جهان همدلی

سمیرا رحیمی- روزنامه‌نگار

بیش از پنج‌میلیون نفر در سرتاسر جهان به‌دلیل ابتلا به کووید-19جان خود را از دست داده‌اند. در کمتر از 2سال، میلیون‌ها انسان، عزیزان خود را از دست دادند و به لطف همه‌گیری مجبور به تحمل فشار روانی شدید ناشی از اندوه و غم از دست دادن عزیزان و مواجهه با مرگ شدند. علاوه بر این، تعطیلی کسب‌وکارها و قرنطینه‌های طولانی‌مدت به‌ویژه در کشورهای فقیر، انسان‌ها را از نظر اقتصادی هم تحت فشار قرار داد و بسیاری از خانواده‌های محتاج در این دوران محتاج‌تر شدند.
اگرچه تعدادی از دولت‌ها به‌ویژه در کشورهای ثروتمندی مانند آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی به محض آغاز اعمال محدودیت برای کسب‌وکارها حمایت مالی را از شهروندان خود آغاز کردند، اما جمعیت در کشورهای متوسط و فقیر با چالش‌های اقتصادی متعددی مواجه شدند. در کنار این چالش‌ها معضلاتی مانند بازماندن کودکان از تحصیل، افزایش شکاف جنسیتی و شکاف میان ثروتمند و فقیر و افزایش خشونت خانگی هم جوامع را تحت‌تأثیر قرار داد.
مواجهه با این چالش‌ها در سطح محله‌ها و جوامع عموما بر دوش سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی بوده است. این سازمان‌ها با همکاری مردم، نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی و مقامات محلی با تامین و توزیع مایحتاج روزانه و ملزومات پزشکی، پشتیبانی روانی و آموزشی تلاش کردند تا حدی از سنگینی بار روانی و اقتصادی بر دوش مردم بکاهند. برای مثال شبکه سازمان‌های غیردولتی بریتانیا، BOND،  در ژوئن سال 2020اعلام کرد 95درصد از سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی مستقر در بریتانیا برای مقابله با همه‌گیری کرونا در کشورهای درحال توسعه مشغول به فعالیت هستند. این سازمان‌ها در تامین مواد غذایی، دارو و بسته‌های بهداشتی، حفظ نظام سلامت، آموزش و داده اطلاعات و پیام‌های بهداشتی، پشتیبانی از زنان و کودکان در برابر خشونت‌های خانگی و تبعیض، تامین نیازهای مالی خانواده‌های فقیر، حمایت از افراد دارای ناتوانی حرکتی، انجام آزمایش‌های پزشکی، ایجاد مراکز قرنطینه و آزمایش در مناطق حساس، تامین حمل‌ونقل در دوره‌های ممنوعیت رفت‌وآمد و تامین وام و کمک‌هزینه برای جوامع آسیب‌پذیر به‌ویژه در کشورهای آفریقایی و هندوستان فعالیت وسیعی داشته‌اند.

