حلقه مفقوده زمان در مدیریت شهری امروز

 سولماز حسینیون| دکترای تخصصی طراحی شهری و متخصص تاب‌آوری:

دیدگاه‌های شهرسازی نوین در ایران و شکل‌گیری رشته‌های برنامه‌ریزی شهری و سایر زمینه‌های مداخله در شهرها مانند طراحی شهری، جغرافیا، مدیریت شهری و اخیرا مدیریت بحران شهری در پی تفکرات مرتبط با مدرنیسم و منشور آتن و نظریه‌های مرتبط با آنها شکل گرفتند.

دیدگاه‌های با نگرش سلسله مراتبی بالا به پایین، سلطه انسان بر محیط و تفوق آن بر سایر اجزای سکونتگاه‌ها را امری بدیهی می‌دانست. انسان نه به‌عنوان بخشی از اکوسیستم کره زمین که سلطان بلامنازع آن تلقی می‌شده و نابودی گسترده حیات نیز با این روند اجتناب‌ناپذیر بوده‌است.

از همین رو با گذشت زمان، به‌تدریج نقاط ضعف چنین دیدگاه‌ها و بروز مشکلات متعددی زیستی در شهرها و مناطق سکونتگاهی، ناکارآمدی این نظرات را هر روز بیش از دیروز نشان داد و نظریه‌پردازان و شهرسازان را متوجه ضرورت تغییر دیدگاه‌هایشان کرد. هرچند بسیاری از اقدامات انجام شده در عرصه شهرسازی امروز در کشور ما هنوز در ادامه همان نگرش‌های کهنه هستند و هر چند به ظاهر کلید واژه‌های به‌کار رفته توسط استادان و مدیران کاملا به روز و همگام با روندهای جهانی است، اما نوع اقداماتی که عملا در امر توسعه صورت می‌گیرد نشان از عدم‌تغییر ماهوی تفکرات در پس تصمیم‌ها و طرح و اجرا در شهرها و روستاهای ما هستند. بهترین گواه آن این است که با وجود خیل عظیم استادان و دانشگاه‌های متعدد، کارشناسان و مدعیان فراوان حل مسائل شهری، وضع شهرها و سکونتگاه‌های ما بهتر نشده‌اند.

معضلات قدیمی مانند آلودگی‌های هوا و منظر شهری و ترافیک و ناکارآمدی بافت‌های شهری نه‌تنها حل نشده‌اند بلکه هر روز مسائل و چالش‌های شهری در عرصه شهرها ظهور می‌یابند. به‌عبارت دیگر، تنها نام اقدامات و تصمیم‌ها عوض می‌شوند اما در حقیقت این طرح‌های متعدد از هزینه بیت‌المال تنها با خود مشکلات جدیدی را به همراه می‌آورند و تبعات طرح‌های تقلیدی و سطحی‌نگرانه که هر روز با نام‌های جدید وارداتی جلسه‌پسند بر فضای توسعه کشور تحمیل می‌شوند، بر وخامت اوضاع افزوده و می‌افزایند و بحران‌های پیش رو را محتمل‌تر و پیچیده‌تر می‌کنند. متأسفانه عدم‌تحلیل و بررسی تبعات کارها و تصمیمات گذشته به‌دلیل مسائل سلیقه‌ای و واگذاری دوباره کارها به افرادی با همان نظام‌های فکری گذشته، ما را در چرخه معیوب تولید معضلات و بحران‌های روزافزون گرفتار کرده‌است.

یکی از دلایل شکست این اقدامات به‌دلیل عدم‌تغییر ریشه‌ای نگرش تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان در عرصه‌های شهری، بی‌توجهی به عامل زمان است. توجه به زمان به این معناست که حیات و زندگی شهری یک امر صلب و یکنواخت نیست که با طرح‌های کاربری معمول و محاسبات سطح و سرانه‌های شهری یا سایرضوابط ثابت، بتوان آنها را مدیریت کرد، شهر موجود زنده‌ای است که در هر روز و هر فصل و هر زمان از سال چهره‌ای دیگر دارد. هر روز و هر هفته در شهرهای ما، اوقات و مناسبت‌های گونا‌گونی وجود دارند که سازوکار زندگی شهری، تعامل‌ها و ترددها و بارگذاری‌ها در هر لحظه و هر مکان تفاوت می‌کنند. با هر مناسبت، هر رویداد، هر واقعه یا بحران زیست‌محیطی یا انسان‌ساخت، تمامی کارکردها و تعاملات وترددهای شهری دچار اختلال‌های جدی و گاه جبران‌ناپذیر می‌شوند.

بسیاری از این اختلالات خود یک بحران بوده و اگر در ادامه یا به تبع بحران دیگری بروز کرده باشند، بحران‌های پیچیده‌ای ایجاد می‌کنند که مدیریت آنها کاری بس دشوار و هزینه‌بر است که متأسفانه اکثرا به بهای جان ایرانیان وفداکاری شهروندانی تمام می‌شوند که با فدا کردن جان خود، به عبور از این بحران‌ها کمک می‌کنند. هنوز ماجرای پلاسکو را فراموش نکرده‌ایم. اگر دیدگاه‌های مدیریت شهری و متخصصین شهری تغییر نکند با مسائل و بحران بیشتر و از میان رفتن جان و مال شهروندان مواجه خواهیم بود. شهر تهران با تمام معضلات و پیچیدگی‌هایی که دارد، در بازه‌های زمانی مختلف میزبان رویدادها و وقایع مختلف است، گاهی به استقبال نوروز می‌رویم، گاه ماه مهر و آغاز مدارس با تمام شکوه و شور برگزاری آن چهره شهرهای ما را دگرگون می‌کند.

براین مناسبت‌ها بیفزایید، نمایشگاه‌های متعدد در بخش‌های مختلف شهر که جاذب بازدیدکنندگانی از سراسر کشور و جمعیت و تردد و فعالیت در کانون‌های خاص خود هستند و بر حجم تردد و ترافیک و گره‌های این شهر می‌افزایند. امروزه تبلیغات گسترده برای جذب گردشگران خارجی و داخلی برای کسب درآمد آغاز شده‌است، آیا به‌راستی شهر تهران که سال‌هاست با نگرش‌های کهنه اداره شده و با شهرفروشی و جزئی‌نگری از ظرفیت زیست‌محیطی خود فراتر رفته و زیرساخت‌های آن پاسخگوی مسائل روزمره عادی خود نیز نیست، آمادگی مدیریت اوقات و مناسبت‌های مختلف که بارگذاری و فشارهای اضافه‌ای را که مناسبت‌ها و مراسم مختلف بر آن وارد می‌کنند را دارد؟ به‌نظر می‌رسد تغییر نگرشی جدی در بدنه شهرسازی برای اداره این کلانشهر و کشور تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در جهت آمادگی آن در برابر بحران‌های احتمالی و ارتقای ظرفیت‌های آن برای تاب‌آوری امری ضروری و قطعا هم‌اکنون نیز دیرهنگام است.