تاریخ انقلاب به روایت خیابان‌های شهر

برای کسانی که دوست دارند از تاریخ انقلاب بیشتر بدانند، البته امکان‌های مختلفی وجود دارد؛ مثل مطالعه کتاب‌های خاطرات انقلابیون و بازدید از مکان‌های خاص و تماشای فیلم‌ها و مستندها و... . اما این روزها که خاطرات انقلاب 1357مرور می‌شود، بد نیست سری به بناهای تاریخی‌ای بزنید که به‌عنوان پاتوق مبارزان انقلابی شناخته می‌شوند و درهای آن به‌عنوان موزه یا مرکز فرهنگی به روی مردم باز است؛ از خانه شخصیت‌های برجسته و اثرگذار در انقلاب گرفته تا مساجد و مراکز مذهبی‌ای که حتما نامشان را در روایت‌های مبارزات انقلاب اسلامی شنیده‌اید.

همسایگی با حسینیه جماران

حسینیه جماران، درست چسبیده به خانه‌ای است که امام‌خمینی(ره) بعد از پیروزی انقلاب در سال 1357به آنجا نقل مکان کرد. قرار داشتن محله جماران در کوهپایه و همجواری این خانه با 2باغ سرسبز این محله از دلایلی بود که به انتخاب این خانه قدیمی در محله جماران برای سکونت امام‌خمینی(ره) منجر شد. اتاق کوچکی که رو به ایوان و حیاط دارد، همان اتاقی است که امام اغلب ملاقات‌های خود را در آن انجام می‌داد. اگر این روزها گذرتان به این خانه افتاده باشد با همان چیدمانی روبه‌رو می‌شوید که در سال‌های سکونت امام‌خمینی‌(ره) در این خانه وجود داشت و در اغلب عکس‌ها آن را به چشم دیده‌اید. همچنین حسینیه که هنوز صندلی چوبی امام روی بالکن آن به چشم می‌خورد. این خانه دیوار به دیوار باغی است که به باغ خسروشاهی شهرت دارد و یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های محله جماران به‌شمار می‌رود. پزشک امام به ایشان توصیه کرده بود که هر صبح 20دقیقه پیاده‌روی کند. اما به‌دلیل مسائل امنیتی امکان این موضوع چندان میسر نبود. برای همین هم خسروشاهی این باغ را در اختیار امام قرار داده بود تا ایشان بتوانند در آن قدم بزنند.

همسایگی بعد از سوءقصد

حسینیه جماران علاوه بر خانه امام‌خمینی‌(ره)، همسایه دیگری هم دارد؛ خانه آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی که به خانه‌موزه تبدیل شده. وی در سال1360و به دستور امام‌خمینی(ره) از دزاشیب به این خانه نقل مکان کرد؛ به‌خاطر سوءقصدهای مکرری که در آن سال‌ها به جان انقلابیون و شخصیت‌های سیاسی می‌شد. همه‌‌چیز در خانه مثل آخرین روز حضور آیت‌الله در آن باقی‌مانده؛ از مبل‌های قدیمی تا وسایل شخصی و جانمازی که در اتاق همیشه پهن بوده و ظرف‌های چیده شده روی میز ناهارخوری و چیزهای دیگر. انگار به مهمانی دعوت شده‌ای و هیچ‌کدام از اهالی خانه در آن حاضر نیستند. کتابخانه و اتاق کار هاشمی رفسنجانی همان جایی است که او سال‌ها خاطرات خود را در آن به نگارش درآورده. قاب عکس‌های خانوادگی و قدیمی هاشمی هم روی دیوارها و طاقچه‌ها خودنمایی می‌کند. این عکس‌ها و توضیحاتی که بعد از تأسیس موزه به آن اضافه شده فرصت خوبی برای مرور سابقه مبارزاتی و فعالیت‌های سیاسی هاشمی رفسنجانی است. مجسمه رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در گوشه‌ای از اتاق شخصی‌اش به چشم می‌خورد؛ با همان لبخند همیشگی و عبای روی دوش و تسبیح گلی در دست. این خانه در جماران، کوچه حسینیه جماران جاخوش کرده است و خاطرات 35ساله زندگی آیت‌الله را روایت می‌کند.

مهمان خانه آیت‌الله مطهری باشید

آیت‌الله شهید مرتضی مطهری همراه خانواده از سال 1346تا 1355حدود 9سال در این خانه سکونت داشت؛ خانه‌ای دوبلکس در 300مترمربع زیربنا که در نزدیکی حسینیه ارشاد قرار داشت. این خانه قدیمی به خانه‌موزه تبدیل شده و در آن گنجینه‌ای از لوازم شخصی و تصاویر استاد، پیش روی مخاطبان قرار گرفته. این خانه محل ملاقات‌های استاد مطهری با انقلابیون و مبارزان سیاسی بود. سال‌های قبل از انقلاب، دکتر شریعتی قبل از آغاز سخنرانی‌هایش در حسینیه ارشاد سری به این خانه می‌زد و چندساعتی درباره مسائل روز و محتوای سخنرانی‌ها با آیت‌الله مطهری هم‌صحبت می‌شد. جالب است بدانید تماس‌های آیت‌الله با امام خمینی زمانی که امام در پاریس و تبعید بودند از همین خانه آغاز شد. وقتی آیت‌الله مطهری عزم سفر به پاریس را کرد مأموران ساواک به این خانه آمدند و برای او خط و نشان‌ها کشیدند و گفتند به شرطی اجازه رفتن به پاریس را دارید که حامل پیام‌های ما برای خمینی باشید! این خانه در خیابان دولت، نبش بن‌بست صدرا قرار دارد. به این خانه که سر بزنید، در نخستین نگاه چشمتان به مرسدس سبزرنگی می‌افتد که سال‌هاست در کنج این حیاط پارک شده و خودروی شخصی آیت‌الله مطهری بود.

