دوربین در جایگاه منتقد

یاور یگانه - روزنامه‌نگار

پیش از نمایشگاه «انقلاب؛ پوشه ســوم»، 2نمایشگاه دیگر به نام‌های «ولیعصر؛ پوشه اول» و «شریعتی؛ پوشه دوم» در سال‌های 1397و 1398 برگزار شده بودند. این سه نمایشگاه را باید ادامه منطقی یکدیگر و کوششی برای ارائه ثبت تصویر تهران از خلال زندگی روزمره دانست. خیابان ولیعصر به‌عنوان بلندترین خیابان درختکاری ‌شده تهران و بلندترین خیابان خاورمیانه و همینطور خیابان شریعتی به‌عنوان یکی از طولانی‌ترین خیابان‌های پایتخت، سال‌ها نه فقط محل تردد افراد و خودروها بلکه برای سالیان متمادی بافت جدایی‌ناپذیر زندگی آدم‌ها بوده‌اند. ساختمان‌های این خیابان‌ها و جزئیاتی همچون درها و پنجره‌ها و سردرها و کاشی‌ها و... صرفا اشیایی کاربردی نیستند و آنها را باید به مثابه دال‌هایی درنظر گرفت که در ذهن هر عابری مدلولی را یادآور می‌شوند. البته، این پروژه تنها به بناها یا به‌طور کلی کالبد شهر توجه ندارد و شهر را در نسبتش با آدم‌ها می‌بیند و تعریف می‌کند؛ آدم‌هایی که در این شهر به دنیا می‌آیند، زندگی می‌کنند، می‌روند و به شهر جان می‌دهند. در ادامه، مروری بر ولیعصر؛ پوشه اول و شریعتی؛ پوشه دوم داشته‌ایم تا با هدف این پروژه تجسمی بیشتر آشنا شویم.

ولیعصر؛ پوشه اول

در نمایشگاه ولیعصر؛ پوشه اول، آثار ۱۷ عکاس از خیابان ولیعصر در سه گالری «آریا»، «آبتین» و «ag» - که هر سه در راستای خیابان ولیعصر هستند - در سال 1397به نمایش درآمد. رامیار منوچهرزاده - طراح و سرپرست گروه این نمایشگاه - در بخشی از اســـتیتمنت ولیعصر؛ پوشه اول نوشـــته بود: «ولیعصر؛ پوشه اول نخستین ارائه‌ هماهنگ از پروژه‌ای آموزشی و پژوهشی برای شناخت بهتر شهر تهران است. این پروژه، نگاهی متفاوت نسبت به «عکاسی» دارد و در جست‌وجوی زبانی نو برای بیان و روایت پیچیدگی‌های شهری بر بستر ظرفیت‌ها و جذابیت‌های هنرهای تصویری است. چگونه می‌شود هنرمند را از دل درگیری خلاق با زندگی روزمره نسبت به رویدادها و فضاهای کلانشهری حساس کرد تا از درون خودش به تاریخ و جغرافیای شهر پل بزند و این تجربه را با دیگران سهیم شود؟» به‌گفته منوچهرزاده، این نمایشگاه برآمده از یک دوره آموزشی بوده که در دو ترم ۱۷ نفر برای این کار انتخاب شدند. در ترم اول، افرادی که کارهایی مرتبط با خیابان ولیعصر و مطالعات شهری انجام داده بودند نیز به برگزارکنندگان این نمایشگاه پیوستند. منوچهرزاده درباره مدیوم و فرم آثار ارائه شده در این نمایشگاه گفته بود: «این افراد مجاز بودند با هر مدیوم و شکلی که به تصویر مرتبط باشد کار خود را در این زمینه انجام بدهند؛ بستر کار ما فاین‌آرت است و لزوما مستند نیست و آثار حالت چیدمانی و اینستالیشن دارد، اما بخشی از کار هم به مستند فضا برمی‌گردد.»
منوچهرزاده که خود عکاس است، علت انتخاب خیابان ولیعصر را برای این پروژه چنین توضیح داده بود؛ «خیابان ولیعصر یک قاعده و نسبتی با کل شهر دارد و تمامیت و بافت‌های مختلف تهران را نشان می‌دهد. این خیابان آنقدر جذابیت و عمومیت داشت که یک‌بار دیگر به آن نگاه ویژه داشته باشیم.» این نمایشگاه صرفا ثبت عکاسانه خیابان ولیعصر نبود. در عکس‌های به نمایش درآمده از خیابان ولیعصر عکاس، دوربینش را وسیله نقد و اندیشیدن قرار می‌دهد. دوربین به مثابه نقاد یا متفکر به شهر می‌نگرد و توجه بیننده را به چیزهایی جلب می‌کند که از فرط مرئی بودن از نظرها دور شده‌اند.

شریعتی؛ پوشه دوم

شریعتی؛ پوشه دوم، دومین پروژه این مجموعه سه‌گانه شهری، با نمایش آثار ۲۴ هنرمند در سال1398 در 2 گالری آریا و دیلمان به نمایش درآمد. همچون نمایشگاه ولیعصر، آثار این نمایشگاه هم از دل فضایی آموزش بیرون آمده بود. یکی از ویژگی‌های جالب این پروژه این است که عکاسان را برای تهیه عکس‌هایی منطبق با هدف پروژه آموزش می‌دهد. رامیار منوچهرزاده در توضیح این فعالیت هنری نوشته بود؛ «جاده قدیم تهران که در قبل از انقلاب به آن کورش گفته می‌شد پس از انقلاب (با توجه به فضای حسینیه ارشاد و سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی) به خیابان دکتر شریعتی تغییر نام داد؛ طولی ۱۲ کیلومتری که مرکز تهران را به شمال تهران پیوند می‌دهد. 
خیابان شریعتی برخلاف دیگر شاهراه‌های تهران کمتر مورد توجه عموم مردم و کارشناسان قرار گرفته است که البته این نکته سختی کار را دوچندان می‌کرد. تلاش بر آن بود تا برخلاف پروژه ولیعصر، تمرکز هنرمندان فقط بر پوشش تصویری و استفاده از تصاویر صرف نباشد و این بدان معنا بود که این خیابان از زوایای مختلف و در مدیوم‌های مختلفی به نمایش دربیاید؛ تجربه‌ای بدیع و متفاوت که ما را در مسیر جدیدی قرار می‌داد که شکل‌گیری و ارائه آن مستلزم زمان و تمرکز بسیار بالاتری بود. تجربه نمایش فضاهای چیدمانی وسیع، ویدئوآرت، عکاسی، طراحی سازه‌های بینارشته‌ای و صدا در کنار اشکال ارائه متفاوت ما را در موقعیت پیچیده‌تری در نسبت با نمایشگاه قبلی قرار می‌داد. بی‌شک، لذت تجربه‌های جدید و مشترک یکساله یک تیم بزرگ و استمرار در آن با حمایت‌های آموزشگاه آریا به‌عنوان پایگاه فعالیت‌های هنری و گالری دیلمان به‌عنوان یکی از همراهان این دوره و حمایت مجموعه زیبان به‌عنوان حامی مالی به‌دست نمی‌آمد.» مکان‌های مشهور خیابان شریعتی همچون حسینیه ارشاد که هویت جمعی چند نسل از ایرانی‌ها را شکل داده در این پروژه به تصویر کشیده شدند.