ایران سرانجام پس از یک دهه انتظار عضو دائم سازمان همکاری شانگهای شد. این نخستین عضویت ایران در یک پیمان چندجانبه منطقه‌ای پس از انقلاب1357 است. حالا باید دید که این روند در آینده هم ادامه می‌یابد؟ حضور و عضویت ایران به‌عنوان عضو دائم یک نهاد امنیتی، دفاعی و البته اقتصادی با حضور کشورهایی نظیر روسیه، چین، هند و البته قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و پاکستان یک گام به جلو در دیپلماسی و سیاست خارجی برای تمرین در یک سطح فراتر از روابط دوجانبه با کشورهاست. برای اقتصاد ایران به‌معنای شرکت در یک جام‌جهانی کوچک البته با رقابت سنگین با دیگر تیم‌هاست تا فرصت‌های خود را شناسایی و بتواند مسیری تازه در تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی پیدا کند.
رویای بزرگ یا هدف روشن؟
به‌گزارش همشهری، همواره در ارزیابی پیامدهای اقتصادی گفت‌وگو‌ها، تفاهم‌ها و توافق‌های اقتصادی یک مسئله مهم را باید درنظر گرفت و بین آرزوها و رویاهای بزرگ با واقعیت‌ها و اهداف مطلوب ارتباط شفاف برقرار کرد. از این منظر عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای آیا به این معناست که ایران به یک بازار بزرگ بین‌المللی دست یافته و به راحتی می‌تواند هرچه خواست صادر کند و هرچه نیاز داشت بخرد و هر میزان سرمایه لازم داشت بردارد و در یک کلام؛ آیا یک دروازه جدید پیش روی اقتصاد ایران باز شده است؟
سازمان شانگهای هرچند یک نهاد و پیمان امنیتی و دفاعی به شمار می‌رود، اما هموارکننده مسیر اجرای پیمان‌های اقتصادی نظیر اوراسیا، آسه‌آن و دیگر پیمان‌های اقتصادی منطقه‌ای است و به همین دلیل ایران با ورود به جمع اعضای دائم پیمان شانگهای از این فرصت بهره‌مند شده که بتواند در روند تصمیم‌گیری‌های پیمان‌های اقتصادی در حوزه آسیا و اقیانوسیه نقش متفاوت‌تری از گذشته را ایفا کند.
همگرایی ایران و روسیه به‌عنوان صاحب و مالک بزرگ‌ترین ذخایر انرژی جهان از یک سو یک فرصت در عرصه دیپلماسی انرژی خواهد بود اما نفع اقتصادی ایران از این همگرایی بستگی به کارت‌های در دست ایران برای در اختیار گرفتن سهم بیشتر از بازار انرژی دنیا خواهد داشت. تهران و مسکو اکنون 2قدرت اصلی تامین‌کننده انرژی جهان در پیمان شانگهای به شمار می‌روند و همزمان 2کشور پرمصرف و خریدار اصلی انرژی دنیا یعنی چین و هند هم آن سوی میز نشسته‌اند. مطالبه جدی اکنون این است که دست‌کم ایران سهم گذشته خود را از بازار انرژی چین و هند احیا کند و حتی با حضور در پیمان شانگهای بتواند در شاهراه‌های مبادله انرژی هم نقشی ویژه‌ای برای خود درنظر بگیرد.
کشورهای عضو پیمان شانگهای 40درصد جمعیت دنیا را به‌خود اختصاص داده‌اند. اندازه اقتصاد این کشورها 23هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود. از سوی دیگرعضویت در این سازمان راهی است برای حضور متفاوت در تجارت خارجی، زیرا یکی از ایده‌های روی میز کشورهای عضو این پیمان تشکیل منطقه آزاد تجاری شانگهای است که هدف از آن یکسان‌سازی حقوق گمرکی، برداشتن موانع صادراتی و سرمایه‌گذاری مشترک است. اما اینها تنها بخشی از فرصت‌های بالقوه اقتصادی ایران به شمار می‌روند اما راه طولانی پیش روی دولت ایران قرار دارد و این تازه آغاز یک سفر پرماجرا برای اقتصاد ایران در جام‌جهانی کوچک است.
