پرونده حفظ باغ‌ها روی میز اعضای ادوار شورا

 موضوع حفظ باغ‌ها تهران آنقدر اهمیت دارد که مدیران شهری دوره‌های مختلف را بدون درنظر گرفتن گرایش‌های سیاسی و حزبی، دور هم جمع کنند. باغ‌ها ازجمله ارزشمندترین ذخیرگاه‌های سبز پایتخت به‌حساب می‌آیند و اگر راهکارهایی برای تشویق مالکان و جریمه‌های سنگین برای کسانی که تیشه به ریشه درختان می‌زنند تا منافع شخصی خود را تامین کنند، درنظر گرفته نشود، قطع به یقین ریشه باغ‌ها باقیمانده تهران خشک می‌شود. به گزارش همشهری،‌همین مسئله سبب شد با حضور اعضای شورای شهر تهران از ادوار دوم تا ششم، نشست هم‌اندیشی «اصلاحیه پیشنهادی دستورالعمل ماده14 قانون زمین شهری پیوست سوم طرح جامع شهر تهران» با موضوع باغ‌ها تهران برگزار شود.

در ابتدای این جلسه نیز مهدی چمران هدف از برگزاری نشست را بررسی راهکارهای حفظ باغ‌ها و فضای سبز و درختان در شهر برشمرد و بر این نکته که باید با سیاست‌های تشویقی، افراد ترغیب به گسترش فضای سبز شوند تأکید کرد. او با اشاره به تلاش مسئولان در هر دوره‌ای برای نیل به این هدف گفت: «اولین اقدام در دهه40 صورت گرفت. هرچند قانون تصویبی نواقصی داشت اما با همان شرایط قانون به اجرا درآمد تا اینکه پیروزی انقلاب اسلامی در سال58 منتج به تصویب قانون حفظ و گسترش فضای سبز شد که این امر از نخستین موضوعاتی بود که در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد. البته قوانین دیگری نظیر کمیسیون ماده12 نیز اضافه شد تا اینکه در دومین دوره شورای شهر تهران بررسی و تجدید نظر قانون باغ‌ها را در دستور کار قرار دادیم. این امر منتج به مصوبه‌ای شد که در شورای‌عالی شهر‌سازی‌ اصلاح شد و به تصویب رسید. هرچند در سال97 اعضای شورای پنجم به‌واسطه اینکه این قانون سبب از بین رفتن باغ‌ها شده، مقررات دیگری تنظیم کردند که در شورای‌عالی شهرسازی به تصویب رسید و هنوز هم پس‌لرزه‌هایش باقی است. به هر روی نتیجه این قوانین به حفظ باغ‌ها منتج نشده؛ در حالی‌که تهران زمانی به‌واسطه باغ‌ها و هوای پاکش مقصد بسیاری از افراد بوده و امروزه در این شهر به جای طراوت و شادابی ساختمان‌های ناهمگون و نامتوازن سبز شده است.» به‌گفته او قانون سال82 محسنات بسیاری داشت اما بد اجرا شد و بد اجراکردن به‌ معنای قانون بد نیست؛ «ما در همان سال‌ها قاطع در مقابل تخلفات ایستاده بودیم.» چمران در ادامه به لغو مصوبه برج‌باغ‌ها در دوره پیشین شورا اشاره کرد و توضیح داد: «اعضای شورای پنجم، قانون اول را ملغی کردند، اما دیدیم قانون دوم که به تصویب رسید اجرا نشد. به این ترتیب در سال99 هیچ پرونده‌ای پروانه ساخت نگرفت و در سال98 نیز تنها 2پرونده درخواست صدور پروانه ساخت داشتند. اما در ملاقات‌های مردمی مدام یکی از درخواست‌ها این است که قوانین اخیر اجازه نوسازی خانه‌هایشان را از آنان گرفته است. گرچه ما منافع کل شهر و همه مردم پایتخت را ارجحیت می‌دهیم اما در این مسیر نباید به کسی ظلم شود، به‌ویژه وقتی کسی جایی را خریده باشد که حال با این قوانین اجازه هیچ کاری به او نمی‌دهیم.»

