آمایش سرزمین؛ راه نجات تهران از ترافیک و آلودگی

افشین سجادی؛ کارشناس شهری و دانشجوی دکترای شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس

تهران همانند سری بزرگ بر تنی نحیف است که سنگینی آن بر این تن به حد غیرقابل تحملی رسیده است، اما آیا تهران گنجایش پذیرش این جمعیت گسترده را که طیف قابل توجهی از آن را مهاجرین تشکیل می­‌دهند، دارد؟ دلیل مهاجرت این گروه‌های مهاجر از دیگر شهرهای کشور به تهران چیست؟ آیا اگر شرایط زندگی و شغلی در محل زندگی این مهاجرین مهیا بود باز هم به تهران مهاجرت می­‌کردند؟ شهروندان ساکن در این شهر همواره از وضعیت ترافیک و آلودگی هوای آن می‌­نالند، اما اگر تا به این حد از نارضایتی در این شهر وجود دارد چرا هنوز در این شهر مانده‌­اند؟! و بسیاری سؤالات دیگر که هنگام مشاهده ترافیک و به تبع آن آلودگی هوای این شهر به ذهن متبادر می‌شود...
پاسخ‌­های گوناگونی برای این سؤال وجود دارد، ولی شاید بتوان یکی از مهم‌ترین مصداق این پاسخ­‌ها را در مفهومی تحت عنوان «آمایش سرزمین» جست‌وجو کرد. آمایش سرزمین به‌عنوان راه­‌حلی که به‌دنبال توزیع عادلانه و پایدار فرصت­‌ها و فعالیت‌ها در سطح کشور است، معرفی می‌شود و به‌عبارتی به‌دنبال ایجاد تعادل میان انسان، محیط و فعالیت‌هاست. آمایش سرزمین با عناوین مختلفی همواره در ساختار برنامه­‌ریزی کشور وجود داشته است، ولی هربار که محتوای آن در برنامه‌های عمرانی و یا توسعه‌­ای قبل و بعد از انقلاب مطرح شده، به نوعی در دستیابی به اهداف خود موفق نبوده است. به تازگی نیز آمایش سرزمین، مدنظر دولت قرار گرفته است تا جایی که سند ملی آمایش سرزمین در اسفند1399 توسط سازمان برنامه و بودجه کشور به تصویب رسید. فارغ از انتقاداتی که به این سند وارد است می‌توان آن ‌را قدم مهمی در راستای ایجاد عدالت فضایی در سطح ملی دانست که می‌تواند نگاه‌ها را به سمت این مفهوم جلب کند. تدوین برنامه‌های مرتبط با آمایش سرزمین و اجرا و نظارت بر اجرای آنها توسط نهادهای ملی و استانی تا حد قابل توجهی در ایجاد اشتغال و به تبع آن جذب و حفظ جمعیت شهرهای کوچک و میانی کشور مؤثر است و از این طریق می‌توان از مهاجرت بی­‌رویه مهاجرین به تهران جلوگیری کرد.
آمایش سرزمین با نگاه ویژه اقتصادی به شهرهای کوچک و میانی کشور و براساس قوانین و مقررات شهرسازی و اصول مدیریت محیط‌زیست، سعی در اشتغال‌زایی براساس ظرفیت‌های طبیعی و انسانی این شهرها دارد تا از این طریق به‌عنوان مشوقی در جهت جذب جمعیت و عاملی بازدارنده­ برای مهاجرت به تهران عمل کند. البته که آمایش سرزمین به‌عنوان تنها راه‌حل ترافیک و آلودگی شهر تهران شناخته نمی‌شود، بلکه باید در کنار آن از سیاست‌هایی همچون بهبود کیفیت سوخت، ارتقای سیستم حمل‌ونقل عمومی، مدیریت عرضه و تقاضای حمل‌ونقل و... بهره جست تا بر این چالش‌ها در شهر تهران فائق آمد.