فرصت بزرگ اقتصادی، اما بالقوه
محمدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین درباره پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای به همشهری می‌گوید: اصل این پیمان در سال2001 و پس از وقایع 11سپتامبر با هدف جلوگیری از اقدام‌های تروریستی مبنی بر نوعی از گرایش اسلامی- سلفی شکل گرفت و آن زمان مناطقی در چچن، آسیای میانه و غرب چین مستعد این بودند که به سمت اسلام سلفی که مظهر آن القاعده، طالبان و داعش بود، بپیوندند، بنابراین اینکه پیمان شانگهای یک پیمان امنیتی و دفاعی است، کاملا درست است اما پس از گذشت 3سال رنگ و بوی اقتصادی این پیمان با رویکرد دولت چین جهت احیای جاده ابریشم در ایده؛«یک کمربند یک جاده» تقویت شد.
این فعال بخش خصوصی با بیان اینکه تقویت رویکرد اقتصادی پیمان شانگهای به‌ویژه ناشی از نگاه چین به توسعه روابط خود با غرب از طریق زمینی صورت گرفته، می‌افزاید: پیوستن ایران به این سازمان یک فرصت بزرگ بالقوه برای ایران است؛ زیرا کشورهای عضو این سازمان 40درصد جمعیت دنیا را شامل می‌شوند و بخش‌های بزرگی از بازار منطقه اوراسیا، آسیای میانه، جنوب آسیا و خاور دور را در برمی‌گیرد که همه اینها می‌تواند در قالب فرصت‌های اقتصادی درنظر گرفته شود.
حریری توضیح می‌دهد: 2کشور روسیه و ایران به‌عنوان اعضای دائم سازمان شانگهای دارای بزرگ‌ترین ذخایر انرژی دنیا هستند و در سوی دیگر 2مصرف‌کننده بالای انرژی دنیا یعنی چین و هند هم عضو این پیمان هستند که درصورت شکل‌گیری روابط می‌تواند سطح ارتباط در حوزه انرژی بین 2کشور ایران و روسیه با 2کشور چین و هند را تقویت کند، افزون بر اینکه پیمان شانگهای دارای یک شورای اقتصادی است که دبیرخانه آن در یکی از شهرهای چین قرار دارد و هر سال نشست‌ها و نمایشگاه‌های اقتصادی برگزار می‌شود و ایران هم از فرصت ناشی از این نشست‌ها و نمایشگاه‌ها استفاده می‌برد.
رئیس اتاق مشترک ایران و چین توضیح می‌دهد: همه فرصت‌های اقتصادی عضویت دائم ایران در سازمان یادشده، بالقوه است و اینکه بتوانیم در عمل این فرصت‌ها را به حالت بالفعل درآوریم بستگی به اراده و توان خودمان دارد و به‌هرحال فرصت بزرگی است زیرا برای نخستین بار پس از انقلاب است که ایران به یک سازمان بین‌المللی می‌پیوندد و از آنجا که روزی مجبور خواهیم شد به سازمان تجارت جهانی WTO بپیوندیم، باید قبل از آن با پیوستن به پیمان‌های دو و چند جانبه تمرین کنیم و یاد بگیریم زیرا پیش از این تجربه‌ای در زمینه همکاری‌های اقتصادی در پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نداشته‌ایم. او معتقد است سند همکاری 25ساله ایران و چین هم در واقع می‌تواند نقش مکمل را در پیوستن ایران به سازمان شانگهای ایفا و ارتباطات تجاری با دنیا را تسهیل کند.
شانگهای، برجام و تحریم‌ها
رئیس اتاق مشترک ایران و چین درباره سیاستگذاری درخصوص رابطه بین پیوستن ایران به سازمان شانگهای با مذاکرات هسته‌ای می‌گوید: 2سناریو در این زمینه مطرح است، نخست اینکه 2کشور بزرگ عضو پیمان شانگهای شامل چین و روسیه عضو شورای امنیت سازمان ملل هستند و از سوی دیگر هند هم عضو این پیمان است که می‌تواند فرصت و قدرت چانه‌زنی ایران را در مذاکرات هسته‌ای تقویت کند. دوم اینکه ممکن است مذاکرات به نتیجه نرسد و تحریم‌ها باقی بماند اما با پیوستن و عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و پیمان‌های منطقه‌ای نظیر پیمان شانگهای می‌توان اثرات تحریم را خنثی کرد و این بستگی به سطح همکاری و حضور و نقش ایران در روابط دو و چندجانبه با دیگر کشورها و پیمان‌های منطقه‌ای دارد.
