فهادان؛ گذرگاه تاریخ جهان

مجتبی یارزمان

همیشه قدم زدن در یک مکان تاریخی هیجان‌انگیز است و البته که لذت هم دارد. تصور کنید در کوچه‌هایی قدم می‌زنید که هزاران سال از عمر آن می‌گذرد و بوی خاک و دیوارهایی که در کوچه پسکوچه‌های تنگ شهر قدم علم کرده، زمانی تکیه‌گاه مردمی بوده است که نام نخستین ساکنان شهرنشین جهان را با خود دارد. محله فهادان یزد یکی از آن مکان‌هایی است که تداعی‌گر روزهای اول زندگی شهرنشینی در دنیاست و به نوعی فرهنگ و تمدن این سبک از زندگی از پس همین دیوارهای گلی و ساده نمایان شده است. در این کوچه‌ها به‌راحتی می‌توان قدم زد و از خانه‌های به‌جا مانده از آن دوران دیدن کرد؛ و سراغ کافه‌ها و موزه‌هایی را بگیرید که با همه آنچه تاکنون دیده‌اید فرق داشته باشد و در هتلی اقامت داشته باشید که تصورات هتل را برای همیشه در ذهن شما تغییر بدهد. اینجا همه‌‌چیز سنتی است و در تاروپود فرهنگ یک ملت که قرن‌ها از آن حفاظت کرده، بافته شده و از تمام اتفاقات و حوادث تمام این سال‌ها در امان مانده است. در محله فهادان شهر یزد دیدنی‌های بسیاری وجود دارد که با یک یا 2 روز وقت گذاشتن حتی گوشه‌ای از آن هم قابل درک نیست و تنها بر ابهامات ذهنی افزوده خواهد شد. منطقه فهادان یزد را اینگونه هم می‌توان تداعی کرد که تنها بافت سنتی در کشور است که به‌صورت کامل بازسازی شده و کاملاً به‌صورت مسکونی زندگی در آن جریان دارد.

درباره این محله
بسیار عجیب است که بافت تاریخی یک شهر که به‌عنوان نخستین شهر خشتی جهان شناخته می‌شود، همچنان پابرجا باشد و هنوز بتوان برای لحظاتی به چند هزار سال قبل سفر کرد و در همان حال و هوا قدم زد. شهر یزد به تنهایی جذاب است، حالا تصور کنید که یک محله از این شهر تاریخچه زنده آن هم باشد. این محله کلی بنای تاریخی و فرهنگی هم در خود جای داده که برخی از آنها تنها برای بازدید است، مانند خانه‌ها،موزه‌ها و... و بعضی دیگر از این بناها مانند کافه و هتل و اقامتگاه‌ها علاوه بر بازدید و تماشا امکان استفاده و نشستن در آن فضا را هم به شما می‌دهد تا حس بهتری از آن محیط را دریافت کنید. محله فهادان در شهر یزد ثبت جهانی شده و از کنار دژ بزرگی که نشان از قدمت آن دارد شروع می‌شود. بعد از آنکه وارد کوچه پسکوچه‌های این محله می‌شوید، تابلوهای ریز و درشتی را می‌بینید که شما را دعوت به اقامت در هتل و اقامتگاه‌شان می‌کنند یا برای لحظاتی بابت نوشیدن چای و شیرینی سنتی یزد پذیرای شما هستند. نکته جالب برای این شهر و محله فهادان وجود قنات‌های آن است. شهر یزد با وجود کویری بودن و گرمای زیاد هوا در گذشته آب فراوانی داشته که زیر این شهر و از طریق قنات‌هایی که حفر شده بود آب آشامیدنی را برای ساکنان تأمین می‌کرده است. این قنات‌ها عمدتاً دست‌ساز بوده و یکی از عجایب و جاذبه‌های بی‌نظیر این شهر و محله هستند که نشان از هنر و تدبیر مردمان آن زمان برای بقا و زندگی شهرنشینی است.