کاخ مرمر، نخستین مقر کمیته انقلاب

کاخ مرمر با تزئینات معماری به‌کار رفته در آن، یکی از با شکوه‌ترین عمارت‌های تاریخی شهر تهران است. این کاخ که در خیابان ولی‌عصر(عج) و تقاطع خیابان امام‌خمینی(ره) جاخوش کرده است، در دوره پهلوی اول و به دستور رضاشاه ساخته شد تا این سلسله از حکومت هم کاخ و مقری برای خود داشته باشد. بعد از انقلاب رویدادهای مختلفی در انتظار کاخ مرمر بود. کمیته انقلاب این کاخ را به‌عنوان مقر خود انتخاب کرده بود و مدتی در اینجا حضور داشت و امور را رتق و فتق می‌کرد. بعد از آن در دهه 70 این کاخ به‌عنوان دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد استفاده قرار گرفته بود و دفتر کار آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بود. بعد از فوت او بنیاد مستضعفان این کاخ را به موزه هنر ایران تبدیل کرد. این موزه با نمایش آثاری که در معماری عمارت به‌کار رفته، جلوه‌هایی از این هنر را به رخ مخاطبان می‌کشد. ریزه‌کاری‌ها و زیبایی‌های این کاخ طعنه به زیبایی و هنرهای به‌کار رفته در دیگر عمارت‌ها و کاخ‌های شهر تهران می‌زند و قابل مقایسه با هیچ‌کدام از عمارت‌های تهران نیست.

پاتوق انقلابیون
حسینیه ارشاد با گنبد کاشی‌کاری شده فیروزه‌ای رنگش و کتیبه‌هایی که هنر خطاطی روی آن خودنمایی می‌کند در خیابان دکتر شریعتی جاخوش کرده است. این حسینیه که در دهه 40ساخته شد، یکی از مهم‌ترین مراکز فکری و سیاسی قبل از انقلاب بود که تأثیر زیادی در نشر افکار انقلابی به‌خصوص در میان قشر جوان داشت. از اواسط دهه 40 تا سال1351، چهره‌های سرشناسی ازجمله دکتر شریعتی، آیت‌الله مطهری و دکتر مفتح در این حسینیه سخنرانی می‌کردند؛ سخنرانی‌هایی که در سال‌های نخست تنها در دهه نخست محرم اتفاق می‌افتاد و سال‌های بعد به یک‌ماه و بعد از آن به دو‌ماه محرم و صفر اختصاص پیدا کرد. سال 1351بود که سخنرانی‌های تند و تیز حسینیه ارشاد به دستور ساواک متوقف و حسینیه به تعطیلی کشیده شد. مبارزان انقلابی اما فعالیت خود را در مسجد الغدیر که در میرداماد ساخته شد، ادامه دادند. حسینیه ارشاد بعد از پیروزی انقلاب، فعالیت خود را از سر گرفت. جالب است بدانید آیت‌الله مطهری به‌دلیل نزدیکی به این حسینیه، خانه‌ای در همین خیابان خریداری کرده و تا 2سال قبل از شهادتش در آن زندگی می‌کرد که البته خود این خانه نیز، قصه‌ای دیگر در روزهای انقلاب دارد.

خانه ملت و ساکنان مبارزش
میدان بهارستان و خیابان‌ها و ساختمان‌های اطراف آن و نیز ساختمان‌های قدیمی مجلس و...، جایگاه عجیبی در تاریخ معاصر ایران دارند و اتفاقات زیادی در این منطقه افتاده است. همین الان هم در این حوالی قدم بزنید، کلی بنای تاریخی و... مشاهده خواهید کرد که البته یکی از آنها را هم باید موزه مجلس بدانیم؛ جایی که می‌توانید سری به آن بزنید. موزه مجلس درست در جوار ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی قرار دارد؛ در دل خانه‌ای که متعلق به میرزاحسین خان سپهسالار بود و نخستین عدالتخانه ایران در آن تشکیل شد. با سر زدن به این موزه می‌توان تاریخچه‌ای از مبارزات سیاسی در ایران، از زمان مشروطه تا معاصر را مرور کرد. دیوارهای موزه مجلس، خالی از حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تاریخچه این مجلس هم نیست. در هر دالان و طبقه‌ای، می‌توان از نمایشگرهای ال.سی.دی نصب شده در موزه هم کمک گرفت و اطلاعات و عکس‌های مفیدی درباره موزه مجلس و اشیاء و عکس‌های به نمایش گذاشته شده در آن به‌دست آورد. این ساختمان که معماری دلنشینی هم دارد، با نمایش عکس‌ها و اسناد تاریخی و همچنین استفاده از مجسمه‌ها و هنرهای تجسمی دیگر، گوشه‌هایی از مبارزات تاریخی به‌خصوص در دوره پهلوی را روایت می‌کند.