ادب از که آموختی؟

زینب رئوفی
یکی از مسائلی که درباره فرزندتان باید به آن اهمیت زیادی بدهید، آموختن مهارت‌های اجتماعی به اوست. مهارت اجتماعی به مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل‌قبولی گفته‌می شود که فرد را قادر می‌سازد با دیگران رابطه مؤثر داشته باشد. اگر فرزندتان نداند که در موقعیت‌های مختلف اجتماعی چه رفتاری باید از خود نشان بدهد هنگام حضور در اجتماع با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود، قادر به برقراری هیچ ارتباط صحیحی نخواهد بود، بین دیگران محبوبیت لازم را پیدا نخواهد کرد و آرام‌آرام از جمع افراد طرد شده و گوشه‌گیر و منزوی خواهد شد. روانشناسان معتقدند مهارت‌های اجتماعی آموختنی هستند بنابراین شما می‌توانید مهارت‌های اجتماعی را به فرزند بیاموزید تا هنگام تعاملات اجتماعی با مشکل مواجه نشود. اگر می‌خواهید فرزندتان در آینده زندگی موفقی در جامعه داشته باشد علاوه بر مهارت‌های فردی باید مهارت‌های اجتماعی را نیز به او بیاموزید.



اهمیت آموزش مهارت‌های اجتماعی

یکی از دلایل اصلی‌ای که سبب می‌شود کودکان کم‌توان محبوبیت زیادی بین دیگران نداشته نباشند و کودکان سالم تمایل زیادی به بازی، وقت‌گذرانی و صحبت کردن با آنها نداشته باشند این است که آنها مهارت‌های اجتماعی رابه خوبی یاد نگرفته‌اند.

اگر فرزند شما نتواند مهارت‌های اجتماعی لازم را یاد بگیرد نمی‌تواند دوست پیدا کند بنابر این به اجبار بیشتر اوقاتش را در تنهایی سپری می‌کند و منزوی می‌شود. انزوای اجتماعی در دوران کودکی عواقب درازمدت و جدی‌ای بر بهداشت روانی در بزرگسالی می‌گذارد.



مهارت‌های اجتماعی پایه کدام هستند؟


ارتباط چشمی

توانایی ایجاد ارتباط چشمی با دیگران هنگام گوش دادن به سخنان آنها



بیانات چهره‌ای

خندیدن و ابراز علاقه بجا


فاصله اجتماعی

دانستن اینکه در چه فاصله‌ای نسبت به فرد مقابل باید قرار بگیرد و چه موقع برقراری تماس بدنی مناسب است.


تنظیم صدا و گفتار

 تنظیم حجم صدا (میزان بلندی صدا)، زیری و بمی صدا، میزان گفتار، وضوح و محتوای آن


احوالپرسی با دیگران

آغاز ارتباط با دیگران از طریق احوالپرسی و پاسخ مناسب دادن به احوالپرسی دیگران


گفت‌وگو کردن

انجام گفت‌وگوهای محاوره‌ای متناسب سن، بیان مناسب احساسات، سؤال کردن بموقع، گوش کردن، ابراز علاقه و پاسخ دادن به پرسش دیگران


بازی و کار‌کردن با دیگران

رعایت‌کردن مقررات، مشارکت، قول‌دادن، کمک‌کردن، نوبت گرفتن، تعارف به دیگران، قدردانی، ابراز تأسف حین بازی و انجام فعالیت‌ها


جلب‌توجه یا درخواست کمک

دانستن شیوه‌های صحیح جلب‌توجه یا درخواست کمک


حل کردن تعارضات درونی

مهار پرخاشگری، کنترل خشم و عصبانیت خود، تحمل خشم دیگران، پذیرش و داشتن روحیه انتقاد


آراستگی و بهداشت

رعایت نکات بهداشتی در ظاهر


قطع نکردن صحبت دیگران

 دانستن این نکته که نباید کلام دیگران را قطع کرد و بی‌مقدمه وسط حرف آنها پرید.