لزوم تسری نگاه تقدس‌گرایانه به درخت

رئیس فعلی شورای شهر تهران با بیان اینکه باید برای حفظ باغ‌ها به یک نتیجه واحد برسیم، افزود: «باید به قانونی برسیم که احساسی نباشد، ضمانت اجرایی داشته باشد و در عین حال به درختان آسیبی نرسد. همچنان که ماده12سابق احساسی بود و اجرایی نشد. اگر بتوانیم به این نتیجه برسیم دستاورد ارزشمندی خواهد بود. باید قوانینی تصویب کنیم که افراد نگاهشان به درخت و درختکاری نگاهی تقدس‌گرایانه باشد. سال‌های قبل این نگاه در بین مردم وجود داشت، اما امروز متأسفانه برخی درخت را به چشم دشمن نگاه می‌کنند و سعی در خشکاندن آن دارند. باید مشوق مردم در کاشت درخت باشیم نه در خشکاندن و نابودکردن آن. درختان موجود در شهر را همین مردم کاشته و حفظ کرده‌اند نه دولت‌ها. پس می‌توانیم دوباره این نگاه را تسری دهیم؛ همان نگاهی که حتی موجب وقف درخت مثمر می‌شد.»
 عضو هیأت‌رئیسه شورای اسلامی شهر تهران نیز در این خصوص گفت: «امروز با 2 تجربه متفاوت برج‌باغ و خانه‌باغ در مواجهه با موضوع حفظ باغ‌ها در شهر تهران روبه‌رو هستیم. در این تجربیات متفاوت حقوق مالکان و صیانت از باغ‌ها تهران استیفا نمی‌شود. در شورای ششم شهر تهران به این نتیجه رسیدیم باید تغییراتی در این قانون ایجاد شود تا 2 مولفه حقوق مردم و حفظ باغ‌ها در آن رعایت شود.»
جعفر بندی شربیانی اضافه کرد: «موضوعی که در این جلسه هم‌اندیشی قابل بررسی است، به موضوع تملک باغ‌ها توسط شهرداری تهران برمی‌گردد. سؤال این است که آیا شهرداری توان تملک باغ‌ها شهر تهران را دارد یا خیر. یکی دیگر از مباحثی که در شورای پنجم شهر تهران روی آن کار شد، حق انتقال توسعه در موضوع باغ‌ها بود. این مسئله در کنار چگونگی ساخت‌وساز با حفظ وضعیت باغ‌ها، باید بررسی شود.»

وجود اشکال اساسی در آیین‌نامه نحوه تشخیص باغ‌ها
 محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای پنجم شهر تهران

نام مصوبه موسوم به برج‌باغ، این نبود و با نیت خیر تصویب شد. دوستان با این تصور که مردم نسبت به درختان ذهنیت منفی دارند و مانع منافع‌شان شده این مصوبه را به تصویب رساندند. در این مصوبه سطح اشغال 60درصد در باغ‌ها تبدیل به 30درصد شد تا راه بهینه‌تری برای انتفاع مالکان باشد و تا دوره پنجم نیز این روند ادامه داشت. در حالی‌که شهرداری‌های مناطق بیشترین تخلفات را اتخاذ می‌کردند و شوراهای معماری نیز طرح جامع را رعایت نمی‌کردند و این مسائل سبب شد تا به هیچ‌کدام از اهداف تعیین‌شده نرسند. در این مدت باغ‌هایی از بین رفت که درختان کهنسال داشتند؛ اینها از دست رفته و نمی‌شود منکر شد. البته بخشی از دلایل مربوط به‌ خود مصوبه بود؛ ازجمله اینکه در مورد پارکینگ فکری نکرده بودند. در این رابطه رمپ و لوپ احداث می‌کردند و اجازه 60درصد گودبرداری زیرزمین می‌دادند. اما در عمل 70درصد گودبرداری می‌شد تا بتوانند در 60درصد پارکینگ احداث کنند. قاعدتا در فرایند تامین پارکینگ، بیشترین آسیب به باغ‌ها وارد شده است.
با وجود این، اشکال اساسی را در آیین‌نامه نحوه تشخیص باغ‌ها می‌دانم. آیین‌نامه، نحوه تشخیص باغ‌ها را با 5شاخص تعیین کرده که اشکال اساسی دارد. اگر بتوانیم آن ‌را اصلاح کنیم، بسیاری از مطالباتی که مردم از نظر حق‌الناس دارند، دیده می‌شود. به‌عنوان مثال در تشخیص نوعیت باغ در دستورالعمل ماده14 عنوان شده در باغی که بنا ندارد، باید در هر 16مترمربع یک درخت باشد و در باغی که ساختمان دارد در هر 25متر، اما در این دستورالعمل برای درخت، محیط و مساحت تعیین نکرده‌اند.
اگر در شورای ششم به فکر اصلاح قانون جدید باغ‌ها هستید با مقاومت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو خواهید شد. مانند وقتی که اعلام شد از 400پرونده باغ‌ها 66پرونده وجود دارد که همه عوارض خود را پرداخت کرده‌اند و حقوق مکتسبه برای آن ایجاد شده است، اما هنوز موفق به احداث مستحدثات نشده‌اند و سازمان بازرسی نیز جلوی آن را گرفته است. درحالی‌که کل عوارض دریافتی باغ‌ها یک‌درصد درآمد شهرداری در 10سال نبوده است. بنابراین نمی‌توان به درآمدهای حاصل از این امر دل خوش کرد. همچنین پیگیری حق انتقال توسعه بسیار ضروری است. بحث بانک زمین نیز می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد.