همدردی با بازماندگان
اما سازمان‌های غیردولتی دیگری هم بوده‌اند که تمرکز خود را بر بُعد روانی ماجرای همه‌گیری و عوارضی که آسیب‌های آن برای روان مردم داشته قرار دادند. برای مثال سازمانی به نام «پالیوم هندوستان» با ایجاد خط ارتباطی مستقیم برای بازماندگان کرونا به آنها در کنار‌آمدن در اندوه ناشی از فقدان عزیزانشان کمک می‌کند. این خط مشاوره خدمات خود را به 8 زبان مختلف هندوستانی ارائه می‌دهد تا طیف گسترده‌تری از مردم را پوشش دهد. به‌گفته رئیس این سازمان، درگذشت ناگهانی عزیزان و نزدیکان نوعی اندوه آسیب‌زننده و پاتولوژیک به‌دنبال دارد زیرا مرگ در دوران همه‌گیری مرگی ناگهانی و غیرمنتظره است و بازماندگان، ناتوان از برگزاری مراسم عزاداری و دریافت همدردی از جانب دیگران، برای بهبود یافتن به زمان بسیار طولانی‌تری نیاز خواهند داشت. این شبکه تلفنی مشاوران و روانشناسان متبحر و حرفه‌ای را با افراد داغدیده که با آسیب‌های روانی ناشی از فقدان عزیزانشان دست و پنجه نرم می‌کنند مرتبط می‌سازد تا با گفت‌وگو کردن علاوه بر دریافت همدردی، از نظرات کارشناسانه برای سرعت بخشیدن به روند بهبود از اندوهی که گریبانگیرشان شده است، استفاده کنند.
در ایتالیا هم که برای دوره‌ای در سال 2020یکی از شدیدترین همه‌گیری‌ها با نرخ بالای مرگ‌ومیر را تجربه کرد، روانشناسان با همکاری سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد و بخش خصوصی به‌صورت رایگان به بازماندگان کرونا و در وضعیت‌های اورژانسی روانی خدمات روان درمانی ارائه می‌دادند. لومباردی ایتالیا خط مقدم بحران کرونا در ایتالیا بود و آسیب زیادی از این بیماری دید. به این ترتیب گروه‌هایی از روانشناسان روزانه با خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده بودند یا به‌دلیل حضور در قرنطینه امکان تماس با عزیزان خود را نداشتند، تماس تصویری یا تلفنی برقرار می‌کردند و با گفت‌وگو و ایجاد زمینه برای برقراری ارتباط ایمن با عزیزانشان سعی در بهبود وضعیت روانی آنها داشتند.
یکی از این سازمان‌های غیردولتی گروهی به‌نام «سولِتر» متشکل از 15روانشناس بود که داخل بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان سن‌ماتئو مستقر بودند. به‌گفته دامیانو ریزی، مدیر این گروه دشوارترین مسئولیت در این دوران تماس تلفنی با خانواده‌ها و اعلام خبر فوت عزیزانشان بوده است؛ اقدامی که شاید در روز 10بار مجبور به انجامش می‌شده‌اند. ریزی می‌گوید گروه او در این دوران به کادر درمان برای کنار آمدن با مرگ‌ومیر بیماران کمک فراوان کرده است و همچنین به بیماران و کادر درمان مشاوره داده تا بتوانند با حس گناه زنده ماندن در وضعیتی که نزدیکان، هم‌اتاقی‌ها یا همکارانشان به‌خاطر ابتلا به کرونا جانشان را از دست می‌دادند مواجه شوند و با آن کنار بیایند. ریزی می‌گوید زمانی بود که تمامی اعضای یک خانواده در بیمارستان بستری می‌شدند و زمانی که یکی از آنها جانش را از دست می‌داد، بازماندگان این حس گناه را داشتند که آنها باید به جای فرد درگذشته جان می‌دادند. در چنین موقعیت‌هایی این گروه سعی می‌کرد با ایجاد ارتباط میان این افراد با شخصیت‌های اجتماعی مانند کشیش، شهردار یا انجمن‌های محلی شبکه‌ پشتیبانی برای آنها ایجاد کند.
گروه غیردولتی دیگری که در شرایط بحرانی در ایتالیا پا گرفت، گروه «مدیترانه» نام داشت که با ایجاد خط ویژه تلفنی سعی در کمک به بازماندگان کرونا داشت. این خط ویژه ابتدا برای دادن اطلاعات درباره همه‌گیری ایجاد شده بود، اما به سرعت به ابزاری برای دلداری دادن و آرام کردن افرادی تبدیل شد که اعضای خانواده خود را در همه‌گیری از دست داده بودند. افرادی که عضوی از خانواده خود را از دست داده بودند یا عزیزانشان عضوی از خانواده یا دوستی را از دست داده بودند، با تماس با این خط درخواست کمک می‌کردند و روانشناسان این سازمان با تماس تصویری یا تلفنی با افراد سعی می‌کردند از بار غم و اندوه آنها بکاهند.
نباید فراموش کرد که تعداد سازمان‌های غیردولتی که تمرکز فعالیت آنها روی وضعیت روانی یا اقتصادی بازماندگان کرونا بوده بسیار محدودتر از سازمان‌هایی است که تلاش کرده‌اند با عوارض جانبی همه‌گیری، ازجمله افزایش خشونت خانگی علیه زنان و کودکان، بیکاری و آسیب‌های اقتصادی و بازماندن کودکان از تحصیل مقابله کنند. با آغاز واکسیناسیون در جهان، سازمان‌های مردم‌نهاد بسیاری مانند سازمان SERI در نیجریه بر تامین واکسن و تشویق و آموزش مردم درباره واکسیناسیون متمرکز شدند.