جغرافیای بیماری در ایران

حمیده پازوکی- خبرنگار

تقریبا 2سال از شیوع کرونا می‎گذرد؛ یک نوع بیماری ویروسی که جهان را در همه ابعاد تحت‌تأثیر خودش قرار داد و سیستم درمان بیشتر کشورها را واداشت تا همه توجه خود را صرف آن کنند.
شاید پاندمی کرونا بیشتر توجه مردم و مسئولان درمانی را به‌خود مشغول کرده باشد، اما دیگر بیماری‌ها همچنان قربانیان زیادی می‌گیرند و مبتلایان به آنها نه‌تنها کاهش نیافته‎ بلکه بیشتر هم شده است.
ابتلا به بیماری‌های خاص یعنی هموفیلی، تالاسمی و دیابت به‌عنوان بیماری‌های مزمن که طولانی‌مدت افراد را درگیر خود می‌کنند، متوقف نشده است و بیماران همچنان با مشکلاتی مانند تامین دارو و مسائل مرتبط با درمان دست و پنجه نرم می‎کنند. در این گزارش به بررسی بیشترین فراوانی بیماری‌های خاص و غیرواگیر در استان‌های مختلف پرداخته‌ایم. اینکه چرا دربعضی استان‌ها یک نوع بیماری مبتلایان بیشتری دارد؟ چه عواملی موجب شده است تالاسمی در سیستان و بلوچستان، دیابت در یزد یا سرطان دستگاه گوارش در استان‌های شمال غرب کشور افراد بیشتری را مبتلا کند؟ بررسی این موضوع از جنبه‌های بسیاری جالب توجه است به‌ویژه آنکه می‌تواند کمک کند تا افراد جدید کمتری به آنها مبتلا شوند.

عوامل تالاسمی در سیستان و بلوچستان
سیستان وبلوچستان رتبه اول بیماران تالاسمی کشور را دارد، بیماری‌ای که به منابع خونی فراوان و داروهای خاصی نیاز دارد و همین موضوع استان را هر از گاهی با مشکل مواجه می‌کند. این نیاز به قدری است که به گفته علی اکبر کرمی، معاون سازمان انتقال خون استان ۶۰درصد خون موجود در ذخایر خونی استان برای بیماران تالاسمی مصرف می‌شود. اپیدمیولوژیست و مدیر پیشگیری و مبارزه بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی زاهدان با بیان اینکه زیاد بودن ژن تالاسمی در میان مردم استان دلیلی تاریخی دارد به همشهری می‌گوید: سیستان‌وبلوچستان از قدیم بومی بیماری مالاریا بوده است. از آنجا که افراد مبتلا به تالاسمی کمتر به مالاریا دچار می‎شوند، مرگ تعداد زیادی از افراد سالم به دلیل مالاریا و باقی ماندن مبتلایان به تالاسمی موجب شد ژن تالاسمی در میان مردم این منطقه باقی بماند. مجید سرتیپی درباره این موضوع که چرا در دهه‎های گذشته این بیماری در استان کنترل نشده است نیز می‌گوید: در سیستان و بلوچستان ازدواج‌های فامیلی بسیار شایع است و از آنجا که تالاسمی یک بیماری ژنتیکی است و یک چهارم فرزندان پدر و مادر مبتلا به تالاسمی مینور به تالاسمی ماژور مبتلا می‏شوند، بیماری در استان شیوع بالایی دارد.
وی ادامه می‌دهد: رایج‌بودن ازدواج‌های غیر محضری در استان هم مشکل دیگری است که موجب شده زوج‎ها بدون دریافت مشاوره‎های پیش از ازدواج به عقد هم درآیند و آموزش‎های لازم را دریافت نمی‎کنند.
 از سوی دیگر پراکندگی جمعیت در استان زیاد است و با وجود فراوانی خدمات ژنتیک در استان دسترسی مردم به این خدمات مشکل شده است.
این اپیدمیولوژیست درباره مشکلاتی که تعداد زیاد مبتلایان به تالاسمی در استان ایجاد کرده است هم می‌گوید: بالاترین حجم تزریق خون استان به این بیماران تعلق دارد و از سوی دیگر نیاز آنان به داروی دسفرال و کمیاب شدن این دارو گاه مشکلات زیادی ایجاد می‎کند. جدا از فشاری که تعداد زیاد بیماران به سیستم درمان وارد می‎کند خود خانواده‌ها هم بار روانی و مالی زیادی را در روند درمان بیماران تحمل می‎کنند که برایشان بسیار رنج‎آور است.