 با موضوع باغ‌ها باید مانند آثار میراثی برخورد شود
 علی اعطا، عضو کمیسیون معماری و شهرسازی دوره پنجم شورا

برای حفظ باغ‌ها، شورای دوم شهر تدابیری خیرخواهانه اتخاذ کرد تا سطح اشغال کمتری برای ساخت‌وساز مورد استفاده قرار گیرد. پیوست این مصوبه اما با طرح جامع که در سال86 به تصویب رسید، سنگ بنایی شد تا امروز شاهد انبوه بناهایی در شهر باشیم که بر این اساس شکل گرفته‌اند.  در دوره پنجم دیگر مفهومی به نام باغ باقی نمانده بود و ماحصل این مصوبه این بود که نتیجه مثبتی در آن نیست و شورای پنجم این مصوبه را ملغی کرد و بعد پیشنهاد جدیدی مصوب شد که در پیوست 3طرح جامع قرار گرفت. در دوره اول تا قبل از تصویب قانون باغ‌ها در سال82 شاید فارغ از اینکه مساحت باغ چقدر است شخصی به‌عنوان مالک فقط در یک متراژ محدود حداکثر 150متر می‌توانست ساخت‌وساز کند؛ آن‌هم در دو طبقه و هرکدام 75مترمربع. اما در دوره بعد به‌گونه‌ای برخورد شد که گویی ملک باغ نیست؛ حتی یک میزانی به‌عنوان تشویقی درنظر گرفتند. از آن مقطع باغ‌های تهران به بخشی از اقتصاد ساخت‌وساز تبدیل شدند و قاعدتا 2 دوره افراط و تفریط در شیوه مواجهه با باغ‌ها را شاهد بودیم.
اگر باغ‌ها بخواهد باقی بمانند، باغ باید از ذیل اقتصاد مبتنی بر ساخت‌وساز خارج شود و انتفاع مادی مالک نباید ذیل اقتصاد ساخت‌وساز باشد، بلکه باید به‌واسطه فعالیت‌های متنوعی که در باغ انجام می‌شود تعریف شود. در موضوع باغ‌ها باید مانند آثار میراثی و ارزشمند برخورد شود، یعنی همان برخوردی که با این آثار می‌کنیم با باغ‌ها هم بکنیم.
درخصوص موضوع حق انتقال توسعه نیز معتقدم اساسا حق توسعه‌ای را نمی‌توان پیش‌فرض کرد؛ چراکه حقی برای مالکان نبوده که بخواهیم آن ‌را انتقال دهیم. در عین حال، آیین‌نامه تشخیص باغ‌ها به اصلاح  نیاز دارد. مشکل اینجاست که در رابطه با باغ‌ها مفهوم عرفی و حقوقی نه‌تنها با هم مرتبط نیست بلکه از هم دور هم می‌شوند. به عنوان مثال مواقعی که کسی زمین دارد به لحاظ عرفی باغ نیست اما به لحاظ حقوقی باغ تشخیص داده می‌شود؛ بنابراین آیین‌نامه تشخیص نیاز به اصلاح دارد.

