننه، اجرایی و قضاییه است و از این‌رو شاکله آن در عین گستردگی نیاز به درنظر گرفتن ارتباط بین قوا نیز دارد. موضوعی که گلرو به آن اشاره می‌کند به این معناست که هر چند مجلس به‌عنوان نهاد تقنینی سهم زیادی در تحقق شعار سال و مانع‌زدایی‌ها داشته است، اما بدون درنظر گرفتن نهاد اجرا و نهاد ناظر نمی‌توان به آنچه در یک سال اخیر رخ داده، اکتفا کرد.

گام‌های مثبت برای مانع‌زدایی
مجلس در سال‌جاری قدم‌های مؤثری در راستای مانع‌زدایی برداشته است؛ همچون طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار و حذف امضاهای طلایی، طرح جهش تولید و تامین مسکن، طرح جهش تولید دانش‌بنیان‌ها و طرح حمایت قضایی از چرخه تولید که در این میان طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار و امضاهای طلایی ازجمله طرح‌هایی است که می‌توان آنها را در زمره بهترین طرح‌ها در راستای تحقق شعار سال برآورد کرد. بدیهی است که چالش موانع کسب‌وکار مدت‌ها بود که به مسئولان گوشزد می‌شد و متأسفانه در تراکم مقررات و پیچ و خم‌های اداری به دست فراموشی سپرده می‌شد؛ از این‌رو این طرح و تصویب آن می‌تواند منشأ خیر در جامعه باشد که زمینه حذف موانع دیگر را نیز فراهم کند. به این معنا که نه‌تنها باعث تحرک تولیدی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز تحرک و پویایی اقتصادی، صنعتی و نشاط کارآفرینان نیز خواهد شد. در این زمینه فریدون عباسی‌دوانی، نماینده مجلس به همشهری گفت: مجلس در راستای تحقق شعار سال اقدامات مقتضی را در راستای قانون بودجه انجام داده است. همچنین مصوبات خوبی نیز در زمینه حذف امضاهای طلایی و سهولت مجوز کسب‌وکار انجام شده است. با این حال، تنها این مجلس نیست که باید در زمینه مانع‌زدایی‌ها قانونگذاری کند، بلکه نهاد اجرایی نیز باید بتواند قوانین و مقررات مصوب مجلس در این زمینه را اجرایی کند. هر چند مجلس از دولتی که 6ماه است کارش را آغاز کرده انتظار ندارد یکباره قدم‌های بزرگی بردارد.
 عباسی‌دوانی تأکید می‌کند که آنچه مجلس در زمینه مانع‌زدایی‌ها مصوب کرده نیاز به حداقل 2سال کار اجرایی دارد تا واقعا نتیجه آن در جامعه ملموس شود. همچنین تنها مصوبات مجلس نمی‌تواند قدم مؤثری در تحقق شعار سال باشد، بلکه آنچه مهم است آیین‌نامه‌های اجرایی است که دولت باید به‌کار ببندد تا آنچه مقرر و مصوب شده است، عملیاتی شود.

مسیر طولانی مانع‌زدایی
براساس آنچه عباسی‌دوانی اشاره می‌کند تحقق مصوبات در راستای مانع‌زدایی امری زمانبر و میان‌مدت محسوب می‌شود که در این راستا اصل ارتباط بین قوا و همبستگی دستگاهی مهم‌تر است؛ ضمن اینکه طرح کلان صدور مجوز کسب‌وکار می‌تواند بستر‌ساز حذف رانت، فساد و انحصارطلبی باشد. درواقع این طرح می‌تواند زمینه‌ساز حذف موانع دیگر نیز باشد که البته دولت تا‌کنون توانسته مسیر اجرایی‌سازی‌ آن را با ساخت درگاه ویژه به‌خوبی جلو ببرد.

همسویی دولت، مجلس و مردم در مانع‌زدایی‌ها
نکته دیگر اینکه تنها خلق قوانین نیست که کمک بزرگی به تحقق شعار سال بوده است؛ گاه حذف قوانین دست‌وپاگیر هم می‌تواند مانع‌زدایی مهمی به شمار برود. قوانین مزاحم و پراکنده نیز می‌تواند دست‌وپای کارآفرینان و تولید‌کنندگان را ببندد که امید است در سایه اجرای طرح تسهیل کسب‌وکار این مسئله نیز حل شود. این روند را حتی مردم می‌توانند به مسئولان اعلام کنند که خود الگویی برای مانع‌زدایی است؛ به‌ویژه که برخی کارشناسان بر این باورند که بازدید میدانی و سفرهای استانی توانسته به رفع موانع تولید کمک کند. محمدرضا میرتاج‌الدینی، نماینده مجلس معتقد است که انجام سفر‌های استانی همراه با آسیب‌شناسی اقدامات گذشته مسئولان توانسته زمینه گفت‌وگوهای صادقانه با مردم را فراهم کند. درواقع سفر‌های ریاست‌جمهوری به مناطق مختلف کشور می‌تواند به مردمی بودن دولت کمک و در نهایت زمینه رفع مشکلات را فراهم کند. درواقع اگر تیم اقتصادی دولت سیزدهم ظرفیت‌های کنونی کشور را احیا کند، موانع تولید نیز برطرف خواهد شد.
بنا بر آنچه گفته شد رفع موانع تولید نیازمند آسیب‌شناسی، رفع بوروکراسی و میدان دادن به بخش خصوصی و اعتبارات است که دولت سیزدهم می‌تواند در کنار قوای دیگر این روند را ادامه دهد. به‌عبارتی مسیر مانع‌زدایی تنها در قالب شعار سال نباید متوقف و منتهی شود، بلکه باید ادامه داشته باشد. چه بسا که شعار سال آینده نیز شعار اقتصادی باشد و از این‌رو می‌توان گفت ثمره هر آنچه در سال‌جاری در حوزه تقنین و اجرا انجام شده می‌تواند در سال آینده یا سال‌های بعدتر قابل رویت باشد. خوشبختانه مسیری را که دولت سیزدهم اتخاذ کرده همسو با قوای دیگر است و از این‌رو در 6ماه اخیر که دولت سیزدهم بر سرکار است، امید برای تحول بیشتر شده است. قدم‌های مؤثری هم درراستای تقویت روحیه مردمی، رفع موانع کسب‌وکار و بستر‌ساز فساد، رانت و انحصارطلبی برداشته شده که به‌نظر می‌رسد در عین محقق کردن شعار سال در سال آینده نتایج این سیاستگذاری‌ها به وضوح بیشتری دیده می‌شود. در گزارش‌های آینده مفصل‌تر به ابعاد مانع‌زدایی و تحقق شعار سال از نگاه نخبگانی خواهیم پرداخت.