محدودیت‌های کشتیرانی ایران جدید نیست

این‌بار فضای مجازی با خبر داغ ممنوعیت ورود کشتی‌های ایرانی به بنادر چین و هند سرگرم شده است؛ خبری که ریشه در واقعیت دارد، اما آنگونه که چهره‌های شاخص فعال در کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی می‌گویند، همه واقعیت نیست.
به گزارش همشهری، تحریم‌ها همانگونه که نظام بانکی ایران را به تافته جدابافته از نظام مالی بین‌المللی تبدیل کرده، صنعت کشتیرانی ما را نیز مشمول محدودیت‌های سختگیرانه‌ای کرده که از یک‌سو هزینه فعالیت آن را بالا می‌برد و از سوی دیگر امکان بهره‌برداری از ظرفیت‌های ناوگان دریایی کشور را به حداقل می‌رساند. اما این محدودیت‌ها همگی از سال‌های نخست تحریم وجود داشته و به‌جز لغو مقطعی برخی از آنها در دوره اجرای برجام، هیچ تغییر بزرگی در آنها ایجاد نشده است.

بنادر هند روی کشتی‌های ایران بسته شدند؟
دو روز است که در خبری به نقل از یک عضو هیأت‌مدیره انجمن توسعه دریامحور، گفته می‌شود مهم‌ترین بندر کانتینری هند به روی کشتی‌های ایرانی بسته شده و همین خبر در فضای مجازی با اطلاق به همه بنادر هند در حال گردش است. ملک‌رضا ملک‌پور می‌گوید: شرکت آدانی، به‌عنوان بزرگ‌ترین اپراتور بندری کشور در اطلاعیه‌‌ای اعلام کرده است که از 15نوامبر ورود محموله‌های کانتینری ایران، افغانستان و پاکستان به بنادر زیرمجموعه این اپراتور ممنوع است. جدا از اینکه اگر ممنوعیت این اپراتور واقعیت محض باشد، بازهم کشتی‌های ایرانی قادر به حضور در بسیاری از بنادر هند خواهند بود، پیگیری حقیقت این ماجرا از انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته، حاکی از این است که این محدودیت براساس یک اقدام متعارف بین‌المللی وضع شده و به این معنا نیست که ما اجازه تردد به این بنادر را نداریم.
مسعود پل‌مه، دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند که تحریم جدیدی علیه کشتیرانی  ایران وضع نشده و ممنوعیت اعلام‌شده از سوی اپراتور بندر موندرای هند نیز فقط مشمول محموله‌های ترانزیتی است که از مبدأ افغانستان و مسیر ایران به هند می‌رسد و با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی، هرگونه اختلاف رویه در این خصوص برطرف‌شدنی است. او می‌گوید: اعمال این محدودیت نیز بعد از کشف مواد‌مخدر در یکی از کانتینرهای ترانزیتی از مبدأ افغانستان که از مسیر ایران به هند ترانزیت شده بود رخ داد که یک اقدام متعارف بین‌المللی برای مقابله با اشاعه مواد‌مخدر است و اگر در بنادر ایران نیز این اتفاق رخ‌ می‌داد، امکان اعمال محدودیت بر خط کشتیرانی حامل کالا یا کشورهای دخیل در ترانزیت این کالا تا زمان روشن‌شدن ابعاد ماجرا وجود داشت.