حقوق ذی نفعان و شهروندان رویکرد اصلی شورای ششم در صیانت از باغات
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست ششمین دوره شورا

 اتخاذ راه حل های مناسب جهت اصلاح پیوست سوم طرح جامع، موضوع مهمی است که باید در مورد آن تصمیم کارشناسی گرفته شود.
طرح جامع فضای سبز شهر تهران نیز در حال آماده شدن است. این طرح در مدت حضور شورای ششم، به عنوان یکی از موضوعات کلیدی در حفظ باغات مورد توجه جدی بوده است. این طرح در دست اقدام است و با بهره گیری از یک تیم متخصص دانشگاهی تدوین طرح جامع فضای سبز به زودی نهایی خواهد شد. افکار عمومی با تصمیمی که به نفع شهر و شهروندان باشد، همراهی و ازآن استقبال خواهد کرد. خیر و صلاح شهر و تلاش برای حفظ باغات با توجه به حقوق شهروندان و ذی نفعان رویکرد شورای ششم در حفظ باغات است. یکی از مباحث مغفول مانده در باغات را مبحث  16 مقررات ملی ساختمان به حساب می‌آید. ما اگر بخواهیم فضای سبز را توسعه دهیم باید بحث آب برای فضای سبز را مورد توجه قرار دهیم آنهم در این شرایط کم آبی که با آن مواجه هستیم. برای حفظ باغات باید روند صد سال گذشته در خصوص کاهش باغات موردتوجه قرار گیرد. در جریان بررسی پلاک های ثبتی به منظور تشخیص باغ از غیر باغ، با برخی اراضی مواجه هستیم که هیچ درختی ندارد اما ملک رای باغ گرفته است.مالکان در اراضی که هیچ درختی ندارد، قطعا درخت نمی کارند و به فضای سبز نمی افزایند. از سویی افرادی هستند که یک باغ را چندین دهه حفظ کرده و زحمات زیادی را برای حفظ آن کشیده اند، اما این کار برایشان دستاوردی نداشته و پاداشی دریافت نکرده اند. باید تلاش کنیم که باغات با درختان با بن بالا و دارای ارزش اکو لوژیک،  حفظ شوند و مشوق هایی را برای حفظ این باغات درنظر بگیریم تا این باغ ها از بین نروند. در برخی موارد در قسمت محدود زمین، درخت کاشته شده اما بر اساس حد نصاب اعلام کردیم که کل زمین باغ است؛ همین موارد سبب شده که حقوق مردم ضایع شود.  حق انتقال توسعه نیز باید مد نظر قرار گیرد. اگر تصمیم به اصلاح قانون موجود نگیریم، نه تنها به توسعه فضای سبز کمک نکرده ایم بلکه فضای سبز موجود نیز دچار خسران می شود. طرح شناسنامه دار شدن باغات تهران به منظور حفظ باغات از طرح هایی بوده که تصویب و به صورت جامع و دقیق و با همکاری سازمان بوستان های شهر تهران تا پایان سال 1401 اجرا کلیه باغات تهران شناسنامه دار می شوند.تکمیل شناسنامه باغات که در صحن شورای شهر مصوب شده است؛ برغم محدودیتها و نیاز به احکام قضایی پیگیری شده و اجرای آن نقش  موثری در حفظ باغات خواهد داشت.

برای همه باغ‌ها یک نسخه نباید پیچید
حمزه شکیب، عضو دومین و سومین دوره شورای اسلامی شهر تهران

