عروسک‌های خندان ماسوله در راه ثبت ملی
ثبت ملی عروسک‌های دستباف ماسوله یکی از مطالبات مردم و مسئولان منطقه است که می‌تواند مسیر ثبت جهانی منظر ماسوله را نیز تسهیل کند
حمیده پازوکی- خبرنگار
تا ماسوله را نبینید، باور نمی‌کنید بام هر خانه، حیاط خانه بالایی است، یعنی چه. کوچههای باریک و مملو از جمعیت یک طرف و فروشندگان و خریداران پرهیاهو از طرف دیگر جلب توجه می‌کنند. در هر گوشه‌ای اما زنی با لباس محلی در سکوت چیزی میبافد، کنار دستش کامواهای رنگ‌ووارنگ چشم را میربایند و پشت سرش انبوهی عروسک با لبهای خندان به مسافران سلام می‌گویند. یک الگوی ثابت در همه‌شان دیده می‌شود؛ دامنهای پرچین و کلاه‌های بافتنی. بعضی سعی کرده‌اند طرحی نو دراندازند و عینک یا شنلی به عروسک اضافه کنند، اما همچنان همان دامن و کلاه‌دارها هستند که بزرگ و کوچک دوست دارند یکی برای خودشان به یادگار از زنان ماسوله‌ای بخرند. بازار ماسوله پر است از این عروسک‌ها، اصلا آنها با نام این شهر گره خورده‌اند و همین موجب شده به‌عنوان میراث ناملموس و نمادی از ماسوله در مسیر ثبت ملی قرار گیرند. حالا آنها فقط عروسک نیستند، می‌توانند نماینده شهری پلکانی، زیبا و جذاب باشند و از این مسیر رونق زندگی زنان بافنده را همراه بیاورند.
ثبت ملی یک میراث ناملموس
شهر تاریخی ماسوله که این روزها در تب و تاب جهانی‌شدن به سر می‌برد، در اتفاقی تازه پرونده عروسک‌های بافتنی خندان خود را در دستور ثبت قرار داده است که به همراه ۱۱پرونده دیگر برای ثبت ملی راهی شده‌اند.
ولی جهانی، سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان از تهیه و ارسال پرونده ۱۲اثر ناملموس استان به‌منظور ثبت در فهرست آثار ملی به دفتر ثبت آثار تاریخی- فرهنگی کشور خبر می‌دهد و میگوید: مهارت بافت سنتی عروسک‌های ماسوله که به عرواسوله مشهور است، به همراه مهارت ساخت عروسک ویو، مهارت ساخت عروسک جاروگیشه ازجمله مواردی است که برای ثبت ملی ارسال شده است.
آزادی عروسک‌بافی
زنان بافنده ماسوله همانطور که روی درگاهی درها یا دردل کارگاه‌ها نشستهاند، همه شور و شوقی که دارند را تن عروسک‌ها می‌کنند. یکی از آنها به همشهری میگوید: من از 16سالگی بافت عروسک را شروع کرده‌ام، حدود 25سال است این کار را انجام می‌دهم البته به‌دلیل دشواری بافت عروسک به شکل دستی، این هنر را به وسیله ماشین بافندگی و به شکل دانهبافی انجام می‌دهم.
این عروسک‌ها بعد از درست‌کردن ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و پس از ساخت، کار زیادی روی آنها انجام می‌شود تا به شکلی دربیایند که به‌دست مشتری میرسند.
رقیه ساعی عروسک‌های بافتنی را یکی از صنایع‌دستی مهم ماسوله می‌داند و اضافه می‌کند: هر گردشگری که به ماسوله می‌آید یکی از این عروسک‌ها را با خود به یادگار می‌برد. معمولا زنان ماسوله بافتنی‌های مختلفی میبافند، اما عروسک در بین این بافتهها جای خاصی دارد، از یک طرف وقتی شما عروسکی را که بافته‌اید در دست یک کودک میبینید، از شادی او و ارتباطی که با عروسک برقرار می‌کند، خوشحال می‌شوید و از سوی دیگر بافت عروسک به‌دلیل آزادی در انتخاب طرح و رنگ ، نوعی آزادی عمل به همراه داردکه بسیار لذتبخش است و برای بافنده هم جذابیت به همراه دارد.