بنادر چینی‌، ایران را جواب کردند؟
صنعت حمل‌ونقل دریایی سال‌هاست که بنا به محدودیت‌های ظالمانه تحریم‌ها، از حضور در برخی بنادر جهان محروم است؛ اما این محرومیت‌ها هم به ‌معنای وقفه در کشتیرانی ایران نیست و فعالیت آن با همه سختی‌ها ادامه دارد. شاید اگر تحریم‌های شدید علیه حمل‌ونقل دریایی ایران وضع نمی‌شد، ناوگان بزرگ کشتی‌ها و نفتکش‌های غول‌پیکر ایران می‌توانستند فعالیت پررنگی در حمل‌ونقل دریایی جهان داشته‌ باشند و ازنظر استانداردهای دریایی و وضعیت ناوگان نیز به‌روز و مدرن بمانند؛ اما حقیقت این است که دایره همکاری خارجی در حمل‌ونقل دریایی با ایران از سال‌ها پیش تنگ شده و خبرهایی که گاه و بی‌گاه در این حوزه منتشر می‌شود برای فعالان صنعت حمل‌ونقل دریایی اتفاق جدیدی نیست.
پیش از اینکه خبر ممنوعیت ورود کشتی‌های ایرانی به بنادر هند داغ شود، بسته‌شدن بنادر چینی به روی کشتیرانی ایران و تغییر کارمزد این بنادر برای کالاهای ایرانی داغ شده بود؛ اما این خبر نیز مانند خبر اول همه واقعیت نیست. طبق اظهارات دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته، حدود 6‌ماه قبل مشکلاتی فنی بین پورت اپراتورهای بخش خصوصی در یکی از بنادر چین و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران پیش آمد و این بندر از پهلوگیری کشتی‌های ایرانی ممانعت کرد، اما بنادر دیگری برای تبادل کالا با ایران اختصاص یافت. پل مه می‌گوید: از این تاریخ به بعد هیچ اتفاق جدیدی در بنادر چین رخ نداده و کشتی‌های ما با استفاده از بنادر ترانشیپی در چین مأموریت خود را انجام می‌دهند. البته او بر این نکته نیز در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند که فعالیت کشتیرانی ایران به‌واسطه تحریم‌های اولیه، ثانویه و تحریم دلار با محدودیت‌ها زیادی روبه‌روست و تعداد بنادری که به آنها سفر می‌کنیم نیز نسبت به آنچه می‌توانست باشد، کم است؛ اما این اتفاقات هیچ‌کدام جدید نیست و کشتی‌های ایرانی در اغلب بنادری که خارج از چارچوب تحریم به آنها تردد می‌کردند، همچنان پهلوگیری می‌کنند.

کشتی‌های خارجی به بنادر ایران می‌آیند؟
اساس تحریم‌های کشتیرانی سال‌هاست که تغییر محسوسی نکرده، چراکه از همان اول به‌واسطه تأثیری که بر فعالیت لاینرهای مطرح بین‌المللی داشت، به اعمال محدودیت حداکثری علیه ایران منجر شد. دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران می‌گوید: در نخستین تحریم‌هایی که علیه تجارت دریایی ایران وضع شد، 22لاینر بزرگ جهان با بنادر ایران قطع رابطه کردند و به بندر جبل‌علی رفتند که به هاب تجارت دریایی منطقه تبدیل شد.
پل‌مه با اشاره به تغییر‌نکردن تحریم‌های دریایی می‌افزاید: بسیاری از آن 22لاینر بعد از برطرف‌شدن تحریم‌ها در دوره اجرای برجام به بنادر ایران برگشتند؛ اما وقتی دوباره تحریم‌های آمریکا با دستور جدید ترامپ برگشت، خطوط کشتیرانی بین‌المللی نیز طبق همان قاعده قبلی به‌واسطه تعامل گسترده‌ای که با آمریکا داشتند و همچنین به‌دلیل محدودیت در ترنس‌اکشن‌های ارزی که بر پایه دلار است، خواسته یا ناخواسته ناچار شدند فعالیت‌های تجاری خود را با ایران محدود و قطع کنند و مقصد نهایی برای حمل کالا از و به ایران را به امارات تغییر دهند. در این شرایط کالاهای وارداتی ایران که توسط لاینرهای بین‌المللی حمل می‌شوند در بنادر امارات تخلیه شده و از آنجا با کشتی‌های فیدر که بسیاری از آنها ایرانی هستند به بنادر کشور حمل خواهد شد. عکس این قضیه نیز برای آن دسته از کالاهای صادراتی رخ می‌دهد که قرار است با خطوط کشتیرانی بین‌المللی به مقصد حمل شوند و باید اول توسط فیدرها به امارات و به‌خصوص بندر جبل‌علی انتقال یابند. در این روند، جدا از اینکه بنادر ایران از درآمدهای تجارت خارجی محروم می‌شوند، حداقل یک هزینه تخلیه و بارگیری مضاعف و یک هزینه حمل با فیدر به کالاهای ایرانی تحمیل می‌شود که هم روی قیمت نهایی کالا مؤثر است و هم کیفیت و زمان تحویل کالا را متأثر می‌کند.