 
مهم‌ترین مهارت‌های اجتماعی لازم برای کودکان


سلام کردن

 کودکان از طریق تعامل با همسالان‌شان با آنها ارتباط برقرار می‌کنند. نخستین گام در برقراری ارتباط، سلام کردن به دیگری است. ما نه‌تنها با استفاده از واژگانی مثل «سلام» و «حالت چطوره» بلکه با تغییر حالت چهره، تن صدا، ژست و فرم نشستن و ایستادن نیز با افراد دیگر ارتباط برقرار می‌کنیم. کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، ممکن است به افراد آشنای خود هم سلام نکنند. آنها ممکن است درست کنار دوست‌شان راه بروند، ولی حتی یک نگاه هم به او نکنند یا اگر حرفی می‌زنند، احتمالا تماس چشمی با او برقرار نمی‌کنند و سرشان را به زیر می‌اندازند. در مواردی، اگر سلام هم بگویند، ممکن است تن صدایشان چندان دوستانه و صمیمی نباشد. بخش غیرکلامی سلام کردن هم به اندازه بخش کلامی آن اهمیت دارد. هنگام سلام کردن مهم نیست که کودک از چه عبارت و جمله‌ای استفاده می‌کند یا با چه لحن و حالتی جمله‌اش را بیان می‌کند، مهم آن است که طوری به دیگران سلام کند که آنها از دیدنش احساس شادی و خوشحالی کنند.



پیشقدم شدن در گفت‌وگو

 بعد از سلام و احوالپرسی‌، معمولا گفت‌وگو شروع می‌شود‌. برای ورود به بحث‌، کودک باید بتواند مکالمه‌ای را آغاز کند‌، ادامه دهد و به پایان برساند. این مهارت مستلزم خوب گوش دادن و توجه کردن است. برای مثال‌، او باید اصل «رعایت نوبت» را بداند‌. گاهی کودکان موضوعی برای صحبت کردن با یکدیگر ندارند، در اینگونه موارد می‌توانند پرسشی را مطرح کنند؛ مثل «فلان کارتون را دیده‌ای؟» یا «می‌دانی در مدرسه چه اتفاقی افتاده است؟» موضوع بحث باید برای هر دو طرف جالب و جذاب باشد تا هر دو را به نوعی درگیر صحبت کند.




هر فردی ممکن است گاهی دچار سوءتفاهم و اشتباه در روابط اجتماعی خود با دیگران شود. فردی که از مهارت‌های اجتماعی بالایی برخوردار است با اعتماد به نفس کافی پا پیش می‌گذارد و بابت اشتباهش عذرخواهی می‌کند



  برای تقویت مهارت‌های اجتماعی فرزندتان

 مهارت‌های اجتماعی‌ای را که ذکر شد به آنها آموزش دهید.

هنگامی که این مهارت ها را در روابطشان به‌کار می‌گیرند آنها را مورد مشاهده قرار دهید و عملکردشان را ارزیابی کنید. برای این کار فرزندتان را هنگام تعامل با همسالان و بزرگسالان به دقت مشاهده کنید به‌طوری‌که تشخیص دهید کدام مهارت‌ها را داراست و کدام مهارت را اصلا یا به درستی انجام نمی‌دهد.

کمبودهای مهارت‌های اجتماعی او را شناسایی کنید. مهارت‌هایی که لازم است در موقعیت‌های مختلف انجام دهد اما کمتر آنها را به موقع و صحیح انجام می‌دهد.

ایرادها و اشکالاتش را نه‌ به‌گونه‌ای انتقادی بلکه به‌طور پیشنهادی به او یادآور شوید.



  چند نکته مهم در آموزش مهارت‌های اجتماعی

 آنچه فرزندتان باید انجام دهد را مشخص کرده و به او بگویید.

 هنگام آموزش بر کارهایی که باید انجام دهد تأکید کنید نه کارهایی که نباید انجام دهد.

 آنها را تا زمانی که او یاد بگیرد به‌کار ببرد تکرار کنید و برای یادگیری بهتر، آنها را با او تمرین کنید.

 برای اینکه به انجام آنچه به او آموزش می‌دهید تشویق شود در قالب بازی آنها را با او تمرین کنید.



مکالمه یکطرفه موجب خستگی و کسالت دو طرف می‌شود و ممکن است موجب قطع همین ارتباط ساده هم شود. حتی ممکن است تأثیری منفی در ذهن آن دو بگذارد و در آینده هم تمایلی برای صحبت‌کردن با هم نداشته باشند. پس گوش‌کردن مثل صحبت کردن مهم است. اگر کودک علاقه‌ای به آنچه دوستش می‌گوید، از خود نشان ندهد، ممکن است از صحبت کردن با او منصرف شود. کودکان کم توجه و پرتحرک، اغلب زمان صحبت‌کردن و گوش‌کردن را درست تشخیص نمی‌دهند.



درک احساس شنونده

 زمانی که یک گفت‌وگو آغاز می‌شود، برای حفظ و ادامه آن لازم است که گوینده به حالت‌های عاطفی شنونده‌اش توجه داشته باشد. کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، اغلب در درک احساس شنونده نیز ناتوان هستند، درحالی‌که کودک اجتماعی، سریع و راحت می‌تواند حالت‌های احساسی شنونده‌اش را بشناسد و طبقه‌بندی کند، آنگاه سخنانش را ارزیابی کند و براساس پاسخ‌هایی که از شنونده دریافت می‌کند، کلماتش را انتخاب کند و گفت‌وگو را ادامه دهد.