او که گران‌شدن مواداولیه بافت عروسک را یکی از مشکلات بافندگان می‌داند، ادامه می‌دهد: گرانی مواداولیه باعث می‌شود قیمت خود عروسک هم برای فروش بالاتر برود و مسافران تمایل کمتری به خرید پیدا کنند. هم‌اکنون قیمت یک عروسک متوسط از 30 تا 40هزارتومان است، اما عروسک‌های بزرگ‌تر 150 تا
200هزارتومان هستند.
ساعی اما در پایان حرفهایش دلخوشانه میگوید: این عروسک نمادی از ماسوله است و دیدن آن در دست مسافران برای من به‌عنوان بافنده بسیار خوشحالکننده و رضایت‌بخش است.
عروسک‌بافی می‌تواند گسترش یابد
هر نوع صنایع‌دستی یا کار انفرادی می‌تواند به شکلی منسجم اجرا شود و سودآوری بیشتری داشته باشد. این موضوعی است که یکی از بافندگان عروسک اهل ماسوله بر آن تأکید دارد و به همشهری میگوید: در ماسوله افراد زیادی عروسک‌بافی می‌کنند، البته هر فردی انفرادی محصول خودش را تولید می‌کند و می‌فروشد. این هنر می‌تواند به‌عنوان یک شغل برای کسب درآمد هم رشد کند. یکی از راه‌هایی که می‌تواند موجب این امر شود، ایجاد کارگاه‌های عروسک‌بافی است که در آن افراد در کنار هم کار و محصولات بیشتری را ارائه کنند.
عاطفه شانی با بیان اینکه مهم است بازاری برای ارائه محصول به شکلی گسترده‌تر در اختیار بافندگان باشد، میافزاید: وقتی این عروسک به‌عنوان یک برند مطرح شود و ماسوله تولیدکننده انحصاری عروسک باشد، فروش محصول هم موفقیت بیشتری خواهد داشت.
وی درباره اینکه به‌عنوان بافنده چه حسی به این هنر دارد؟ میگوید: بافتن عروسک به جز مسائل اقتصادی، بسیار لذتبخش است چون متعلق به‌خود ماسوله بوده و ماندگارشدن آنها برای بافندگان اهل ماسوله ارزش معنوی خیلی زیادی دارد. عروسک‌های بافتنی در شهرهای دیگری هم ممکن است بافته شوند، اما عروسک‌های ماسوله شیوه بافت خاص خودش را دارد و طرحی که زنان اینجا می‌زنند و حتی نوع نخ و پشم آن متفاوت است و همین ویژگی‌هاست که این نوع عروسک را ارزشمند می‌کند.
هنری 25ساله
ماسوله به‌عنوان یکی از مناطق قدیمی گیلان همواره به‌خاطر معماری و فرهنگ جذابش مشهور بوده است، با این حال عروسک‌بافی نشان داد در دل چنین منطقه کهنسالی، امکان شکوفایی کارهای جدید همچنان وجود دارد؛ موضوعی که از خلاقیت مردم این منطقه نشأت گرفته است.
سرپرست پایگاه ملی-پژوهشی ماسوله درباره سابقه بافت عروسک در ماسوله به همشهری میگوید: بافت عروسک در ماسوله از حدود 25سال قبل آغاز شده است. این عروسک‌ها که به آنها دست و پا جدا گفته می‌شد، الگوی اولیه ساده‌ای داشت و در ابتدا به شکل عروسک‌های دختر و پسر دوقلو بافته می‌شد، اما پس از استقبال گسترده گردشگران از این عروسک‌ها، جزئیاتی به آنها اضافه شد و نوع بافت و لباس و چهره آنها به مرور تغییر کرد و بسیار متنوع شد. محمد سنایی با بیان اینکه هم‌اکنون این عروسک‌ها در ماسوله به‌دست زنان منطقه و در کنار دیگر انواع، بافته می‌شود، میافزاید: بعضی از بافندگان به شکل دستبافت و بعضی به شکل ماشینی این هنر را ادامه می‌دهند. هم‌اکنون حدود 30نفر در ماسوله به شکل رسمی مشغول بافت عروسک هستند اما در بیشتر خانهها زنان عروسک‌بافی را انجام می‌دهند و به شکل موردی در این زمینه فعال هستند. وی درباره اهمیت ثبت ملی این عروسک‌ها نیز میگوید: ثبت ملی عروسک‌های ماسوله به‌عنوان میراث ناملموس این منطقه بسیار ارزشمند است. هر اقدامی در این زمینه می‌تواند این هنر را زنده نگه دارد، به علاوه معرفی و اقبال بیشتر گردشگران برای خرید عروسک، در کنار سود اقتصادی برای منطقه، بافنده را هم ترغیب می‌کند به این هنر ادامه دهد و آن را زنده نگه دارد. سرپرست پایگاه ملی-پژوهشی ماسوله ادامه می‌دهد: در این زمینه برندسازی این عروسک بسیار مهم است، الان خود عنوان عروسک ماسوله نماینده این محصول است و ثبت ملی هم می‌تواند این برند را قانونی کرده و به آن وجهه بیشتری ببخشد. سنایی با اشاره به اهمیت ثبت ملی دیگر میراث ماسوله میگوید: به علاوه از آنجا موضوع ثبت جهانی منظر شهر ماسوله نیز دنبال می‌شود، ثبت ملی دیگر نمادهای فرهنگی منطقه می‌تواند به‌عنوان نقطه قوت پرونده ثبت جهانی مورد توجه قرار گیرد.