سرطان معده؛کشنده و فراگیر
آمارها می‌گویند سالانه حدود 10هزار و 500مورد سرطان «جدید» در کشور تشخیص داده می‌شوند. این یعنی از هر 100هزار ایرانی، 158نفر سرطان معده می‌گیرند. در ایران، مردان بیشتر از زنان به این سرطان دچار می‌شوند. به‌صورت تقریبی از هر 10هزار مورد سرطان، 7هزار نفر مرد هستند و 3هزار نفر زن.
شمال غرب، پرخطرترین منطقه ابتلا به این سرطان در ایران است. زنجان رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در میان مردان و آذربایجان شرقی رتبه نخست ابتلا به سرطان معده در میان زنان را به‌خود اختصاص داده‌اند. افراد زیر 40سال در ایران معمولا کمتر به سرطان معده دچار می‌شوند و شیوع آن در سنین بالای 50سال بیشتر است. مردان بیشتر بین 60تا64و زنان اغلب در بین سنین 65تا 69سالگی سرطان معده می‌گیرند. متخصصان تمایل به مصرف زیاد نمک و استفاده از خوراکی و نوشیدنی‌های داغ در میان مردم این منطقه از کشور را دلیل این موضوع می‎دانند.

ام.اس؛ بیماری زنان جوان
ام‌.اس در گروه بیماری‌های سیستم عصبی گروه‌بندی می‌شود، در این بیماری بسیاری از عصب‌های موجود در مغز و نخاع به‌تدریج غلاف میلین خود را از دست می‌دهند و دستگاه ایمنی بدن فرد پادتن‌هایی را بر ضد‌بافت‌های خودش تولید می‌کند. هرچند اصفهان بیشترین مبتلایان به‌ام.اس را در میان استان‌های کشور دارد. گرچه در سال‌های اخیر مسئولان علوم پزشکی اصفهان مراجعه بیماران مبتلا به‌
ام‌.اس استان‌های همجوار مانند یزد و چهارمحال بختیاری به بیمارستان‌های این استان را دلیل بالا بودن آمار این بیماری در اصفهان می‎دانند، با این حال بعضی معتقدند آلودگی‌های محیطی ناشی از وجود صنایع متعدد در این استان هم می‌تواندموجب افزایش آمار ابتلا به‌ام.اس در استان اصفهان شده باشد.

آسم؛  بیماری خوزستان
ریزگردها بیش از یک دهه است که بلای جان خوزستان و به‌ویژه شهرهای جنوبی آن چون اهواز، آبادان و خرمشهر شده‌اند. انتقال آب، خشکسالی و فعالیت‌های مرتبط با استخراج نفت مهم‌ترین عوامل بروز ریزگردهاست که تبعاتی چون افزایش بیماری‌های تنفسی به‌ویژه‌ آسم و آلرژی در میان خوزستانی‌ها داشته است.
بنابر اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و براساس پیمایش‌های انجام شده خوزستان در صدر ابتلا به آسم و آلرژی در کشور قرار دارد و پس از آن سیستان و بلوچستان در رتبه دوم است. آلودگی هوای خوزستان البته فقط نتیجه ریزگردها نیست و آلودگی‌های ناشی از فلرهای نفتی، فعالیت صنایعی چون فولاد و نیشکر هم مزید بر علت شده‌اند به‌طوری که در اغلب شهرها و روستاهای حاشیه این صنایع علاوه بر بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های پوستی و عفونی هم قابل توجه است.

فراگیری دیابت در یزد
دیابت از بیماری‌های غیرواگیری است، افراد بسیاری در کشور به آن مبتلا هستند و یزد بیشترین مبتلایان به این بیماری را در میان استان‌ها دارد؛ میانگین شیوع دیابت در کشور ۱۲ و در استان یزد ۲۱درصد است.
بر اساس اطلاعات ثبت شده حدود ۹۰هزار نفر در یزد به دیابت مبتلا هستند که ۶۰‌هزار نفر از آنان در مرکز تحقیقاتی، درمانی دیابت استان پرونده دارند. ۲۵درصد از جمعیت استان نیز در مرحله «پیش دیابتی» قرار دارند که در صورت کم توجهی، ریسک ابتلا آنان به این بیماری بسیار بالاست. مدیر مرکز تحقیقات دیابت یزد با بیان اینکه خانه‌نشینی و کم‌تحرکی در شرایط کرونا موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری دیابت می‌شود، می‎گوید: شهروندان باید در این دوران، فعالیت‌های ورزشی را فراموش نکنند.
محمدرضا آقایی با تاکید بر اینکه ۶۵درصد مردم استان یزد کم‌تحرک و مستعد ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند دیابت هستند، می‌گود: بیماری‌های قلبی و عروقی، زخم و قطع پا، تاری دید، خونریزی چشم و نارسایی کلیه از عوارض بیماری دیابت است و این عوارض می‌تواند منجر به اختلالاتی در زندگی روزانه افراد شود.
وی با بابیان اینکه هزینه درمان افراد دیابتی 3‌برابر بیماران سرطانی است، می‌گوید: در هر دقیقه در دنیا  ۱۹نفر به بیماران دیالیز و ۱۲نفر به تعداد نابیناها افزوده می‌شود که بخش قابل توجهی از آن مربوط به مبتلایان به دیابت است.