سواد رسانه‌ای نیاز امروز جامعه ایران

سعیده مرادی - خبرنگار

با توجه به گسترگی و تنوع رسانه‌ها در عصر جدید که به لطف تکنولوژی‌های نوین هیچ حد و مرزی هم برای ارسال و انتقال محتوای آنها به مخاطبان وجود ندارد، داشتن سواد رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. این ضرورت هم برای والدین است که وظیفه و دغدغه تربیت فرزندان را دارند و هم برای کودکان و نوجوانان تا بدون نیاز به مراقبت و امر و نهی بزرگ‌تر‌ها بتوانند پیام‌های خوب، بد، مثبت و منفی رسانه‌ها، از کارتون و فیلم و برنامه‌های تصویری گرفته تا بازی‌های رایانه‌ای را از یکدیگر تمییز دهند. با توجه به این نیاز و ضرورت، انتشارات همشهری پاییز امسال کتابی را روانه بازار کتاب کرده است که «سواد رسانه‌ای» نام دارد. این کتاب ترجمه و چکیده‌ای از یک مجموعه کتاب 5جلدی منتشر شده در آمریکاست که توسط معلمان در مدارس این کشور نیز تدریس می‌شود. در گفت‌وگو با فاطمه معین، یکی از مترجمان کتاب سواد رسانه‌ای این کتاب را بررسی کرده‌ایم.

 هدف شما از ترجمه این کتاب چه بود و می‌خواستید چه پیامی را به مخاطب منتقل کنید؟ 
ما در عصری زندگی می‌کنیم که فرزندانمان در مواجهه با رسانه‌های مختلف قرار دارند و این رسانه‌ها بدون آنکه والدین بخواهند در تربیت بچه‌ها نقش مؤثری دارند؛ یعنی امروزه در کنار پدر و مادر، رسانه عضو سومی است که در امر تربیت دخیل است. فرزندان به نوعی با رسانه‌ها زندگی می‌کنند و از آنها آموزش می‌گیرند و در نتیجه این موضوع که رسانه‌ها چه آموزش‌هایی می‌دهند، بسیار مهم است. با توجه به اهمیت این موضوع و از آنجا که سن مصرف رسانه در جامعه پایین آمده است و بچه‌ها با تهدیدها و آسیب‌های زیادی مواجه هستند، ترجمه کتاب سواد رسانه را همراه خانم مریم جعفریان انجام دادیم.

مخاطب کتاب، کودکان هستند؟
مخاطب اصلی کتاب کودکان هستند و این کتاب در مدارس خارج از کشور در قالب 5جلد و به‌عنوان واحد درسی تدریس می‌شود، اما باتوجه به اینکه محتوای این 5جلد شبیه هم بود، ما چکیده‌ای از این 5جلد را در یک کتاب جمع‌آوری کردیم. مخاطب اصلی درواقع دانش‌آموزان پایه ششم تا نهم هستند. در کتاب سواد رسانه‌ای تمرینات و آموزش‌هایی وجود دارد که بچه‌ها به جای آنکه صرفاً مصرف‌کننده باشند از خود خلاقیت نشان داده و تولید محتوا می‌کنند و در کنار آن، آسیب‌های ناشی از رسانه‌ها را بهتر می‌شناسند.

این کتاب ترجمه است، اما در مثال‌ها و تمرینات بومی‌سازی و از نمونه‌های ایرانی استفاده شده است. باتوجه به این موضوع چقدر سعی کرده‌اید که در ترجمه به متن و نوشتار اصلی کتاب وفادار بمانید؟ 
مطالب دقیقا مطالب کتاب‌های اصلی است و ما مطلب جدیدی به آن اضافه نکرده‌ایم. تنها بعضی تغییرات در برخی مثال‌ها و نمونه‌ها با هدف بومی‌سازی انجام داده‌ایم. به‌عنوان نمونه در یک مثال اسم یک همبرگر خارجی که بسیار معروف است وجود داشت که ما آن را تغییر دادیم و از اسم همبرگر داخلی استفاده کردیم. یا در یک بخش دیگر کتاب، تصویر یک بیلبورد آمریکایی وجود داشت که ما آن را تغییر دادیم و تصویر یک بیلبورد ایرانی را جایگزین کردیم. تغییرات در این سطح بود و ما سعی کردیم به‌طور کامل به متن اصلی کتاب در ترجمه وفادار بمانیم.