ما باید مسائل را خیلی کلان‌تر ببینیم و بعد بیاییم سراغ پلاک‌های مورد نظر. به‌طور دائم باید کل باغ‌های تهران و فضای سبز را توامان ببینیم و بعد روی آن تصمیم‌گیری کنیم. باغ‌های تهران عمدتا 2دسته هستند؛ یکی آن دسته که زمین‌هایشان باغ است و دسته دیگر که زمینشان باغ نیست و خب فردی علاقه‌مند بوده و آنجا درخت کاشته‌اند و حالا می‌خواهند آنجا را بسازند و اجازه نمی‌دهند. دسته اول هم خود نیز به 2شاخه تقسیم می‌شود؛ باغ‌هایی که دارای درختان کهنسال هستند و باغ‌هایی که امروز یک درخت هم ندارند؛ گرچه در گذشته باغ بوده‌اند. هرکدام از اینها دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند و برای همه نباید یک نسخه پیچیده شود. شورای دوم به واسطه اینکه باغ ها در معرض تخریب بود، ورود کرد؛ چراکه باغ‌ها به‌واقع در حال قلع و قمع‌شدن بود و هیچ برنامه‌ای هم برای حفاظت از آنها وجود نداشت؛ این درصورتی است که از سال 82تا 4سال اول شاید 6تا 8پرونده اقدام به اخذ پروانه کردند و در میانگین تا سال90،  116پرونده و در کل تا سال 98، 280پرونده اقدام به اخذ پروانه کردند. بهتر است تاریخ را تورق کنیم. خیلی خوب است اگر تاریخ را مرور کنیم و با نگاه کارشناسی سعی در اصلاح موارد داشته باشیم، اما متأسفانه دوستان در دوره قبل مدیریت شهری با نگاه سیاسی با مصوبه شورا در دوره دوم برخورد کردند. پیشنهاد من این است که جمیع جهات را نگاه و بعد تصمیم‌گیری کنیم.

حل موضوع باغ‌ها با منطقی بی‌حب و بغض
علیرضا جاوید، مشاور شهردار تهران

در سال 82نیت اعضای شورا در تصویب قانون باغ‌ها خیر بوده است. در قضاوت‌هایمان باید سعی کنیم از دایره انصاف خارج نشده و اینکه در مسئله باغ‌ها دچار جوزدگی نشویم؛ چراکه باغ‌ها موضوع جذابی است و فی‌نفسه بار منفی ایجاد می‌کند و خیلی در بستر منطقی و کارشناسی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. اما سؤالی که مطرح است این است که اکنون با وضع موجود بهترین تصمیم چیست؟ طی سال‌های قبل، پیش از شورای دوم نوعیت باغ یک ملک یا کاربری باغ برای یک زمین مدنظر بود که در تشخیص نوعیت باغ کمیسیون ماده 12 زمین شهری و کمیسیون ماده 7 ذیل قانون حفظ و گسترش فضای سبز رأی باغ یا غیرباغ اعلام می‌کرد. تا سال 90 یعنی قبل از ابلاغ طرح تفصیلی نیز کاربری باغ داشتیم، اما از سال 91 به بعد که طرح جامع اجرایی شد در قالب طرح تفصیلی چیزی به نام کاربری باغ نداشتیم. در املاک دارای کاربری باغ از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 82 ما اجازه می‌دادیم باغ‌ها با حداکثر 150مترمربع تراکم در 2طبقه ساخت‌وساز شوند؛   نتیجه این امر این شد که تقریبا باغ‌های شمیران همه از بین رفتند. بخشی از باغ‌های منطقه 2، 3، 4و 5 نیز شامل این امر شد.  محدودیت رو به ممنوعیت نه‌تنها به انتفاع شهر منتج نشد، بلکه فضا برای سود یک عده نیز فراهم آمد؛ افرادی که دنبال شکستن رأی باغ‌ها بودند و در نتیجه این موارد باغ‌های شمیران از بین رفت. پر واضح است وقتی رأی باغ شکسته شود، دیگر محدودیتی وجود نخواهد داشت. در این راستا شورای اسلامی شهر تهران با محوریت کمیسیون عمران، رویکرد را تغییر داد؛ اینکه محدودیت تبدیل شد به یک طبقه تشویقی نسبت به مجاور؛ یعنی نه‌تنها باغ داشتن بد به شمار نمی‌رفت، بلکه باغ داشتن یک مزیت محسوب می‌شد و این امر سبب شد که مالکان به جای انهدام باغ‌ها به حفظ آنها فکر کردند. این بود که رویکرد و زاویه نگاه تغییر داده شد. البته برخی سوءاستفاده هم کردند و استفاده نامطلوب هم از این مصوبه شد که باید مجال سوءاستفاده از این مصوبه بسته می‌شد. به هرترتیب ما نیازمند آرامش هستیم. 3سال و نیم است که ساخت‌وساز باغ‌ها با محدودیت مواجه و این زمان مناسبی است تا رابطه منطقی و درستی تبیین کنیم. باید منطقی بینابینی، بی‌حب و بغض و کارشناسانه، اقتصادی و اختصاصی ایجاد کنیم تا فضای سبز آسیب کمتری ببیند.