دیدنی‌های فهادان
هرچند که هنوز هم به اعتقاد بسیاری قدم زدن در این کوچه پسکوچه‌ها آنقدر جذاب است که به تنهایی مهم‌ترین جاذبه برای فهادان است، اما در کنار این گشت‌وگذار از بناها و آثار تاریخی هم بهتر است دیدن کنید تا ملموس‌تر در زمان سفر کنید و با فرهنگ نیاکانمان آشنا شوید.
یکی از مکان‌هایی که در این بافت تاریخی باید از آن دیدن کنید و نباید به‌راحتی از کنار آن بگذرید، خانه لاری‌هاست. این خانه در دوره قاجار محل زندگی لاری‌های مهاجر بوده که پس از ورود به ایران در این محله ساکن شدند و چندین نسل زندگی کردند. خانه لاری‌ها در دوره پهلوی متروکه شد و تا سال‌های زیادی بلااستفاده رها شده و برخی از قسمت‌های آن از بین رفت، اما در اوایل انقلاب اسلامی توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شد و شرایط برای بازدید عمومی فراهم شد. از جذابیت‌های اصلی این خانه به شیشه‌کاری‌های اتاق‌های دور تا دور حیاط می‌توان اشاره کرد که با رنگ و نمایی که به فضا داده، تمایزی زیبا را هم ایجاد کرده است. ترکیب و ترتیب کنگره‌ها، حوض میانی حیاط و تخت روی آن و بادگیر بزرگ و اصلی خانه، جزو مهم‌ترین قسمت‌های بنای تاریخی لاری‌ها محسوب می‌شود.

مدرسه ضیائیه
این مدرسه که به زندان اسکندر هم معروف است، در بافت تاریخی و قدیمی فهادان قرار دارد و یکی از آثار ارزشمند این محله محسوب می‌شود. سرگذشت این مکان در طول تاریخ پر بوده از اتفاق‌های مختلف که در هر دوره‌ای تغییرات زیادی را تجربه کرده است. نام زندان اسکندر روی این بنا را به دوره اسکندر مقدونی نسبت داده‌اند و گفته شده که این بنا در آن دوره ساخته شده است. اما بسیاری دیگر از مورخان از اساس وجود زندان در این بنا را رد کرده و آن را تصورات خیالی می‌دانند. برخی دیگر از مورخان اعتقاد دارند که این ساختمان در حدود 700سال قبل محل تجمع علاقه‌مندان به درس و مکتب بوده و بزرگان زیادی کلاس‌های درس‌آموزی را در این مکان تشکیل می‌دادند. عمر این ساختمان تاریخی بیش از 800سال تخمین زده شده که چندین بار تا مرحله ویرانی کامل پیش رفته اما دوباره سرپا شده است و از نیم قرن قبل که این مدرسه در دفتر اسناد ملی کشور ثبت شد، بازسازی آن تکمیل و در اختیار سازمان میراث فرهنگی بوده است.

بقعه دوازده امام
یکی از بناهای بسیار قدیمی و البته باارزش در این محله همین بقعه دوازده امام است که عمر آن را به بیش از هزار سال نسبت داده‌اند. درباره بسیاری از مسائل جزئی و مشخصات کامل آن سؤال‌های زیادی وجود دارد که اکثر آنها بدون جواب است اما نوع معماری و سبک ساخت محراب و مسجد به دوره سلجوقیان شباهت بیشتری دارد. در این بنا به‌راحتی می‌توان اوج هنر و شگفتی معماری ایرانی- اسلامی را مشاهده کرد و پی به هنر مردم آن دوران برد. در این مسجد تاریخی انواع کاشیکاری، گچبری‌ها و سنگ‌ها به چشم می‌خورد که هر کدام به طرز ماهرانه‌ای تزئین شده و خودنمایی می‌کند. در مسجد دوازده امام 4کتیبه هم به چشم می‌خورد که یکی روی حلقه داخلی گنبد و 3کتیبه دیگر روی دیوارها قرار دارد. روی هر کدام از این کتیبه‌ها طور ماهرانه‌ای آیه‌های قرآن حکاکی شده و پس از گذشت این همه سال همچنان قابل مشاهده است.

خانه عرب‌زاده
این خانه هم یکی دیگر از بناهای تاریخی در محله فهادان است که از دوره قاجار به یادگار مانده است. علاوه بر تماشای این خانه می‌توانید از موزه حیدرزاده که در خانه عرب‌زاده جای دارد و در آن سکه‌ها و اشیای تاریخی، ابزارها و برخی از وسایل زندگی گذشتگان به نمایش درآمده دیدن کنید. یزدی‌ها به ورودی خانه کریاس می‌گویند که برگرفته از ورودی‌های این خانه است. معماری خانه عرب‌زاده بی‌شباهت به دیگر بناهای این محله نیست و همانند باقی آنها از اتاق‌هایی به دور یک حیاط مرکزی تشکیل شده و بادگیرهایی که وظیفه تهویه و مطبوع‌سازی‌ هوا را در شرایط مختلف آب و هوایی برعهده دارند.