باتوجه به گستردگی رسانه‌ها در جامعه امروز، از تلویزیون گرفته تا انواع و اقسام شبکه‌های مجازی و حتی بازی‌های رایانه‌ای، مطالعه چنین کتاب‌هایی تا چه حد برای کودکان و والدین می‌تواند مناسب و تأثیرگذار باشد؟ 
قطعا مطالعه چنین کتاب‌هایی می‌تواند بسیار تأثیر‌گذار باشد. مهم‌ترین اصل که در این کتاب به آن توجه خاص شده، تمرین محور بودن آن است. ما در صفحات اولیه کتاب یک جدول قرار داده‌ایم که این جدول میزان استفاده مخاطب از رسانه را ارزیابی می‌کند. همچنین یکسری تمرینات را قرار داده‌ایم تا مخاطب کتاب ساعاتی را دور از رسانه سپری کند و فرصتی برای تفکر داشته باشد. در کشوری مانند آمریکا برنامه‌ای وجود دارد که از آن با عنوان روزهای خاموش یاد می‌کنند. در این روز، همه مردم رسانه‌ها را خاموش می‌کنند و به انجام کارهای مورد علاقه خود می‌پردازند؛ بنابراین نیاز است که ما هم در کشور چنین فراغت و ساعت‌های خاموشی داشته باشیم تا با دوری از رسانه‌ها یک مقدار به ذهن و روح‌مان استراحت بدهیم و بتوانیم به کارهای دیگر هم رسیدگی کنیم. متأسفانه وابستگی شدید به رسانه‌ها باعث شده که ما وقتی حتی به طبیعت یا مسافرت و تفریح می‌رویم، این دغدغه را داشته باشیم که آیا گوشی‌مان آنتن می‌دهد یا خیر یا اینترنت داریم یا نه؛ بنابراین ساعت و روز خاموشی برایمان یک نیاز واجب و ضروری است.

در فضای کتاب، تمریناتی وجود دارد که شبیه کتاب‌های مدرسه‌ای است. باتوجه به حجم تکالیف و کتاب‌های درسی دانش‌آموزان، وجود این کتاب و کتاب‌هایی از این دست می‌تواند برای آنها جذاب باشد؟ 
به اعتقاد من جذابیت این کتاب به کسی که آن را تدریس می‌کند، بستگی دارد. همچنین همراهی والدین هم بسیار تأثیرگذار است؛ چون اگر آموزش دسته‌جمعی باشد و خانواده‌ها هم حضور پررنگ داشته باشند، چنین کتاب‌هایی برای بچه‌ها لذتبخش خواهد بود. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که کودکان در میان انبوهی از رسانه‌ها قرار گرفته‌اند که اگر در این فضا به حال خود رها شوند، ممکن است آسیب‌های زیادی ببینند؛ بنابراین اگر پدر و مادرها در آموزش این کتاب و تمرینات آن کنار فرزندانشان قرار بگیرند، محتوای کتاب‌هایی از این دست می‌تواند برای آنها جذاب باشد.

قیمت روی جلد کتاب 160هزار تومان است. به‌نظر شما تعیین چنین قیمتی باعث نمی‌شود تا هرقدرهم که این کتاب مفید باشد، استقبال از آن کم شود و خانواده‌های کمتری به‌دنبال خرید این کتاب بروند؟ 
صفحات کتاب در قالب برگه‌های «A4» است و از پرینت رنگی در آن استفاده شده است که این موضوع هزینه بالایی را به همراه دارد. اگر این کتاب سیاه و سفید یا صفحات آن کوچک بود نمی‌توانست برای کودکان جذابیت داشته باشد. در اینجا همراهی خانواده‌ها بسیار مهم است؛ چون باتوجه به آموزش‌های مطلوبی که این کتاب دارد، آنها با مدیریت صحیح مخارج می‌توانند این کتاب و کتاب‌هایی از این دست را در سبد خرید خود قرار دهند؛ چون آموزش و پرورش کودکان حساسیت و اهمیت زیادی دارد و در نتیجه والدین هم باید دقت لازم را داشته باشند.