همدلی کردن

همدلی کردن شبیه درک گفته‌های دیگران است، با این تفاوت که شنونده باید سعی کند احساسات سایر افراد را نیز درک ‌کند. همدلی‌کردن این امکان را به فرد می‌دهد که بتواند ارتباطی واقعی با دوستانش برقرار کند؛ برای مثال، اگر دانش‌آموزی در درس ریاضی نمره 20 گرفته ولی دوستش 11شده است، بتواند شادی خود را کنترل کرده و با دوستش به ابراز همدردی بپردازد. او می‌تواند با گفتن جمله‌ای نظیر «اشکال ندارد، سعی کن در امتحان بعدی بیشتر درس بخوانی تا نمره بهتری بگیری»، او را دلداری دهد.



یافتن نقاط مشترک

 برای حفظ یک مکالمه دوستانه، توجه به نقاط مشترک هر دو طرف اهمیتی خاص دارد. این سرنخ‌ها به افراد کمک می‌کند تا تمایل بیشتری برای ادامه دوستی و دیدارهای بعدی با هم داشته باشند. بخش مهم شناخت این سرنخ‌ها، توجه به لحن و زیر و بم صدای افراد است. برای مثال هر دو از یک ویژگی آموزگارشان خوش‌شان بیاید یا به ورزش فوتبال علاقه‌مند باشند.
پیش‌بینی کردنبرای حفظ گفت‌وگو، کودک باید از قبل بتواند تأثیر گفته‌های خود را بر شنونده پیش‌بینی کند و افکار شنونده را درنظر داشته باشد؛ برای مثال، اگر احساس می‌کند که جمله‌اش می‌تواند موجب ناراحتی، آزردگی، خشم یا اندوه شنونده شود، شیوه بیان کلمات یا جملات خود را تغییر دهد. افراد غیراجتماعی معمولا توجهی به این نکته ندارند و قادر نیستند کلام خود را تغییر دهند.


در مورد آنچه قصد دارند بگویند، کمی فکر می‌کنند و آنگاه به زبان می‌آورند؛ برای مثال، وقتی کودکان و نوجوانان در حال صحبت درباره تیم ورزشی مورد علاقه‌شان هستند و از این گفت‌وگوی خود لذت می‌برند، بدیهی است اگر یک نفر به آنها بگوید «هفته دیگر امتحان ریاضی داریم، آیا شما تمرین کرده‌اید؟» خوش‌شان نخواهد آمد و او را طرد خواهند کرد.
شیوه حل مسئلهبخش دیگری از مهارت اجتماعی افراد مربوط به تشخیص درست اختلاف‌ها و مسائل بین افراد است. گاهی ممکن است فردی با گفته‌های شما موافق نباشد و از شنیدن سخنان شما خشمگین شود و شروع به پرخاشگری و تندی با شما کند، در اینگونه موارد چگونگی پاسخ‌دهی شما به حالات عاطفی شنونده، تأثیر زیادی بر روند گفت‌وگو دارد. افرادی که توانایی درک اختلاف ضمن گفت‌وگو را ندارند، معمولا دچار ضعف ارتباطی هستند. آنها خیلی زود عصبانی می‌شوند و ممکن است از صحبت کردن با شنونده تا مدت‌ها صرف‌نظر کنند.
اختلاف داشتن با دیگران اجتناب‌ناپذیر است و اغلب برای شفاف‌سازی‌ موضوع باید به گفت‌وگو پرداخت. برای یک مکالمه و گفت‌وگوی دو طرفه و حفظ روابط دوستی نیاز به برنده شدن یکطرفه نیست  بلکه باید هر دوطرف از مکالمه برنده بیرون بیایند.



عذرخواهی کردن

هر فردی ممکن است گاهی دچار سوءتفاهم و اشتباه در روابط اجتماعی خود با دیگران شود. فردی که از مهارت‌های اجتماعی بالایی برخوردار است با اعتماد به نفس کافی پا پیش می‌گذارد و بابت اشتباهش عذرخواهی می‌کند. با این شیوه پسندیده، او سریع و آسان می‌تواند رفتارش را تصحیح کند. افرادی که در مهارت‌های اجتماعی ضعیف هستند، هنگام بیان عذرخواهی دچار دردسر می‌شوند و دست و پای خود را گم می‌کنند. آنها می‌ترسند که دیگران آنها را احمق بدانند درحالی‌که مردم معمولا برای کسی که بابت اشتباه خود عذرخواهی می‌کند، احترام و ارزش بیشتری قائل هستند.