شاید در نگاه نخست عروسک‌ها اهمیت چندانی نداشته باشند، اما دست‌کم عروسک‌های ماسوله توانستهاند نه‌تنها به‌عنوان بازیچه‌ای بومی، کودکان را با فرهنگ و هنر آشنا کنند، بلکه موفق شده‌اند جای خود را در بازار شهری تاریخی باز کنند و به‌عنوان محصولی سنتی اما جدید از مرزهای ایران بگذرند و به‌عنوان سوغات ماسوله اهمیت یابند. حمایت و شناخت از چنین محصولاتی ضامن بقای جوامع محلی است؛ جوامعی که رونق اقتصادی خود را با داشتههایشان تامین می‌کنند و در این مسیر تنها باید از سوی مسئولان بیشتر جدی گرفته شوند.
مکث
اهمیت ثبت ملی
اهمیت ثبت ملی آثار تاریخی به‌عنوان بناهایی شاخص و در معرض توجه، شاید بر کسی پوشیده نباشد، اما آثار ناملموس و کمتر شناخته‌شده در واقع آن چیزی هستند که به چنین توجه و رتبههایی بیشتر نیاز دارند.
معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی میراث فرهنگی گیلان به همشهری میگوید: نخستین کاری که ثبت یک میراث ملموس یا ناملموس می‌تواند انجام دهد، این است که اهمیت آن میراث را در جوامع محلی نشان می‌دهد و مردم را از ارزشمند‌بودن آنچه دارند و لزوم حفاظت از آن، آگاه می‌سازد. گرچه ماسوله صنایع‌دستی چرمی و فلزی جالب‌توجهی دارد، اما یکی از جدیدترین دست‌سازه‌های مردم این منطقه عروسک‌های بافتنی است که گردشگران بسیار به آن اقبال نشان داده‌اند.
فرزاد رشیدی با بیان اینکه اگر این عروسک‌ها بخواهند ثبت شوند توجه گردشگران به این میراث جلب خواهد شد، ادامه می‌دهد: همین توجه باعث خرید صنایع‌دستی و ایجاد اشتغال بیشتر در ماسوله خواهد شد. وی با بیان اینکه گیلان جز عروسکهایی که در ماسوله بافته می‌شود، انواع دیگری از عروسک هم در شهرهای مختلف دارد، میافزاید: همه این عروسک‌ها می‌توانند ثبت شده و به‌عنوان سمبلی از فرهنگ و آیین‌های منطقه معرفی شوند. عروسک‌های «ورزا مشته» و «جارو گیشه» از دیگر دست‌سازه‌های استان هستند که با فرهنگ کشت‌وکار استان پیوند کهنی دارد که با کمی تغییر می‌توانند به گردشگران ارائه شده و فرهنگ گیلان را با خود به دیگر نقاط ایران و جهان ببرند. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که گردشگران هم علاقه دارند چیزی را به‌عنوان سوغات خریداری کنند که گوشه‌ای از فرهنگ آن منطقه را در خود داشته باشد.
در همینه زمینه :