حریری می‌افزاید: در خود سازمان کنفرانس شانگهای 3مدل عضویت پیش‌بینی شده که یک مدل عضویت دائم و مدل دوم عضویت ناظر و مدل سوم شرکای گفت‌وگو است. در اجلاس اخیر عربستان، قطر و مصر به‌عنوان شرکای گفت‌وگو حضور داشتند که می‌تواند راه را برای گفت‌وگو و مذاکرات بین ایران با کشورهای حاشیه جنوب خلیج‌فارس هموار سازد. این فعال اقتصادی با بیان اینکه در روابط بین‌الملل نگاه صفر و صد و سیاه و سفید معنا ندارد، تأکید می‌کند: اینکه گفته شود با پیوستن به پیمان‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای نظیر پیمان شانگهای، دیگر مسئله FATF و تحریم‌ها مانع همکاری و گسترش روابط نخواهد بود، یک اشتباه و تفکر غلط است و اینکه عنوان شود بدون FATF و تحریم‌ها، پیوستن به پیمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای هم بی‌اثر است، حرف درستی نیست و نباید تصور کرد با عضویت در پیمان شانگهای تمام مشکلات اقتصادی و سیاسی کشور حل خواهد شد، بلکه ممکن است به ایران کمک کند تا نگاه بین‌المللی و همه جانبه‌تری در حوزه سیاست خارجی جایگزین نگاه‌های منطقه‌ای و بومی شود، بنابراین بهره‌برداری و نفع ایران از پیوستن به پیمان شانگهای بسته به این دارد که ما دنبال چه هستیم، چقدر اراده داریم و البته اثرات مثبت آن بر اقتصاد بلندمدت خواهد بود.
پشت صحنه پیمان شانگهای
اکنون ایران یک برگ برنده در دست دارد تا با آن برخی گره‌های اقتصادی به‌ویژه در حوزه بین‌المللی را باز کند. این برگ برنده تنها به‌معنای اعلام آمادگی و جواز حضور در جام‌جهانی کوچک است. به‌ویژه اینکه از بین دیگر کشورهای عضو پیمان شانگهای تنها چین به‌عنوان شریک تجاری اصلی ایران شناخته می‌شود. برای افزایش سطح تجارت با دیگر اعضا، نیاز به مذاکرات و توافق با تک تک کشورهاست. ایران می‌تواند یکی از تامین‌کنندگان اصلی انرژی هم باشد مشروط به اینکه با دیگر انرژی فروشان ازجمله روسیه و ازبکستان به توافق برسد. احیای کریدور جنوب به شمال و قرار گرفتن ایران به‌عنوان هاب حمل‌ونقل ترکیبی منطقه در سایه گفت‌وگوهای جدی و مذاکرات طولانی دست‌کم با مقام‌های دولت هند و پاکستان است. ایران اکنون یک بازیگر اصلی در پیمان شانگهای است اما رقابت و مشارکت برای نفع بردن از فرصت‌های بزرگ، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت، توافق‌های دو و چندجانبه، سرمایه‌گذاری سنگین در زیرساخت‌ها و تمرین جدی برای حضور در بازارهای فرامنطقه‌ای دارد.
قانون اعداد بزرگ و فرصت‌های مهم
عبدالله جعفری، رئیس اداره توافقنامه‌های بین‌المللی سازمان بنادر و دریانوردی می‌گوید: اعضای سازمان همکاری شانگهای با دارا بودن ۲۵درصد از تولید ناخالص ملی دنیا، حضور ۴کشور از اعضای این سازمان در جمع قدرت‌های اتمی دنیا، عضویت 2کشور برتر اقتصاد دنیا از منظر قدرت اقتصادی در این سازمان و عضویت چین و روسیه به‌عنوان ۲عضو از ۵عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل نشان‌دهنده اهمیت این سازمان است. او افزود: سازمان همکاری‌های شانگهای با دارا بودن جمعیتی بالغ بر ۳میلیارد نفر در حوزه کشورهای عضو که ۴۰درصد جمعیت دنیا را در بر می‌گیرد، حجم تجارت خارجی بالغ بر ۴۰تریلیون دلار در میان کشورهای عضو و پهنای جغرافیایی بالغ بر ۳۵میلیون کیلومترمربع دارد؛ همین مسائل برای درک اهمیت بالای این سازمان کافی است.
اقتصاد ایران اکنون مجوز حضور در جام‌جهانی کوچک را دریافت کرده و از همین امروز همه بخش‌های اقتصادی و سیاسی باید خود را در خدمت تیم ملی اقتصاد بدانند؛ زیرا قرار نیست در مسابقات آینده نقش تیم تمرینی را ایفا کند. فرصت‌های زیاد نیازمند گام‌های عملیاتی است نه شعار و غافل شدن از آنها.
همشهری پیامدهای اقتصادی عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای را بررسی می‌کند
اقتصاد ایران در جام‌جهانی کوچک
در همینه زمینه :
